سؤال: در متون مقدس، سخنان ناسازگار با خود متون مقدس هم وجود دارد(به تعبیر ایشان خردگریز)؛ قرآن مجید در آیه 30سوره انبیاء می‌فرماید: ]و جَعَلنا مِنَ‌الماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیٍّ[: «هر موجود زنده ای را ما از آب آفریدیم». این از یک طرف. از طرف دیگر جنّیان هم به‌تعبیر قرآن زنده‌اند؛ ولی آیه 15 سوره الرّحمن می‌فرماید: ]وَ خَلَقَ‌الجانَّ مِن مّارجٍ مِّن نّار[: «جن را از شعله‌های مختلط و متحرک آتش خلق کرد!». بنابراین میان این دو آیه چگونه می‌توان جمع کرد. حالا این دوتا را با هم چکار کنیم؟ گزاره‌های خردگریز و خردستیز، مطابقتشان با واقع محل شک است!!
  پاسخ: جا داشت که طرح‌کننده این شبهه، به تفاسیر مراجعه می‌کرد. اتفاقاً در تفسیر «منیة‌الطالبین» به‌قلم حضرت والد، پاسخ این سؤال آمده و کتاب هم چاپ شده است و آن اینکه: رویکرد آیه مبارکه ]وجعلنا من‌الماء کلی شیء حی[، موجودات زنده‌ای است که برای نوع بشر ملموس است و به‌تعبیر دیگر، آیه ناظر به کلیه جاندارانی است که برای انسان از طریق چشم و دست قابل لمس می‌باشند و امّا موجودات زنده فراتر از این، مانند ملائکه، شیاطین، عقول، نفوس و جنیان از قلمرو این آیه بیرون است.خطاب قرآن به فلسفه و حکما نیست که موجودات زنده را فراتر از آنچه که ملموس است، می‌دانند؛ لکن خطاب قرآن به جامعه انسانی است که هر موقع موجود زنده گفته شود، جز آنچه گفته شده، به نظر نمی رسد.
خلاصه اینکه اگر قرآن ریشه هر موجود زنده را آب می‌‌داند. مقصود زنده‌های خاصی است که در حیات بشری مطرح است؛ نه آنچه که از قلمرو ذهن او بیرون است. بنابراین آیه شامل زنده‌های فوق حس و لمس نیست. (تفسیر منیة‌الطالبین؛ ج 18، ص70)
در این مورد پاسخ دیگری هست که یادآور می‌شویم و آن اینکه همین سؤال در مورد حضرت آدم(ع) هم مطرح است. قرآن در مواردی، خلقت آدم را از خاک می‌داند و می‌فرماید: ]کَمَثَلِ آدَم خَلَقَهُ مِن تُراب[1؛ در آیه دیگر ریشه انسان را «گِل» می‌داند و می‌فرماید ]خَلَقَ الإنسانَ مِن طِینٍ[2  و مقصود از انسان حضرت آدم است و در آیه دیگر ریشه خلقت را، گِل چسبنده می‌داند و می‌فرماید: ]مِن طِینٍ لازبٍ[3.
بنابراین، چگونه می‌توان بین این آیات، با آنچه در سوره انبیاء که می‌فرماید: ریشه هر موجود زنده‌ای آب است، جمع کرد؟
پاسخ این است که قرآن به برخی از مراحل خلقت آدم اشاره می‌کند؛ نه همه مراحل. یکی از همین مراحل، خاک و گل چسبنده و هکذاست؛ ولی از مراحل قبلی چیزی نمی‌گوید. نه اینکه آن را نفی می‌کند.
و به‌عبارت دیگر، آیات مربوط به خلقتِ آدم، ناظر به بیان همه مراحل خلقت او نیست؛ بلکه به مراحل چشم‌گیر آن اشاره می‌کند؛ لذا از خاک نام برده و سخنی از آب به میان نمی‌آورد.
عین همین پاسخ در مورد جنیان است. قرآن در سورۀ الرحمن، یک مرحله از مراحل خلقت جنیان را بیان می‌کند که شعله‌های آتش است و از مراحل قبلی که ما از آن اطّلاع نداریم، گزارشی نداده است. چه‌بسا ممکن است، قبل از مرحله شعله‌های متحرک، مراحلی بوده که به آب می‌رسد که ریشه جنیان بوده است و آتش از مراحل پسین است که قرآن از آن نام می‌‌برد.
..............................................

   پی نوشت‌ها‌1. آل عمران/ 59؛               2. سجده/ 7؛                    3. صافات/ 2.