جای خالی «تعلیم» و «تهذیب» در عرصه تبلیغ حوزه علمیه

حوزه علمیه به‌عنوان نهادی برون‌گرا و تمدن‌ساز، نقش مهمی در هدایت جامعه دارد؛ اما رهبر انقلاب دو چالش اساسی در تبلیغ دینی را مطرح کرده‌اند که نیازمند بازنگری جدی در روش‌ها و محتواست. تعلیم و تهذیب مبلغان، کلید اصلی این تحول بنیادین است.

 حجت‌الاسلام والمسلمین احمد حسین شریفی، رئیس دانشگاه قم با تشریح پیام رهبر انقلاب مهم‌ترین چالش‌های حوزه علمیه در تبلیغ دین را بازگو کرده و بر ضرورت تحول در روش‌ها و توجه ویژه به «تعلیم» و «تهذیب» مبلغان تأکید می‌کند تا حوزه بتواند نقش تمدن‌سازی خود را به‌درستی ایفا کند.

حوزه؛ نهادی برون‌گرا برای تمدن‌سازی و هدایت جامعه

حوزه، نهادی برون‌گراست. یعنی یک نهادِ جامعه‌پرداز، یک نهادِ تمدن‌ساز است. معنویتی که در حوزه تعلیم داده می‌شود، اخلاقی که آموزش داده می‌شود، تربیت معنوی و اخلاقی که صورت می‌گیرد، صرفاً به قصد فردسازی نیست. نگاه معنویتِ خانقاهی و روحانیت مسیحی و امثال این‌ها نیست، بلکه یک معنویتی برون‌گراست؛ اخلاقی معطوف به هدایت جامعه است، اخلاقی معطوف به تمدن‌سازی است. و این، اقتضائاتی دارد؛ از جمله آن اقتضائات، تبلیغ معارف دینی است. و وظیفه‌ی بلاغ مبین، یک وظیفه‌ی سنگین و البته کلیدی بر دوش عالمان دین است.

دو چالش بزرگ حوزه در تبلیغ دینی از نگاه رهبر انقلاب

رهبر انقلاب فرمودند: دو ضعف عمده در حوزه و دو مشکلی که در انجام وظیفه‌ی تبلیغی‌اش دارد، وجود دارد. یکی در حوزه‌ی «آشنایی با فضای فکر و فرهنگ جامعه» است؛ که نیاز به آشنایی عمیق‌تر، دقیق‌تر، واقع‌بینانه‌تر، و همه‌جانبه‌تر از وضعیت کنونی دارد. ما برای اینکه بتوانیم رسالت تبلیغی خودمان را در عصر کنونی و متناسب با اقتضائات حال حاضر بشر و نسل جدید و نسلی که لحظه‌ای، در معرض اطلاعات مختلف از منابع مختلف و کنترل‌ناپذیر قرار دارد، انجام دهیم، یک آشنایی عمیق، عالمانه، محققانه، دقیق، و همه‌جانبه با فضای فکر و فرهنگ جامعه لازم داریم. باید این آشنایی را کسب کنیم.

و یکی هم اینکه، یک ضعف دیگر حوزه در عرصه‌ی تبلیغ دینی این است که «شکاف میان آورده‌های تبلیغی با واقعیت‌های صحنه» وجود دارد. به‌ویژه در میان نسل جوان.

علی‌رغم جهاد تبلیغی که صورت می‌گیرد، تلاش‌های فراوان تبلیغی که توسط عالمان دین و طلاب مخلصانه و مجاهدانه انجام می‌شود، اما در مقام عمل و محصول، آن برداشت لازم را، و آن محصولات لازم را، و آن فرآورده‌های لازم را نمی‌بینیم. آورده‌های تبلیغی، آن انتظاراتی را که از این نهاد عظیم و استخوان‌دار تبلیغی داریم، برآورده نمی‌کند. آن انتظارات را تأمین نمی‌کند.

