سندی تازهیاب از رابطه متقابل امام خمینی(قد) و آیتالله مصباح(ره) در دوران مبارزه
در آستانه سالگرد ارتحال علامه محمدتقی مصباح یزدی(ره)، سندی تاریخی از رابطه صمیمانه ایشان با امام خمینی(قد) در معرض انتشار قرار میگیرد که برای نخستینبار در کتاب «عمار انقلاب» آمده است. کتاب مذکور «حیاتنامه فکری و سیاسی علامه مصباح یزدی(ره)» از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی؛ یعنی از سال 1313 تا 1357 است که در هشت فصل و بخش ضمائم و در 824 صفحه وزیری از سوی بنیاد تاریخپژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی سامان یافته است.
این اثر بر پایه برخی اسناد و خاطراتِ دستِ اول، انتشار یافته و جز در موارد ضروری، از تحلیل و قلمفرسایی خودداری شده است تا مخاطب از دریچه منابع دستِ اول، به مرور زندگی و زمانه علامه مصباح یزدی(ره) بپردازد. از این جهت، این کتاب میتواند منبعی برای تولید آثار تفصیلی و تحلیلیِ بعدی قرار گیرد. در عین حال بهجهت تکمیل مباحث و روشن نمودن نکات مبهم در تاریخ زندگی علامه مصباح یزدی سعی شده، با انجام مصاحبههای جدید با برخی چهرههای مطلع، بر غنای این مجموعه افزوده شود که از آن جمله میتوان، به مصاحبه با آیات حجج اسلام رضا استادی، محمود رجبی، غلامرضا فیاضی، سیدحمید روحانی، مسعودی خمینی، حسن منفرد، علی مصباح و... اشاره کرد.
پاسخ امام خمینی به تسلیتنامه آیتالله مصباح در ماجرای شهادت آیتالله سیدمصطفی خمینی
بعد از شهادت آیتالله سیدمصطفی خمینی(ره)، سیل تلگرافها و تسلیتنامههای جمعی و فردی به سمت نجف اشرف سرازیر شد. این اتفاق در کنار برگزاری مراسمات بزرگداشت، علاوه بر ابراز همدردی، کارکرد سیاسی نیز داشت و نشانهای از بیعت با امام(قد) و همراهی با نهضت ایشان نیز تلقی میشد. مسأله تأملبرانگیز در این میان، آنکه نام آیتالله مصباح(ره) در میان تسلیتنامههای جمعی، به چشم نمیخورد. این مسئله تا پیش از این، یکی از ابهامات تاریخی بود که برای نخستینبار در کتاب «عمار انقلاب» بهتفصیل بدان پرداخته میشود.
ماجرا از این قرار است که آیتالله مصباح پیام تسلیت فضلای حوزه قم را امضا میکند؛ اما یکی از بانیانِ تجمیعِ امضاها، نامِ ایشان را خط میزند. بعد از این، ایشان تسلیتنامهای خصوصی و انفرادی به امام مینویسند و امام به این عرض تسلیت پاسخ میدهند. دستخط مبارک امام خمینی(قد) در پاسخ به آیتالله مصباح برای نخستینبار در این مجموعه منتشر میگردد.
