حیات سیاسی و اجتماعی خادمالشریعه به روایت اسناد
آیتالله نظری نقش مهمی در مبارزات مردم ساری، حمایت عشایر منطقه سوادکوه از امام خمینی و همبستگیشان با انقلاب اسلامی ایفا کرد.
بههمین دلیل ساواک مازندران طی نامهای به مرکز در سال 1355 او را «یکی از روحانیون طراز اول ساری و حومه خواند که در بین قاطبه مردم از نفوذ و احترام خاصی برخوردار بود.» ساواک مرکز نیز وی را «از جمله روحانیون افراطی و ناراحت ساری خوانده» که «با وجود تذکرات مکرر که به او داده شد، همواره بر روی منابر در مجالس و محافل مذهبی مطالب تحریکآمیز و نامناسب عنوان نموده است.»
نوشتار حاضر به بررسی حیات سیاسی و مبارزاتی این عالم ربانی میپردازد.
دیدار با امامخمینی پس از فاجعه فیضیهبه روایت گزارشهای ساواک: «در تاریخ 16/2/1342 از زیر آب مازندران و پل سفید، دو نفر طلبه بهنام حاج شیخ عبدالله نظری و شیخ تقوایی به منزل [امام] خمینی آمده و هر کدام مبلغ 4 هزار تومان آوردهاند و این مبلغ از طرف بازاریان زیرآب و پل سفید جمعآوری شده بود. ضمناً مقداری اعلامیه دریافت{کرده} و رفتهاند.»
منبری مسجد جامع و تبلیغ مرجعیت امام
پس از فوت آیتالله سیدمحمود شاهرودی (که اکثریت مردم مازندران مقلد وی بودند)، مردم را به تقلید از دو مرجع عالیقدر آیات عظام امامخمینی و خوانساری ارجاع داد. رفتار شیخ عبدالله نظری و طرفدارانش تحت نظارت مأموران امنیتی بود. گزارش اطلاعات شهربانی در تاریخ 15 آذر 1352، «از برگزاری جلساتی در مسجد رانندگان، تحت عنوان قرائت قرآن خبر داده است که شرکتکنندگان در آن، مباحث مشکوکی را با یکدیگر مطرح میکنند.» این گزارش، این عده از افراد را «طرفداران شیخ عبدالله نظری» خوانده است.
برگزاری مراسم برای حاجآقا مصطفی خمینیطبق گزارشهای ساواک مازندران، شیخ عبدالله نظری خادمالشریعه و طبقه روحانیت این شهر، «پنجم آبانماه مجلس ختمی را بههمین مناسبت در مسجد جامع ساری با حضور اغلب روحانیون و حدود 200 نفر از مذهبیان و بازاریان برگزار کردند.»
واکنش به قیام 19 دی قم
23 دی 1357 روحانیون ساری در مسجد مصطفیخان ساری جمع شدند تا اقامه نماز را از سر بگیرند. شیخ عبدالله نظری پس از اقامه نماز جماعت، به منبر رفت و با اشاره به اینکه شهرهای قم، مشهد و نجف اشرف کانونهای مهم روحانیون است و باید بیش از پیش، از آن مراقبت بهعمل آید، گفت: «من میخواهم با انعکاس این [خبر] به مرکز، مرکزیها هوشیار باشند و بدانند که مردم مازندران بهخاطر واقعه اخیر قم سه روز نماز برپا نکردند و همه نگرانند. باید به روحانیون احترام گذاشت، نه اینکه اذیت و آزارشان داد.»شیخ عبدالله نظری روز 24 دیماه نیز در اجتماع 200 نفر از نمازگزاران مسجد جامع بر فراز منبر رفت و درباره مطالب توهینآمیز علیه امام و روحانیون، گفت: «کسانی که در مجلات و روزنامهها به جامعه روحانیت اهانت مینمایند، سگهای پست، رذل و کثیفی هستند. قبلاً هم ائمه اطهار(ع) وقتی مردم را به راه راست هدایت میکردند، در جواب سنگ و کلوخ دریافت میداشتند. مثل پذیرایی که دولت، اخیراً از جامعه روحانیت در قم بهعمل آورد [واقعه 19 دی] هرچند که وقت گذشته؛ ولی از هر جهت ماه، ماه عزاداری است؛ بهخصوص که در چند روز اخیر ما عزاداری زیادی داشتیم.»