بازاندیشی در تبلیغ دینی؛ آیا باید روش و نحوه انتقال محتوا تغییر کند؟

تدبیری باید اندیشیده شود که آیا نوع تبلیغ ما باید دگرگون شود؟ آیا محتوا را باید به گونه‌ی دیگری منتقل کنیم؟ وقتی که ما معتقدیم داریم تلاش می‌کنیم و از طرفی هم محتواهای خوب داریم، محتواهای معقول داریم، اما اثر آن در جامعه چندان دیده نمی‌شود، یا مخاطب به سمت ما نمی‌آید، یا آن‌گونه که باید و شاید نمی‌پذیرد، این منطق را باید تحمل کرد، فکر کرد که گیر کار کجاست؟ آیا گیر در محتواست؟ که معتقدیم نه. این محتوا، پاک‌ترین و راست‌ترین و درست‌ترین محتوایی است که بشریت در اختیار دارد: معارف الهی.

پس ممکن است گیر کار در جای دیگری باشد، نقص در جای دیگری باشد. باید برای آن تدبیر کرد، باید برای آن فکر کرد: نحوه‌ی ابلاغ، نحوه‌ی تعامل، نحوه‌ی تبلیغ، و حتی اولویت‌بندی محتواها. ممکن است ایراد در این‌ها باشد که باید تحمل شود.

رهبر معظم انقلاب نکات بسیار دقیق و راهگشا و کاربردی را بیان می‌کنند. حقیقتاً می‌شود گفت حق مطلب در کوتاه‌ترین کلمات بیان شده، و در مختصرترین جملات، دریایی از مطالب نهفته است. امیدواریم معاونت تبلیغ حوزه‌ی علمیه با محور قرار دادن این بخش، این منشور، واقعاً یک تحولی در محتوا و ساختار تبلیغی ایجاد کند. این انتظار می‌رود. طلاب علوم دینی، و حتی جامعه‌ی فرهیخته‌ی ما، جامعه‌ی دانشگاهی ما، جامعه‌ی عمومی، منتظرند یک تحولی در حوزه‌ی تبلیغ دین توسط حوزه‌ی علمیه را مشاهده کنند. ان‌شاءالله این انتظار به درازا نکشد، و عزیزان دلسوز و مجاهد عرصه‌ی تبلیغ، تدبیری درست و همه‌جانبه، ناظر به این راهبردهای رهبر معظم انقلاب و رهنمودهای ایشان داشته باشند.

جای خالی «تعلیم» و «تهذیب» در عرصه تبلیغ حوزه از نگاه رهبر انقلاب

حضرت آقا می‌فرمایند که جای دو عنصر کلیدی در حوزه‌ی تبلیغ دین خالی است. در حوزه‌ی علمیه، جای این دو عنصر در عرصه‌ی تبلیغ و در قلمرو تبلیغ، خالی است. یکی "تعلیم" و دوم "تهذیب

یعنی کارهایی که در این عرصه صورت گرفته، یعنی معاونت تبلیغ، علی‌رغم همه زحماتی که کشیده، هنوز اساساً جای "تعلیم" در حوزه‌ی تبلیغ خالی است. در حوزه جایش خالی است. نمی‌گویند کامل پر نشده؛ نفرموده کامل پر نشده. اصلاً گویا هیچ. خالی است. جای عرصه‌ی "تهذیب" خالی است. یعنی وضعیت آموزش اخلاق، تربیت اخلاقی، و تهذیب اخلاقی که در حوزه شاهد هستیم، رهبر فرزانه‌ی انقلاب جا را خالی می‌دانند. جا را خالی می‌دانند. نمی‌فرمایند کارهای صورت‌گرفته کافی نیست، این را نمی‌فرمایند. این‌ها جا خالی است.

