□ با توجه به اینکه شخصیت‌ها و اعلام فراوانی در شیعه وجود دارند که هنوز به معرفی شخصیت آنها پرداخته نشده، به نظر حضرت‌عالی پرداختن به شخصیت علمی مرحوم علامه میرحامد حسین و خاندان عبقات از چه جهت اولویت دارد؟
    شخصیت‌های بسیاری هستند که تا کنون کنگره‌ای - به اصطلاح امروزی - برای آنها برگزار نشده و مجموعه آثارشان به شکل موسوعه یا به شکل مجموعه مصنّفات منتشر نشده است‌‌. این رسمی است که در این 50 سال اخیر باب شده و مثلاً برای شیخ مفید کنگره بزرگی برگزار شد و مجموعه مصنّفات ایشان چاپ شد‌. سپس شبیه همین، برای بزرگانی چون علامه شرف‌الدین، علامه  بلاغی، شهید اول، شهید ثانی، شیخ انصاری، مقدس اردبیلی و ثقة‌الاسلام کلینی چنین همایش‌هایی برگزار شد و آثارشان به چاپ رسید‌.  مهمترین کاری که در این کنگره‌ها باید صورت بگیرد، آن است که مجموعه آثار پراکنده آن شخصیت به شکل و شمایل واحد، چاپ و عرضه شود.‌اما با این‌حال، عالمان فراوانی هستند که باید به این شکل برایشان کنگره‌ای ترتیب داد و آثارشان را به چاپ رساند‌. مثلاً تاکنون مجموعه مصنفات علامه حلّی چاپ نشده است‌.  یا مثلاً با آنکه در سال 1348 کنگره هزاره شیخ طوسی در مشهد برگزار شد، ولی مجموعه آثارشان به شکل منقّح منتشر نشد‌.  حتی بعضی کنگره‌ها، مثل کنگره خوانساری‌ها، یعنی آقا جمال خوانساری و آقا حسین خوانساری برگزار شد، ولی در عین‌حال مجموعه آثارشان چاپ نشد‌.
یکی از بزرگانی که برای ایشان تاکنون کنگره‌ای ترتیب داده نشده و آثارشان به چاپ نرسیده، میر حامد حسین هندی، صاحب عبقات و خاندان ایشان هستند‌. به نظرم دلیل اولویت برگزاری کنگره میرحامد حسین، دو نکته است:
یکی اینکه در صد سال اخیر، نقش علمای شیعه هند در گسترش تشیّع و دفاع از این مکتب، مغفول مانده و بسیاری از اهل علم و فضل، از نقش علمای شیعه هند در حفظ و ترویج تشیع غافل‌اند‌. تا آنجا که یکی از حامیان اصلی حوزه نجف اشرف، علمای هند بوده‌اند‌. ‌
برای نمونه، سید ابوالحسن اصفهانی(ره) در اوایل مرجعیت یا اندکی پیش از مرجعیت‌شان، نامه‌ای به سیّد نجم‌الحسن در هند می‌نویسند و از ایشان تقاضا می‌کنند برای پرداخت دیون حاج میرزاعلی آقا، فرزند میرزای بزرگ شیرازی، مساعدت کنند‌. یا مثلاً علامه بلاغی هم با ارسال نامه‌ای، از سیّد نجم‌الحسن برای چاپ و نشر آثارش کمک می‌خواهند‌.
 پیش از این دو بزرگوار، صاحب جواهر در نامه‌های متعددی که به علمای هند می‌نویسند، از ایشان برای تأمین هزینه نهر آب نجف، یاری می‌طلبند‌.
پس برای اینکه نقش علمای هند در حمایت از اسلام و تشیّع آشکار شود، لازم است علمای آن دیار مورد توجه ویژه قرار بگیرند که یکی از روش‌ها، می‌تواند برگزاری کنگره باشد‌.  روش دیگر، نشر آثار علمای آن دیار است‌. در همین راستا، ما در موسسه کتاب‌شناسی شیعه، تاکنون شش جلد کتاب مستقل راجع به علمای هند چاپ کرده‌ایم: سه جلد اوراق الذهب تألیف مرحوم سیّد محمّد عباس شوشتری در شرح حال استادش؛ دو جلد «آینه حق‌نما» در شرح حال مرحوم علامه غفران‌مآب و یک جلد ورثة‌الانبیاء در شرح حال مرحوم غفران‌مآب‌.  انتشار چند کتاب دیگر را نیز در دست داریم: یکی فهرست کتابخانه ممتاز العلماء در هند که چهار جلد می‌شود؛ و نیز بعضی از آثار میرحامد حسین‌.
دیگری آنکه میرحامد حسین با نگارش عبقات الأنوار در ردّ تحفه اثنا عشریه، دفاع همه‌جانبه‌ای از تشیّع کرد و در آن زمان، بسیاری از بزرگان شیعه، از میرزای شیرازی گرفته تا دیگران، از این کار میرحامد حسین تجلیل کردند‌. ما در ویژه‌نامه مجله کتاب شیعه بخش عمده‌ای از نامه‌ها و تقریظات بزرگان در تکریم میرحامد حسین را چاپ کرده‌ایم‌. عمده هنر میرحامد حسین این است که سدّی آهنین در مقابل مخالفت‌هایی که با شیعه شد، ایجاد کرد‌.
پس برای شناساندن تلاش‌های فراوان و  خستگی‌ناپذیر میرحامد حسین و تکریم از او، برگزاری کنگره‌ای برای بزرگداشت او، ضروری است‌.