در گفتوگوی نگارنده کتاب «عمار انقلاب» با حجتالاسلام والمسلمین علی مصباح، جزئیات جالبی از این ماجرا به دست آمد. ایشان در اینباره چنین میگوید:
«پیامهای تسلیتی از طرف علما و طلاب و حوزه امضا میکردند و پیام تسلیتی را آورده بودند خدمت آیتالله مصباح و ایشان آن را امضاء کرده بودند؛ اما بعد شنیدم یکی از کسانی که دستاندرکار جمعآوری امضاء بود، امضای ایشان را خط زده بود! من پرسوجو نکردم، جهتش چی بوده؛ [اما] بعد از آن، آیتالله مصباح(ره) یک تسلیت جداگانهای نوشته و داده بودند کسی که به عراق میرفته، خدمت امام ببرد. یادم نیست آن فرد که پیام را برد چه کسی بود؛ اما بعد، جوابِ امام و دستخط شان را دیدم، در جواب تسلیتی که داده بودند». 1
آقای سیدصادق شمسالدین واعظ از دوستان دوران طلبگی آیتالله مصباح(ره) در خاطرات خود به تقدیم تسلیتنامه آیتالله مصباح به امام خمینی(قد) اشاره کرده، چنین میگوید:
«در سال 1398ه.ق. بنده به عتبات مشرّف شدم که سال آخر تبعید ایشان(امام) بود. نجف اشرف مشرّف شدم. نیمه شعبان در حرم اباعبدالله(ع) ساعت نُه صبح امام را دیدم که بعد از زیارت برای نماز زیارت به قسمت بالاسر آمدند؛ جا نبود من جای خود را تقدیم کردم؛ یک رکعت ایستاده و یک رکعت نشسته خواندند و سپس از من احوالپرسی نمودند. وقت گرفتم و پس از ساعتی به منزل امام در کربلا که یک مرید کویتی در اختیارشان گذاشته بود، رفتم. نامه تسلیت آیتالله مصباح یزدی(ره) را در فقدان و رحلت مرحوم آیتالله حاجآقا مصطفی(ره) تقدیم کردم و ایشان از اوضاع و احوال جویا شدند و خبرها را تقدیم نمودم».2
متن دستخط مبارک امام خمینی(قد) در پاسخ به تسلیتنامه آیتالله مصباح، به قرار ذیل است:
خدمت جناب مستطاب عمادالاعلام و ثقةالاسلام آقای شیخ محمدتقی مصباح یزدی دامت افاضاته!
2 محرم ۹۸ [برابر با ۲۲ آذر ۱۳۵۶]
بسمهتعالی
پس از اهداء سلام و تحیت؛
مرقوم شریف که حاکی از سلامت مزاج محترم و حاوی تفقد در این حادثه بود، موجب تشکر گردید.
سلامت و توفیق جنابعالی را از خدای تعالی خواستار، امید است در این راه خطرناک، با سلامت نفس و خدمت به اسلام و مسلمین، عبور کنیم.
والسلام علیکم/ روحالله الموسوی الخمینی
٭ ٭ ٭
کتاب «عمار انقلاب» شامل هشت فصل و بخش ضمائم است. پیش از آغاز فصل نخست، «پیشینه پژوهش» و «گاهشمار زندگانی آیتالله مصباح از تولد تا ارتحال » درج شده است که شامل مروری اجمالی بر زندگانی پرحادثه و خدمات گسترده ایشان است. نظر به اینکه نخستینبار چنین مطلبی منتشر میشود، امید است در بازشناسی سیر زندگانی و فعالیتهای علامه مصباح(ره) راهگشای پژوهشهای بعدی باشد.
فصل اول، تحولات زندگانی مرحوم علامه از تولد تا زمان سکونت در قم را در بر میگیرد؛ کلیاتی از موقعیت خانوادگی، دوران کودکی، تحصیلات مکتبی و حوزوی در یزد، هجرت به نجف برای تحصیل و بازگشت به ایران و ورود به قم برای ادامه تحصیل، در این فصل آمده است. ضمناً در این فصل، به معرفی اساتید، برخی فعالیتهای پژوهشی اولیه ایشان و همچنین جریانات سیاسی حاکم بر کشور نیز، به اجمال پرداخته شده است.
فصل دوم، بهنوعی پیشدرآمد فعالیتهای علمی- فرهنگی علامه مصباح(ره) است که به مرور تکاپوهای ایشان در جهت اصلاحات ساختاری حوزه در دوران زعامت آیتالله العظمی بروجردی(ره) و بعد از آن و نیز به مرور تحولات بعد از رحلت ایشان و روایت تلاشهای آیتالله مصباح(ره) در ترویج مرجعیت امام خمینی(قد) و فراگیری علوم جدید میپردازد.
