عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: البته بال دوم، نباید به هیچ‌وجه به‌قیمت بخش اول تمام شود. شاکله شخصیت طلبه در سطوح اول و عالی رقم می‌خورد؛ ولی باید با حفظ آن آفاق مهم، به سمت درخت‌واره‌ها و آفاق دانشی حرکت کند. هم متن و هم کمک‌متن و هم منابع ناظر به حوزه‌های دانشی، در این عرصه انجام شود، هم در قالب‌های ارائه محصولات علمی و متون و نرم‌افزاری باید کارهای قابل انجام شود.
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: استانداردسازی متن و منبع با شیوه‌های تخصصی باید دنبال شود. باید با شیوه‌نامه‌های استوار و قوی و دقیق، همه را در یک شاکله کلی قرار دهیم.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه گفت: بحث ترجمه به زبان‌های دیگر بسیار مهم است. همه آثار ما حداقل باید به پنج زبان پر‌گویش منعکس شود. اگر متون این مرکز دقیق، درست و با زبان‌های دیگر تدوین شود، می‌توانند در عرصه‌های مختلف کارایی خود را نشان دهند. نباید در زبان فارسی و عربی قدیم محصور بمانیم.
آیت‌الله اعرافی بیان کرد: در طرح نظام جامع اندیشه اسلامی، روی ده متفکر تأکید ویژه کرده‌ایم که متفکران شاخص و معیار ما هستند. از جمله علامه، شهید صدر و... که باید در این عرصه کار جدی انجام شود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: بحث دیگر معیارمندی و استاندارد‌سازی متن، منبع و کتبی است که صادر می‌کنید. آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌هایی دارید؛ اما نباید متوقف شوید. شیوه‌نامه‌های محکم، دقیق و استواری داشته باشید تا همه، خودشان را با آن تطبیق بدهند.
مدیر حوزه‌های علمیه گفت: اینجا حوزه است و چیزی که از اینجا صادر می‌شود نام حوزه دارد و با هرجای دیگری متفاوت است. رسالت ما و شما از این حیث بسیار سنگین است. باید از آراء شاذ و چیزهای که اتقان پیدا نکرده است، مواظبت کرد. باید تفکرات اصلی شیعی و اسلامی حفظ شود و به آداب و سنن حوزه دقت کرد. در حوزه باید به تنوع مناهج در چارچوب کلی توجه کرد. اینجا دقت و سخت‌گیری بیشتری می‌خواهد؛ البته در متون باید به آفاق جدید هم توجه کرد؛ اما در عین حال شاخص‌هایی که بشود، با آن از مرکزیت حوزه دفاع کرد، بسیار مهم است.
آیت‌الله اعرافی افزود: با حفظ اصول و قواعد، باید دائم به فکر تحولات دانشی و فناوری‌های ناظر بر حوزه دانشی باشیم. هوش مصنوعی در چند سال آینده، مشاغلی را حذف و مشاغلی را ایجاد می‌کند و تطوراتی در ساخت و پرداخت دانش و حوزه‌های دانشی رخ می‌دهد که به همه اینها باید توجه کنیم؛ اما نباید هضم در جایی شویم.
وی، طرح گفتمان علمی انقلاب اسلامی و سیرهای مطالعاتی را از دیگر توصیه‌های خود دانست و اضافه  کرد: با مراکز حوزوی اهل‌سنت تعامل داشته باشید. برخی از امور مانند علوم انسانی در مذاهب تفاوتی ندارد و می‌تواند، به مراکز مذاهب دیگر منتقل شود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور  گفت: مجموعه‌ای از مراکز تدوین متون در حوزه و دانشگاه هست که شکل‌گیری گفتمان مشترک و تبادل فکر و تجربه بین اینها بسیار مهم است. همواره به سند و برنامه پنج ساله و ده ساله تأکید می‌کنم. زیر‌ساخت‌های سندی، طرح و پایه‌های دانشی و فنی باید استوار شود و قوام پیدا کند که این امر، مستلزم اقداماتی است. مقوله اولویت‌گذاری فعال، امری مهم است و باید در دستور کار باشد. در تربیت استاد ضعف داریم. اساتید باید با تطورات متن آشنا شوند. برگزاری دوره‌های ویژه برای اساتید امر مهمی است.

  استاد خوب نیازمند یک متن راهبر نظام آموزش استحجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی از مدیران گروه دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه نیز گفت: نظام آموزشی حوزه، متن‌محور بوده و خواهد بود. به‌طور کلی تجربه ما در عرصه دانش‌های جدید نیز، نشان می‌دهد که بدون این متون، آموزش با نقص زیادی همراه خواهد بود. یک متن راهبر، برای توسعه یک نظام آموزشی، مؤثر است. استاد خوب، نیازمند یک متن راهبر نظام آموزش است.
این استاد حوزه علمیه گفت: با توجه به حجم فراوان و تنوع عناوین، الگوی مدیریت انحصاری در تولید متن‌های درسی، به‌دلایل مختلفی قابلیت انجام ندارد. حداقل اینکه بدنه آموزشی حوزه را از ورود و تجربه‌اندوزی و مشارکت در تولید متون باز می‌دارد و اگر این اتفاق رخ دهد، بسیاری از دانش‌های ضمنی دچار چالش می‌شوند؛ چون یک‌سری مراکز باید در این دانش‌های ضمنی فعالیت کنند که اگر نشود، بسیاری از سرمایه‌ها از بین می‌رود.
حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی اظهار کرد: باید یک الگوی مشارکت‌پذیری قاعده‌مند بین این مرکز و مراکز آموزشی و پژوهشی حوزه تشکیل شود. مرکز تدوین متون به‌عنوان ستاد و مرجع، کار اولویت‌سازی و راهبری و طراحی را به عهده بگیرد و بدنه وسیع حوزوی باید در این میان کمک کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی عنوان کرد: بازخوانی تجربه نگارش متون درسی حوزوی بسیار مهم است. حوزه به‌لحاظ سبک، رویکرد و محتوا با محیط‌های آموزش و پرورش و دانشگاه متفاوت است. باید به یک تجربه جدید متن‌نویسی حوزوی دست بیابیم. یک مجموعه کارگاه‌هایی باید ایجاد شود که به متونی در این عرصه دست بیابیم.
وی گفت: در زمینه ترجمه حوزه، باید بگوییم که در حوزه بین‌الملل به‌شدت نیازمند ترجمه علوم اسلامی هستیم. امروزه در مراکز اسلامی از جمله نجف و... مراکز مختلف نیازمند متن‌های درسی هستند. پیشنهاد می‌کنم که برای ترجمه آثار، حتماً باید یک کمیته بین‌المللی تشکیل شود و اولویت‌گذاری در این عرصه انجام شود.

  قریب به ۴۰۰ پروژه از کتب درسی در دست تدوین است مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه هم در ابتدای این دیدار، با بیان اینکه بر اساس راهبردهای ابلاغی مدیر حوزه‌های علمیه در دوره جدید، تلاش کردیم که پیگیر این سیاست‌ها باشیم، گفت: یکی از مهمترین دغدغه‌های آیت‌الله اعرافی، توجه به درخت‌واره‌ها و منابع درسی در حوزه بود. نزدیک به ۴۰۰ پروژه از کتب درسی در دست تدوین است که امیدواریم، در سال‌های پیش‌رو، این پروژه به اتمام برسد. از این تعداد ۳۰۰ رشته تخصصی و مابقی مرتبط به دوره‌های عمومی است. این کار با همکاری مراکز صورت می‌گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرهاد عباسی بیان کرد: برنامه دیگر، توجه به کتب باقی‌مانده از برنامه درسی سطح یک است. تعدادی از دروس از جمله انقلاب اسلامی و رشته حدیث، روش تبلیغ و روش تدریس که کتابی برای آنها تألیف نشده بود، در حال تألیف کتاب است.
وی گفت: توجه به کتب سفیران هدایت، از دیگر برنامه‌های ماست. سفیران هدایت، یک سیستم آموزشی و علمی خاص خود را دارد که باید شیوه‌نامه‌های تدریسی و کتب خاص خود را داشته باشد.
مدیر دفتر تدوین متون درسی یادآور شد: نکته جالب اینکه با وجود آنکه ساعات آموزشی و اهداف آموزشی در سفیران هدایت کاملا متفاوت است؛ ولی کتاب‌های دوره بلند‌مدت به‌عینه برای سفیران هدایت به‌کار گرفته شده است. این امر هم‌اکنون در حال اصلاح است.
وی توجه به کتب بدیل و تنوع در کتب آموزشی، تشکیل گروه‌های علمی، همکاری با مؤسسات و مراکز و مدارس و پژوهشگاه‌ها، برون‌سپاری، نقد کتاب و ارتباط جدی با مجموعه نخبگانی حوزه و تربیت ارزیاب و تدوین‌گر را از رویکردهای این مجموعه دانست و افزود: همچنین ارتباط خوبی با اساتید داریم. نیز راه‌اندازی میزهای ارزیابی استانی و منطقه‌ای، از دیگر فعالیت‌های ما بود. میز شمال غرب راه‌اندازی شده که معاونان آموزش و اساتید، چند جلسه در ارزیابی‌ها حضور یافته‌اند و امیدواریم که هرسال مناطقی را اضافه کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی عنوان کرد: بازبینی کتب پیشین از دیگر فعالیت‌های ماست که با توجه به زحماتی که کشیده شده است، نیازمند ارتقاست که این کار در حال انجام است.
وی گفت: چندین سامانه جدید در این مرکز راه‌اندازی شده است. از جمله کنترل پروژه که تمام کتاب‌هایی که از جهت ارزیابی و معرفی و پیشنهاد، اولویت‌بندی شده، مرحله به مرحله ثبت می‌شود و مدیران مجموعه و هر کسی که در مجموعه بخواهد به آن سامانه دسترسی پیدا کند، بداند که در چه مرحله‌ای قرار دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی تصریح کرد: توجه به تراث حوزوی، از جمله مهمترین اقدامات است که در این زمینه، دقت و کارشناسی بسیار زیادی در حال انجام است؛ در زمینه ترجمه متون نیز، با توافقاتی که صورت گرفته است، چند اثر را در ذیل ترجمه داریم که برحسب اولویت این کار انجام می‌شود.
گزارش: داوود مظاهری