گرامیداشت سالروز قیام 15 خرداد در سال 1357
اعلامیههایی با مضمون مبارزه منفی با حکومت و نشستن در خانهها و تعطیل کردن بازار در روز 15 خرداد در شهر ساری توزیع گردید. آیتالله میرزاهاشم آملی، با یکی از روحانیون ساری تماس تلفنی برقرار کرده و به او گفت که قرار شده است که مردم در روز مذکور از منازل خود خارج نشوند. این موضوع بهسرعت میان روحانیون ساری و شهرستانهای دیگر مخابره شد.آیتالله عبدالله نظری شب پانزدهم خرداد پس از نماز مغرب و عشا در مسجد جامع اعلام کرد: « از فردا بهمناسبت 15 خرداد طبق دستور آیات و مراجع قم، خانهنشین هستم و نماز جماعت برگزار نخواهم کرد. ضمن ابراز تنفر و انزجار از حکومت و هیئت حاکمه، از سایر روحانیون نیز انتظار دارم تا دستور ثانوی، از اقامه نماز جماعت در مساجد خودداری نمایند.»
سخنان شیخ عبدالله نظری بهشکل اعلامیه تکثیر و در سراسر شهر توزیع شد و بر دیوارها نصب گردید. تعدادی از بازاریان، دانشجویان و جوانان انقلابی ساری نزد او رفته و آمادگی خود را برای برپایی تظاهرات اعلام میکنند.
تحریم اعیاد شعبانیه سال 1357
با فرا رسیدن نیمه شعبان اکثر اصناف شهرهای مازندران و بهخصوص ساری، از چراغانی مغازهها خودداری کردند و حتی تعدادی از ساختمانهای ادارات و سازمانهای دولتی نیز در این شهر آذینبندی نشد. شیخ عبدالله نظری در روز 29 تیرماه، در مسجد جامع، از همه کسانی که به پیروی از مراجع از برگزاری جشن خودداری کردند، تشکر کرد و اعلام نمود: «بر حسب دستور حضرت آیتاللهالعظمی خمینی، این حاکم خونخوار خونآشام ضحاک، بایستی بداند که مردم مسلمان روشنفکر آسوده نخواهند نشست و با این اعمال پلید مبارزه خواهند نمود.» شیخ عبدالله نظری در سخنرانی شب بعد نیز، بر لزوم پایداری در راه اسلام سخن گفت و تنها جرم کشتهشدگان اخیر را تلاش در راه حق و حقیقت و استقلال اسلام خواند و در بخش پایانی سخنانش چنین گفت:«با صدای بلند میگویم: بروید و در همهجا بگویید: در گوشهای از مازندران، در روز جمعه، عبدالله نظری به جای سخنرانی درباره حضرت قائم(عج)، برای مردم از شهدای اسلام و واقعه چند روز اخیر سخنرانی میکرد. ای مردم! جهان اسلام را تنها نگذارید... حتی اگر فرزند و مال و ناموس و جان خود را از دست دادید، هیچوقت زیر بار بیگانه و یا حکومت ناقص نروید... هرچه بزرگان اسلام از جمله آیتالله گلپایگانی و پرچمداران اسلام حضرت آیتالله الموسوی الخمینی گفتهاند، باید پیروی کنیم.»
در گزارش ساواک آمده است: «در پایان این سخنرانی مردم دست او را میبوسیدند و خشنودی خود را اینگونه ابراز مینمودند.»
