□ کارنامه حوزه علمیه در صد سال گذشته کارنامه درخشانی بوده است؛ خصوصاً با پیروزی انقلاب اسلامی که نقطه عطفی در کارنامه حوزه علمیه به‌شمار می‌آید. در صد سال دوم از عمر این نهاد ارزشمند، فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش روی حوزه علمیه قرار دارد که می‌خواستم، نظر شما را در این رابطه بپرسم.
  ‏همان‌طور که اشاره کردید، صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم است؛ در صد سال اخیر، همیشه حوزه علمیه جلوتر از جامعه حرکت کرده است؛ یعنی پاسخگویی به نیازهای روز را داشته و همیشه خودش را برای آینده آماده می‌کرده است. انگار یک آینده‌پژوهی درون حوزه وجود داشته است. حوزویان این آموزه را از قرآن یاد گرفتند. قرآن وقتی می‌خواهد با پیامبر(ص) صحبت کند، می‌فرماید: «سیقول السفهاء من الناس»؛ یعنی در آینده سفیهان می‌گویند که چرا شما قبله را تغییر دادی؟! در پاسخ آنها بگو، هیچ فرقی بین مغرب و مشرق وجود ندارد؛ یعنی پیامبر(ص) را برای پاسخگویی به سؤالاتی که در پیش رو هست، آماده می‌کند. در روایات ما هم بیان شده که فرزندان‌تان را برای آینده تربیت کنید. این آموزه‌ها باعث شد، حوزه در هر جایی که بوده است، بتواند آسیب‌ها را بزداید و حرکت اسلامی را پیش ببرد تا به دوره آیت‌‌لله بروجردی می‌رسد و بعد از آن، امام به‌عنوان شخصیتی که هم، از حیث فقه و اصول و هم از حیث فلسفه و اخلاق در اوج است، آن حرکت بزرگ را رقم می‌زند که در دنیا بی‌نظیر است و نود و هشت درصد مردم را پای کار می‌آورد و بعد از آن پای انقلاب می‌ایستند. توقعی که از حوزه هست، این است که اندوخته‌های وحیانی را سر سفره مردم بیاورد و بر اساس آن آموزه‌ها، این حرکت پیش برود. در این راستا حوزه برای خودش برنامه‌های پنج‌ساله و ده‌ساله و بیست‌ساله دارد. برای نمونه عرض می‌کنم، در همین سال‌های اخیر که با مدیریت آیت‌‌لله اعرافی شکل گرفت، یکی از کارهای بزرگی که برای آینده‌نگری اتفاق افتاد، ترسیم درختواره رشته‌ها بود که چهارصد رشته از هفده دانش طراحی شد و عناوین و سرفصل‌های آنها نگاشته شد و همچنان این نهضت ادامه دارد. قبلاً بیشتر از پنج، شش رشته در قم فعالیت نمی‌کرد؛ منتهی این چند رشته، به چهارصد رشته تبدیل شد و در حال حاضر، صد تا از این رشته‌ها را داریم اجرا می‌کنیم. این یکی از کارهایی است که آغاز شده و در آینده کامل می‌شود.
در بحث فقه و اصول، کار بسیار بزرگی صورت گرفت و تدریس فقه معاصر از ده‌سال پیش شروع شده است؛ موضوعاتی مثل فقه و هوش مصنوعی، فقه و بانکداری، فقه و پیوند اعضا. در این زمینه هم، درس خارج‌های خوبی برپا شد و هم، تقریرات آنها تبدیل به کتاب‌های ارزشمندی شده که در اختیار مردم هست. قبلاً کسی یا وارد این موضوعات نمی‌شد یا اگر وارد می‌شد، اطلاعات لازم را نداشت. از طرفی چون این مباحث بین‌رشته‌ای است، کارشناسان هر حوزه ورود می‌کنند و درباره آن رشته به استادی که می‌خواهد آن رشته را تدریس کند، توضیح می‌دهند و یک وحدت عملی حوزه و دانشگاه شکل گرفته است؛ یعنی حوزه علمیه با متخصصان آن فنی که قرار است، نگاه دین را درباره آن مطرح کنند، ارتباط می‌گیرد و گاهی هفته‌ها و ماه‌ها درباره آن موضوع مطالعه و تحقیق می‌شود. وقتی مطلب روشن شد، آن فقیه درس خارج خودش را شروع می‌کند. از سوی دیگر ورود دانشگاهیان به حوزه، دارد اتفاق می‌افتد و علی‌رغم اینکه دشمن می‌خواهد، نگاه جوانان را نسبت به حوزه تخریب کند؛ ولی اراده خدا بر این موفقیت‌ها قرار گرفته است.