این تلنگر جدی‌ است. دوستان، کارهایی صورت گرفته و اقداماتی هست، ما نیروهای خیلی خوب مذهبی در اختیار داریم. حضرت آقا که این را منکر نیستند. این‌ها را هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند. اما آن وظیفه‌ی مدیریتی، وظیفه‌ی ساماندهی، وظیفه‌ی نظم‌بخشی به حوزه‌ی تبلیغ، وظیفه‌ی دیگری است. "تعلیم" و "تهذیب" دو کار عمده‌ای است که نهاد تبلیغی حوزه باید انجام بدهد؛ چه تهذیب مبلغان، و چه مدل‌های تهذیبی جامعه. جا خالی است. اینجا کارهای انجام‌گرفته، آن‌قدر کم است نسبت به نیاز که گویا هیچ.

تبلیغ زیست‌محور؛ ضرورت تعلیم و تهذیب مبلغان در زندگی واقعی مردم

تبلیغ به شکل زیست مشترک، یعنی تبلیغ در بستر زندگی واقعی مردم، بسیار اثربخش‌تر از شیوه‌های سنتی تبلیغ است که صرفاً مبتنی بر گفتار و خطابه است.

حضرت آقا با این تأکید که آموزش، تعلیم و تهذیب باید در دستور کار قرار بگیرد، در حقیقت نقطه‌ای کلیدی را در حوزه تبلیغ دین نشانه گرفته‌اند. این وظیفه مهم بر دوش نهاد تبلیغی حوزه است که در عرصه تعلیم، یعنی آموزش‌های لازم به مبلغان دین، تلاش مضاعف کند؛ و در عرصه تهذیب، یعنی اصلاح و ارتقاء اخلاقی مبلغان، یک نهضت تربیتی به راه اندازد. تهذیب درونی مبلغان، مهم‌ترین رکن در اثرگذاری بیرونی آن‌هاست. اگر کسی خود را تهذیب نکرده باشد، نمی‌تواند در تهذیب دیگران نقش‌آفرین باشد.

بنابراین، آموزش مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های گفت‌وگو، اقناع، مخاطب‌شناسی، آشنایی با فضای مجازی و رسانه‌ای، و مهارت تعامل با افکار عمومی، باید جزو سرفصل‌های آموزشی نهاد تبلیغی حوزه باشد. از سوی دیگر، تربیت و تهذیب اخلاقی مبلغان نیز نباید نادیده گرفته شود. کسی که قرار است پیام دین را به جامعه منتقل کند، باید خود الگویی از دین‌داری، اخلاق‌مداری، صداقت، فروتنی، و انصاف باشد. اگر تهذیب نباشد، حتی بهترین آموزش‌ها نیز کارساز نخواهند بود.

نکته آخر

تبلیغ مؤثر، تنها با سخن گفتن حاصل نمی‌شود؛ بلکه با زیستن در کنار مردم، با همراهی، با فهم موقعیت و وضعیت آن‌ها، با پاسخ به دغدغه‌هایشان، با زندگی در میان آنان و درک مسائل واقعی‌شان، می‌توان تبلیغ مؤثری را رقم زد. این همان چیزی است که مقام معظم رهبری از نهاد تبلیغی حوزه انتظار دارند: حرکت از تبلیغ صرفاً زبانی به‌سوی تبلیغ زیسته و عملی، تبلیغی که هم آموزش می‌دهد، هم تربیت می‌کند، و هم در دل جامعه اثر می‌گذارد.

اگر بخواهیم خلاصه کنیم، فرمایشات رهبری ناظر به یک بازنگری و بازآفرینی در ساختار، محتوا و روش‌های تبلیغی حوزه علمیه است. آموزش صحیح، تهذیب واقعی، شناخت دقیق از جامعه، و حضور فعال و آگاهانه در فضای عمومی و رسانه‌ای، ارکان این بازآفرینی‌اند. اگر نهاد تبلیغی حوزه این مسیر را با همت و دقت و اخلاص دنبال کند، بی‌تردید تحولی بزرگ در عرصه تبلیغ دین رقم خواهد خورد، ان‌شاءالله.