در همین شب وی در مسجد رضاشاه نیز بر منبر رفت و در حضور بیش از 300 نفر از اهالی ساری، حکومت را خائن، استبدادی، خودمختار و مجالس ملی و سنا را غیرقانونی و مصوباتش را فاسد و فاسق و وکلای مجلس را نامشروع خواند. در بخشی از سخنانش گفت:
«به قول آقای خمینی کاسه صبر پر شده با این ظلمها و ستمها، با این اذیت و آزارها به اسلام و به قرآن. دیگر مردم از اسلحه نمیترسند. از مرگ نمیترسند... آیتاللهالعظمی آقای خمینی (سه بار صلوات) اعلامیه به این مناسبت صادر کردند که ما چراغانی نداریم. ما عید نداریم. ما ملت گرفتار هستیم بهصورت اعتراض. مسئول منطقه بداند به دستگاه خبر دهد... که آزادیخواه مازندران شیخ عبدالله نظری در روز ولادت صاحبالزمان(عج) بهعنوان عزای عمومی اینها را پخش کرده است. صلاح مملکت و حکومت به این است، تسلیم شود.»
سازماندهی تظاهرات انقلابی در شهر ساری و روستاها
عدهای از جوانان انقلابی ساری برای نشان دادن اعتراض خود به رژیم، درصدد برپایی تظاهراتی گسترده در تاریخ 27/5/1357 بودند و تلاش میکردند تا موافقت و همراهی روحانیون را جلب کنند. برخی روحانیون با این اقدام جوانان مخالفتی نکردند؛ ولی برخی سعی داشتند، از شیخ عبدالله نظری بخواهند تا مانع حرکت جوانان شود.
فردای آن روز شیخ عبدالله نظری در مسجد جامع ساری رو به مردم کرد و گفت: «ای مردم! خبر ندارید در اصفهان و تهران و قم چه خبر است؟... دولت کشتار نموده. ای دولت ایران!... چگونه ادعای مسلمانی میکنی؟... مردم قدردان دین باشید. میرزای شیرازی با یک فتوا آن دولت قلدر عصر خود و استعمار را شکست داد. مردم چرا اینطور شدهاید؟» به اذعان گزارشگران ساواک، تبلیغات روحانیون بهشدت بر اذهان مردم و بهخصوص روستائیان اثرگذار شد و آنان را در مقابل رژیم قرار داد.
23 دی 1357 روحانیون ساری در مسجد مصطفیخان ساری جمع شدند تا اقامه نماز را از سر بگیرند. شیخ عبدالله نظری پس از اقامه نماز جماعت، به منبر رفت و با اشاره به اینکه شهرهای قم، مشهد و نجف اشرف کانونهای مهم روحانیون است و باید بیش از پیش، از آن مراقبت بهعمل آید، گفت: «من میخواهم با انعکاس این [خبر] به مرکز، مرکزیها هوشیار باشند و بدانند که مردم مازندران بهخاطر واقعه اخیر قم سه روز نماز برپا نکردند و همه نگرانند. باید به روحانیون احترام گذاشت، نه اینکه اذیت و آزارشان داد.»
اعلامیههایی با مضمون مبارزه منفی با حکومت و نشستن در خانهها و تعطیل کردن بازار در روز 15 خرداد در شهر ساری توزیع گردید. آیتالله میرزاهاشم آملی، با یکی از روحانیون ساری تماس تلفنی برقرار کرده و به او گفت که قرار شده است که مردم در روز مذکور از منازل خود خارج نشوند. این موضوع بهسرعت میان روحانیون ساری و شهرستانهای دیگر مخابره شد.
با فرا رسیدن نیمه شعبان اکثر اصناف شهرهای مازندران و بهخصوص ساری، از چراغانی مغازهها خودداری کردند و حتی تعدادی از ساختمانهای ادارات و سازمانهای دولتی نیز در این شهر آذینبندی نشد. شیخ عبدالله نظری در روز 29 تیرماه، در مسجد جامع، از همه کسانی که به پیروی از مراجع از برگزاری جشن خودداری کردند، تشکر کرد و اعلام نمود: «بر حسب دستور حضرت آیتاللهالعظمی خمینی، این حاکم خونخوار خونآشام ضحاک، بایستی بداند که مردم مسلمان روشنفکر آسوده نخواهند نشست و با این اعمال پلید مبارزه خواهند نمود.» شیخ عبدالله نظری در سخنرانی شب بعد نیز، بر لزوم پایداری در راه اسلام سخن گفت و تنها جرم کشتهشدگان اخیر را تلاش در راه حق و حقیقت و استقلال اسلام خواند و در بخش پایانی سخنانش چنین گفت:
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است