یکی دیگر از فعالیت‌ها این بود که یک مرکز پاسخگویی در قم راه‌اندازی شد؛ البته این مرکز از دهه هفتاد وجود داشت؛ ولی الآن خیلی وسعت پیدا کرده و شما هر سؤالی نسبت به مسائل اسلامی داشته باشید، آن مرکز پاسخ می‌دهد و خروجی‌هایش به‌شکل‌های مختلف به جامعه عرضه می‌شود؛ هم به‌شکل مجله پاسخ و هم در فضای مجازی؛ لذا شما شبهه‌ای ندارید که نتوانید به‌صورت آنلاین پاسخ آن را بگیرید.
حضرت آیت‌‌لله مکارم شیرازی نیز، شبکه ولایت را تأسیس کرده‌اند که در آن به پنج زبان، مباحث روز جامعه برای کل جهان پخش می‌شود که استقبال بسیار چشم‌گیری از کشورهای مختلف به آن وجود دارد. الآن مدیریت محترم حوزه، مرکزی برای هوش مصنوعی تأسیس کرده است که روی هوش مصنوعی و علوم انسانی کار می‌کند. در عرصه رسانه نیز، حوزه مرکز رسانه‌ای وسیعی دارد که در آنجا، طلبه‌ها ابزار روز را در اختیار گرفتند و در این زمینه مفصل کار می‌کنند.

□ یک اشاره‌ای هم به چالش‌های پیش رو بکنید. به‌نظر شما مهمترین چالشی که پیش روی حوزه‌ها قرار دارد، چیست؟
  ‏هر جا که مورد هجوم دشمنان قرار می‌گیرد، معلوم است جای مهمی است. از اول انقلاب تا الآن، اولین کسانی را که دشمنان شهید کردند، از علما بودند؛ همچنین افراد زیادی از ابتدای انقلاب سعی کردند وارد حوزه شوند و در مسیر حوزه انحراف به وجود آورند. نقل است وقتی مرحوم میرزای شیرازی، فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد، خیلی به ایشان تبریک می‌گفتند؛ ولی ایشان متأثر و ناراحت بود. وقتی پرسیدند: چرا ناراحت هستید، فرمودند: دشمن قدرت ما را فهمید و ما را می‌زند. وقتی انقلاب پیروز شد، دو ساعت بعد، مسئله تجزیه ایران پیش آمد که از کردستان آغاز شد و بعد آذربایجان و خوزستان را هم در بر گرفت؛ ولی به نتیجه نرسید. چه کسی نگذاشت؟ روحانیت. کردستان از دست رفته بود؛ ولی یک دفعه صدای الله اکبر مردم بلند شد. چه کسی مردم را تهییج کرد؟ امام خمینی(قد) بود که فرمود: ظرف ۲۴ ساعت باید پاوه آزاد شود. بنابراین قدرت معنوی روحانیت بود که همه این فتنه‌ها را خنثی می‌کرد. دشمنان جمع شدند و گفتند: یک جنگ تمام‌عیار علیه ایران شکل دهیم. باز چه کسی مردم را بسیج کرد و همه پای کار آمدند و نگذاشتند یک وجب از خاک ایران در اختیار دشمن قرار بگیرد؟ روحانیت. من اینها را عرض می‌کنم تا شما قدرت و نفوذ روحانیت را ببینید. در همین وعده صادق، باز پشتش رهبری و ولایت فقیه حضور داشت. در این شرایط دشمن طراحی می‌کند که آنجایی که باید بزند، حوزه و روحانیت است. این چالشی است که ما با دشمن داریم. از ناحیه دوستان، فقط از این جهت نگران هستیم که خط دشمن را بخوانند و در پی آن حرکت کنند. اگر دشمن روحانیت را بزند، بعدش ایران را می‌زند و نابود می‌کند. بنابراین ما باید سواد رسانه‌ای را بالا ببریم. این همان چیزی است که قرآن به ما آموزش می‌دهد و می‌فرماید: به چیزی که یقین ندارید، گوش ندهید. دشمن دنبال همین است؛ دنبال کسانی است که باد به هر طرف وزید، به همان سمت می‌روند. از سویی چون ارتباط تنگاتنگ میان مردم و روحانیت وجود دارد، نقشه‌های دشمن خنثی خواهد شد و اراده خدا هم، به‌همین تعلق گرفته است و در خیلی جاها، ما واقعاً معجزه دیدیم. خود حضرت حجت(عج) حامی حوزه‌ها و حافظ روحانیت است.