فصل سوم، به مبارزات سیاسی ایشان در کنار فعالیتهای علمی و فرهنگی میپردازد. در این فصل، به برخی فعالیتهای فکری-سیاسی خاص از جمله تشکیل «گروه ولایت» جهت مطالعه پیرامون ابعاد مختلف «حکومت اسلامی»، ارتباط با هیأتهای مؤتلفه، چاپ، توزیع و امضای اعلامیهها و بیانیههای اعتراضی در دفاع از امام خمینی(قد) اشاره شده است. در بخش پایانی این فصل، به مرور تجارب تشکیلاتی آیتالله مصباح از جمله شکلگیری گروه سِرّی یازده نفره پرداخته شده است.
در فصل چهارم، ضمن پرداختن به برخی اسناد و خاطرات مهم و خواندنی پیرامون فعالیتهای سیاسی آیتالله مصباح، به فعالیتهای فکری و تولیداتِ علمی ایشان، بهطور خاص اشاره شده است؛ از نشریه مکتب تشیّع و سالنامه مکتب جعفری تا همکاری در نشریه بعثت و نهایتاً انتشار نشریه مخفیِ «انتقام» که شاهبیت فعالیتهای مطبوعاتی ایشان در ابتدای دهه چهل است.
در فصل پنجم، به فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی ایشان در دورانِ خفقان بعد از تبعید امام خمینی(قد)، اشاراتی شده و ضمن مرور برخی اتفاقات دورانِ زندگانی مخفی چندین ماهه مرحوم علامه، به دستگیری و مواجهه زیرکانه ایشان با بازجوییهای ساواک و نهایتاً ناکام ماندن ساواک در کشف فعالیتهای انقلابی مخفی و اثبات فعالیتهای سیاسی مخالف رژیم، پرداخته شده است.
فصل ششم، به حضور ایشان در سنگر کادرسازی و مرزبانی عقیدتی متمرکز است. از فعالیّت در شورای مدیریت مدرسه حقانی، تا تأسیس بخش آموزش «مؤسسه در راه حق» همچنین مبارزه با جریانهای التقاطی و نقد آثار دکتر شریعتی، موضعگیری در برابر نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق (گروهک منافقین)، گروهک فرقان، حبیبالله آشوری، جریان سیدمهدی هاشمی و نحله انحرافی انجمن حجتیه را شامل میشود.
فصل هفتم، به نقشآفرینی سیاسی و مبارزاتی ایشان در دهه پنجاه اشاره دارد و به نکتهها و ناگفتههای جالبی میپردازد. در این فصل ضمن مرور اسناد مرتبط با حضورِ حسابشده آیتالله مصباح(ره) در عرصههای سیاسی در ماههای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، برای نخستینبار بهطور جامع و تفصیلی و مستند، به برخی شبهات پیرامون کارنامه سیاسی ایشان پاسخ داده شده است.
فصل هشتم و پایانی این اثر، به بازخوانی مجموعهای از بیانات مقام معظم رهبری پیرامون شخصیت و کارنامه علامه مصباح یزدی(ره) اختصاص یافته و نگاهی جامع و جدید پیرامون یک عمر مجاهدت فکری، فرهنگی و سیاسی ایشان به خوانندگان ارجمند ارائه خواهد داد.
علاقهمندان برای تهیه کتاب، بهنشانی ذیل مراجعه نمایند: تهران، خیابان دیباجی جنوبی، خیابان شهید تسلیمی، کوچه زاور، کوچه گل (سمت راست)، کوچه دادآفرین، پلاک 6، تلفن 22579192-021. تلفن دفتر قم: 32904231-025
..........................
پی نوشتها
۱ .مصاحبه سهراب مقدمی شهیدانی، با حجتالاسلام والمسلمین علی مصباح، 18/9/1400، آرشیو بنیاد تاریخپژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی؛
2. یادها2، صحیفه دل: مطالب و خاطراتی از شاگردان حضرت امام خمینی(قد)، ج2، ص100.
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است