متن پیام حضرت آیت‌الله سبحانی به دومین همایش فقه فعال به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
قرآن مجید، دریای ژرف ناپیداکرانه است که هرچه دانشمندان درباره آن به بحث و بررسی بپردازند، به ساحل آن نرسیده و جای کاوش همچنان باقی است؛ به‌گونه‌ای که افزون بر چهارده قرن درباره آن، تفاسیر گوناگونی نوشته شده و هر مفسری از زاویه خاصی به توضیح و تفسیر آن پرداخته، باز حالت نهایی پیدا نکرده است؛ این نوع گستردگی و نهایت‌ناپذیری جای شگفت نیست؛ زیرا قرآن مجید، فعل خدای نامتناهی ذات، وصف و فعل است؛ بنابراین باید قرآن نیز به‌سان دیگر ویژگی‌های خداوند، نهایت‌ناپذیر باشد.
یکی از راه‌های گشودن حقایق قرآنی، رجوع به خود قرآن است که آیه را آیه دیگر تفسیر کرده و حقیقت پنهان را روشن می‌سازد و این همان است که می‌گویند: تفسیر قرآن به قرآن. در این مورد کافی است که قرآن، خود را چنین معرفی می‌کند:
«و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شی‏ء؛ و ما قرآن را به تو فرو فرستادیم؛ درحالی‌که بیان‌گر همه چیز است.»
آیا می‌شود قرآن بیان‌گر همه‌چیز باشد؛ اما مبین خویش نباشد؟!
و این روش از امامان معصوم(ع) به ما رسیده است که بازگویی نمونه‌های آن مایه اطاله سخن است.
در عین حال یکی دیگر از راه‌های کلیدی تفسیر قرآن، احادیث معتبر از نظر سند و دلالت است و قرآن نیز، به این کلید تفسیری تصریح می‌کند و می‌فرماید:
«وأنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم؛ قرآن را برای تو فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که نازل شده است بیان و روشن کنی.»
باید توجه نمود، قرآن از واژه «لتبین» بهره می‌گیرد؛ زیرا پیامبر اعظم(ص) مأمور به دو چیز بود:
قرائت قرآن به‌صورت صحیح چنانکه می‌فرماید:
-«اقرأ باسم ربک الذی خلق»؛
تفسیر و تبیین آیات قرآن که دارای معانی مخزون در الفاظ بسیار کوتاه است.
بر این اساس پس از رحلت پیامبر(ص) عالمان قرآنی دست به تألیف ویژه‌ای زدند و احادیثی که درباره تفسیر قرآن آمده، در موسوعه و گستره‌هایی جمع نمودند که اگر همه این تفاسیر در نقطه‌ای گردآوری شود، کتابخانه عظیمی را تشکیل می‌دهد.
البته نیاز قرآن در مقام بازگویی برخی از حقایق آن به حدیث، به‌معنای وجود کاستی در قرآن مجید نیست؛ بلکه به این معناست که حقایق این نکته قرآنی، به‌وسیله حدیث روشن‌تر می‌شود. توضیح و پرده‌برداری از حقایق پنهان، غیر از نارسایی در بیان است و اگر بخواهیم، از طریق تشبیه کامل به ناقص توضیح دهیم، قرآن به‌منزله قانون اساسی است که کلیات را بیان می‌کند؛ اما بیان جزئیات آن به قانون واگذار می‌شود.
مهمترین تفاسیر حدیثی اهل سنت
مهمترین تفاسیر حدیثی اهل‌سنت عبارتند از:
تفسیر ابی‌جعفر محمدبن جعفر طبری (تولد: ۲۲۴ وفات: ۳۱۰ هجری): یکی از مزایای این کتاب این است که غالب روایات را با سند ذکر می‌کند و از این طریق، راه تحقیق را برای دیگران باز نموده است.
 تفسیر ثعلبی (متوفای ۴۲۷ هجری) به‌نام «الکشف والبیان»: یکی از مزایای این تفسیر این است که شأن نزول بسیاری از آیات را به‌صورت صحیح نقل کرده و حقوق اهل‌بیت(ع) را رعایت نموده است.
 تفسیر الدر المنثور (متوفای ۹۱۱ هجری) که گویا کتاب الاتقان ایشان مقدمه این تفسیر است.