چالش دیگری که وجود دارد، ورود روحانیت در نهادهای حکومتی است. این مسئله لازم است؛ ولی باید مراقبت جدی صورت بگیرد که زی طلبگی و آنچه مردم از یک روحانی توقع دارند، صورت بگیرد. الآن حوزه دارد، شبکه‌سازی می‌کند. کسانی که وارد نهادها می‌شوند، مورد رصد حوزه قرار بگیرند تا از زی طلبگی خارج نشوند. این چالش دیگری است که حوزه دارد آن را تدبیر می‌کند.

یک مسئله‌ای که مطرح می‌شود، ارتباط حوزویان با جامعه است. در این زمینه میان بزرگان حوزه اختلاف نظری وجود دارد و یکی از مراجع چند سال قبل، نسبت به کاهش جایگاه حوزویان در جامعه هشدار داده بود. در مقابل برخی از بزرگان حوزه پاسخ دادند که ارتباط حوزه و جامعه در سطح مطلوبی قرار دارد. تحلیل شما از این مسئله چیست؟
  ‏به نظرم اینجا یک کم‌توجهی صورت گرفته است. قبل از انقلاب روحانیت، فقط در حوزه و مسجد حضور داشت. یکی از خدمات انقلاب به حوزه علمیه که مقام معظم رهبری اشاره کردند این بود که الآن حوزه با تمام بدنه جامعه ارتباط دارد؛ مثل آموزش و پرورش، دانشگاه، نهادهای نظامی. الآن سطح تماس روحانیت با جامعه افزایش پیدا کرده است و در هر جایی که نیاز به مسائل دینی و فرهنگی باشد، روحانیت حضور دارد و نقش‌آفرینی می‌کند. بنابراین من قبول ندارم نقش روحانیت در ارتباط با جامعه کم‌رنگ شده باشد. اتفاقاً این رابطه پررنگ است. الآن هر جا سیل است، گروه‌های جهادی ما آنجا حضور دارند. هر جا زلزله است، گروه‌های جهادی ما آنجا حضور دارند. در زمان جنگ در میان همه اصناف، بیشترین شهید را حوزه داده است؛ البته فضای مجازی دارد ذهن‌ها را نسبت به فعالیت‌های خالصانه حوزه بدبین می‌کند. □ در مسئله حجاب یکی از دستگاه‌های مسئول، حوزه علمیه است. حوزه

​​​​​​​علمیه خصوصاً در یک سال گذشته که چالش‌ها پیرامون حجاب بالا گرفته، چه اقدامات مؤثری را در زمینه فرهنگ‌سازی حجاب انجام داده است؟
  ‏مسئله حجاب، یک مسئله چندضلعی است. در بحث بیان محتوا، تبیین، سخنرانی و تألیف، حوزه خیلی کار کرده است و اصلاً درس خارج برخی آقایان، بحث عفاف و حجاب بوده است. منتهی در جمهوری اسلامی، نهادهای متنوعی هستند که در بحث فرهنگ اثرگذارند؛ چه فرهنگ به‌معنای مثبت و چه ضد فرهنگ. الآن کسی ارزیابی نمی‌کند، خروجی فیلم‌ها و سریال‌هایی که ساخته می‌شود، چیست؛ یعنی مردم را به عفاف و حجاب و دین نزدیک می‌کند یا دور می‌کند. بعضی فیلم‌ها جهت‌دار است و دارد پیامی را به جامعه منتقل می‌کند. همچنین عملکرد برخی مسئولان در این زمینه اثرگذار است. وقتی یک اختلاسی می‌شود، وقتی یک خطایی صورت می‌گیرد، وقتی یک دزدی صورت می‌گیرد، خود این، روی تدین مردم اثر می‌گذارد. برخی ممکن است به‌خاطر اعتراض به این روند، کشف حجاب کنند. برخی دیگر هم، به‌خاطر کم‌کاری نهادهای فرهنگی به این مسئله گرایش پیدا می‌کنند.
بنابراین باید این کم‌کاری‌ها را سهم‌بندی کرد و برایش نرخ گذاشت. حوزه خیلی تلاش کرده و تلاش می‌کند و برای این مطلب وقت می‌گذارد؛ ولی حوزه فقط یکی از این اضلاع است و نهادهای دیگری هم مسئول هستند، مثل مجلس و تأخیری که در بحث تقنین عفاف و حجاب صورت گرفته یا تصمیماتی مثل اینکه گشت ارشاد باشد یا نباشد که حوزه در آن دخالت ندارد. بنابراین حوزه وظیفه خودش را انجام داده است؛ ولی در کشور این همه نهادهای مؤثر و تأثیرگذار وجود دارند که اگر آنها هماهنگ عمل نکنند، اثر عکس می‌گذارد.