□ عبقات در مقابل جریان ضد شیعی امروز از چه جایگاهی برخوردار است؟
   کتاب عبقات با این عظمت و مجلدات فراوان، بدون توجه به محتوایش، خود پاسخی محکم به مخالفان است‌.  اما برای سازگاری عبقات با نیاز امروز و پاسخ‌دهی به شبهات مخالفین، لازم است پس از احیای مجلدات آن، کتاب‌ها و مقالات متعددی از موضوعات فراوان مطرح شده در این کتاب تهیه شود‌. زمانی که به مدینه مشرّف شده بودم، به کتابخانه مسجدالنبی رفتم‌. در آنجا کتابی دیدم که تنها فهرست پایان‌نامه‌هایی که درباره ابن‌تیمیه و آثاری که درباره ابن‌تیمیه نوشته شده‌اند را جمع‌آوری کرده بود‌. این فهرست شامل 200 ، 300 پایان‌نامه بود‌.  این را مقایسه بکنید با کاری که ما درباره عبقات کرده‌ایم! شاید درباره این کتاب، 10پایان‌نامه هم نوشته نشده باشد‌!

□ علت مهجوریت کتاب عبقات علی‌رغم تعبیر به «بزرگترین حجّت مذهب بودن این کتاب» از سوی بزرگانی چون امام خمینی(قد) چیست؟
   چند دلیل دارد: یکی اینکه اکنون کار احیا و تصحیح متون به معنای دقیق و عمیق و علمی‌اش، کار بسیار سختی است و کمتر کسی زیر بار این کار می‌رود و شاید تعداد کسانی که در حوزه قم به تصحیح و تنقیح متون مشغول‌اند، به صد نفر نمی‌رسد‌. دوم اینکه تصحیح و تحقیق متون، جایگاه و آوازه ندارد! خیلی‌ها تصور می‌کنند تصحیح متون در حدّ تایپ و حروف‌چینی یک کتاب است و آن را کاری علمی نمی‌دانند‌.  به‌همین دلیل، تصحیح متون را به عنوان پایان‌نامه‌های حوزوی و دانشگاهی نمی‌پذیرند‌.  همین بی‌مهری‌ها سبب شده است بسیاری از کسانی که ده‌ها سال به کار تصحیح متون مشغول‌اند، از ادامه کار مأیوس شوند‌.

□ چرا تا کنون ردود تحفه اثنی‌عشریه از اولویت‌های احیای مؤسسات قرار نگرفته است؟   
یک دلیلش همین است که احیا، کار سختی است و افراد کمی به آن اقدام می‌کنند‌. دلیل دیگرش عظمت این کار است‌.  این کار، یک جلد و دو جلد نیست؛ کتاب بسیار مبسوط و مفصّلی است که از توان یک انسان عادی خارج است؛ یعنی در حدّ کرامت است! از این‌رو اگر بخواهید عبقات را احیا کنید، شاید به ده‌ها یا صدها منبع و کتاب برسید که با تمامی امکانات موجود، باز دستیابی به آنها بسیار مشکل و یا محال باشد‌.  برای نمونه مجالس‌المؤمنین قاضی نورالله شوشتری چندی پیش به همّت بنیاد پژوهش‌های آستان قدس تصحیح شد‌. با وجود امکانات عظیم کتابخانه آستان قدس، باز حدود 100 مصدر از مصادر این کتاب، مفقود است‌.
بدیهی است که عبقات‌الانوار به طریق اولی با چنین سختی و کمبودی مواجه است‌. یافتن مصادر این کتاب و تطبیق آن با متن، کار بسیار دشواری است‌.
دلیل سوم شاید قلم ویژه این کتاب باشد که برای ایرانی‌ها و هندی‌های زمان ما، غریب و مهجور است‌.

□ با توجه به نقش موسسه کتاب‌شناسی شیعه در احیای برخی آثار بزرگان، بفرمایید این موسسه تاکنون چه خدماتی را در زمینه احیای آثار خاندان صاحب‌عبقات ارائه کرده است؟
  آثاری که از میرحامد حسین و خاندانش در مؤسسه کار می‌شود، یکی «شذور العقیان فی تراجم الأعیان» از سیّد اعجاز حسین، برادر میرحامد حسین(ره) است که تصحیح آن رو به اتمام است‌.  متأسفانه نسخه اصل این کتاب مفقود است و نسخه‌های موجود، بسیار مغلوط ‌اند‌.  به همین دلیل کار تصحیح آن تاکنون طول کشیده است‌. کتاب دوم هم از همین سید اعجاز حسین است با نام «کشف الحجب و الاستار» است که در دو جلد در حال تصحیح است‌. خوشبختانه نسخه اصل این کتاب به خط خود مؤلف به دست آمد و از این جهت مشکلی نداریم‌.
ما دو شماره از مجله کتاب شیعه را که حدود600، 700 صفحه است، به میرحامد حسین و خاندان صاحب‌عبقات اختصاص داده‌ایم‌.  مطالب و مقالات زیادی درباره تصحیح و احیای آثار ایشان نوشته شده یا در دست نگارش است‌.  برای نمونه مقالاتی درباره سواطع الأنوار، تقریظات عبقات‌الأنوار و نیز نامه‌ها و مکاتبات میر حامد حسین، از بخش‌های این ویژه‌نامه است‌.