تفاسیر حدیثی شیعه
محدثان شیعه نیز از دیرزمان، به این از شیوه تفسیر پرداختند که برخی را نام می‌بریم:
تفسیر محمدبن مسعود عیاشی(ره) معاصر شیخ کلینی(رض): متأسفانه نیمی از این تفسیر در اختیار ماست و از نیم دیگر خبری نیست.
 تفسیر علی‌بن ابراهیم قمی(ره) ولی همه این تفسیر از او نیست که تحقیق آن را در کتاب «کلیات فی علم الرجال» آورده‌ایم.
۳. البرهان فی تفسیر القرآن، نگارش سید‌هاشم بحرانی متوفای ۱۳۰۷.
۴. تفسیر نورالثقلین نگارش عبدعلى‌بن جمعه الحویزی از علمای قرن یازدهم.
در عین تقدیر و سپاس از همه نویسندگان تفاسیر حدیثی، نکته قابل ذکر این است که این تفاسیر به تحقیق حدیث از نظر سند و دلالت نپرداخته و جایگاه آن را در تفسیر روشن نکرده‌اند؛ تفسیری که در اختیار علاقه‌مندان قرآن قرار می‌گیرد، به‌نام «منهاج التبیان» که به‌قلم حجت‌الاسلام و‌المسلمین جناب آقای سیفی به رشته تحریر درآمده است، توانسته این کاستی را تا حدود زیادی رفع کند و سره را از ناسره جدا سازد.
ما این کار بزرگ را به این عالم بزرگوار که علماً و عملاً شایسته تحسین و تقدیر است، تبریک گفته و از خداوند متعال توفیق بیشتر ایشان را خواهانیم.
بیستم جمادی الأخری
روز ولادت فاطمه زهرا(س) دخت گرامی پیامبر اکرم(ص)
قم - جعفر سبحانی

  حوزه‌های علمیه روایات اهل‌‌بیت(ع) را متن درسی عقاید قرار دهند
به گزارش خبرگزاری شفقنا، آیت‌الله علی‌اکبر سیفی مازندرانی در دومین همایش فقه فعال، با موضوع «جایگاه روایات اهل‌بیت(ع) در تفسیر و عقاید شیعه» که در سالن همایش‌های غدیر برگزار شد، اظهار کرد: جایگاه روایات و نقش آنها در تفسیر و عقاید بر کسی پوشیده نیست و روایات بی‌شماری از اهل‌بیت(ع) در خصوص حجیت روایات اهل‌بیت(ع) در تفسیر وارد شده است که در کتاب قواعد تفسیریه این موضوع به‌طور مفصل مورد بحث قرار گرفته است.
این استاد حوزه علمیه قم گفت: برخی علمای ما و مفسرین برای اخبار آحاد در تفسیر قرآن مجید و عقاید شیعه اعتبار قائل نیستند؛ ولی به تحقیق معتقدم، اخبار صحیح و واحد در تفسیر و عقاید توقیفی حجت هستند.
وی ادامه داد: حقیقت تفسیر قرآن عبارت است از کشف مراد الله و پرده‌برداری از حقیقت مراد آیات شریفه و این اختصاص به عرصه تفسیر ندارد. در فقه هم همین‌گونه است. در عرصه فقه، فقهای ما قائل به جواز و مشروعیت تخصیص قرآن کریم هستند و مورد اتفاق علمای فعلی و قبلی ماست.
آیت‌الله سیفی مازندرانی در بخش دیگری از سخنان خود، خبر ثقه در باب تفسیر قرآن را دارای حجت قطعی دانست و گفت: خبر ثقه در عین اینکه بذاته ظنی است، منافاتی با قطعیت حکمی که مفاد این خبر است، ندارد؛ از این جهت مفاد و مدلول خبر ثقه ظنی می‌شود.
استاد حوزه علمیه قم، با اشاره به اقسام عقاید، گفت: عقاید امامیه شامل؛ عقاید عقلیه محض و توقیفی هستند. ائمه معصومین(ع) ائمه عقول هستند. آیا منهج ایشان در مقایسه با منهج فلسفه ملاصدرا، مشاء و اشراق، احسن المناهج نیست؟ هنر ائمه(ع) این بود که مسائل پیچیده برهانی عقلی را با بیان ساده برای عموم مردم بیان می‌کردند. نقش روایات در اینجا ارائه منهج ائمه(ع) است و متأسفانه از هزار سال قبل تاکنون، حوزه‌های علمیه ما محروم از این بودند که روایات اهل‌بیت(ع) را متن درسی عقاید قرار دهند.
وی ادامه داد: تنها دلیل این عقاید عقلی محض، فقط عقل است؛ اما راهی که ما را به نتیجه عقلی می‌رساند، منهج ائمه(ع) است که فهم آن، بسیار مهم است. عقاید توقیفی هم که عقل در آن راه ندارد، مرجع آن، تنها اخبار است و اخبار صحیح واحد فی نفسه ظنی است و حجیت ندارد؛ لکن نصوص متواتر بر حجیت اخبار ثقه دلالت دارند.

  سطح اجتهاد باید ارتقا یابد
​​​​​​​حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری نیز در این همایش، اظهار کرد: داستان انحرافی که در دنیای اسلام اتفاق افتاد، پرده‌ای بر عظمت شخصیت رسول اکرم(ص) انداخت و حضرت را به‌اندازه‌ای تنزل داد که دیگران می‌توانند، خلیفه ایشان باشند.
عضو خبرگان رهبری با بیان اینکه در قرآن هم، مانند همین تحریف رخ داده است، افزود: هم عظمت و هم فهم قرآن، در حجاب رفته است. اگر کسی عظمت این کتاب را درک کند، پیداست که ما حریف این کتاب نیستیم؛ کتابی که طرح خداوند متعال برای امت‌سازی پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) است.
وی تصریح کرد: کتاب[قرآن] را به‌حدی تنزل دادند که دیگر احتیاج به امام ندارد و هرکس که ادبیات عرب بلد است، تفسیر می‌نویسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری با بیان اینکه کلام قرآن و امام جامع است، گفت: بیان قرآن و اهل‌بیت(ع) هیچ‌گاه محتاج این نیست که فیلسوفان یا عرفا یا حتی متکلمین اثبات کنند که قرآن، امام و توحید حق است. هرآنچه شأن ایشان بوده است، خودشان انجام دادند.
عضو خبرگان رهبری اظهار کرد: احادیثی که از ائمه(ع) به ما رسیده است، سطوحی دارد که به هرکسی به‌اندازه استعداد او درس می‌دهد.
وی در ادامه گفت: زبان قرآن و روایات، عمدتاً زبان تأسیسی است. زبان عرب، زبان تبعی قرآن است. قرآن را با زبان عرف نمی‌توان فهمید؛ چون حد زبان عرف، برای حل نیازمندی‌ها و احتیاجات خودشان است. قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) را تنها با لسان وحی می‌توان فهمید.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری خاطرنشان کرد: این کتاب، امام و کلامشان در حجاب رفته است و به‌اندازه وسع خود، باید تولی پیدا کنیم تا این حجاب‌ها کمتر شود؛ چون برداشتن این حجاب در عصر ظهور صورت می‌گیرد.
عضو خبرگان رهبری گفت: منطق اجتهاد در کلمات معصومین(ع) هم، قواعد دیگری به ما می‌دهد. اگر اصل دین در کتاب و سنت و زبان عربی، زبان تبعی قرآن است و دستیابی به زبان تأسیسی قرآن و اهل‌بیت(ع) مافوق این زبان تبعی است، دستیابی به زبان تأسیسی قرآن و اهل‌بیت(ع) قواعد دیگری در اجتهاد می‌خواهد که باید اجتهاد تعمیق شود.
وی با بیان اینکه اساس تفقه حوزه علمیه باید بر این اساس باشد، گفت: اگر دین برای سرپرستی جامعه در طول تاریخ آمده، ضرورت دارد اجتهاد به اعم از اخلاق و حکمت، حوزه فرد و اداره جامعه گسترش پیدا کند و این، نیاز به تفقه و اجتهاد دارد. عقل باید در خدمت وحی و کتاب(قرآن) و اهل‌بیت(ع) قرار گیرد تا نورانی شود و این، احتیاج به ارتقای سطح تفقه و اجتهاد دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری در پایان تأکید کرد: سطح اجتهاد باید ارتقا و متناسب با ظرفیت دینداری مؤمنین به پاسخ‌های راقی‌تری دست یابد.
 گفتنی است، این همایش با رونمایی از کتب جدید آیت‌الله سیفی مازندرانی با عناوین «منهاج التبیین فی تفسیر القرآن و البراهین الواضحه فی عقاید الامامیه» به پایان رسید.