به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله رجبی در این کنگره گفت: پیش از انقلاب آموزش علوم انسانی در دانشگاه‌های ما مبتنی بر مبانی سکولاریستی و الحادی بود که زندگی، فکر و اندیشه نسل آینده را تهدید می‌کرد و خلأ در این حوزه، ناشی از این مسئله می‌شد که نظام آموزشی در آن مقطع زمانی، نمی‌توانست به مقابله با تهاجم و پاسخگویی به شبهات برآید.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) اضافه کرد: آیت‌الله مصباح یزدی(ره) با شناختی که از علوم انسانی و برنامه‌های حوزه علمیه داشت، برنامه تحولی به‌عنوان مکمل برنامه حوزه را تدوین کرد که هدف از آن، جلوگیری از تهدید و آسیب و کارآمدسازی حوزه برای تأمین و مقابله با این تهاجم بود. در همین راستا علوم انسانی با رویکرد انتقادی و پیش‌نیاز تقریر شده بود که یکی از آنها فلسفه اسلامی و مباحث عقلی و نظام اندیشه قرآنی بود.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه افزود: هدف استاد از آموزش علوم انسانی اسلامی به فضلای حوزه با رویکرد انتقادی، هدف اصلی نبود؛ بلکه معبری برای تولید علوم انسانی قرآن‌بنیاد با علوم اسلامی بود. اقدام ایشان چندجانبه بود که به تربیت نیروی انسانی و تدوین علوم انسانی قرآن‌بنیاد منجر شد.
آیت‌الله رجبی با اشاره به اینکه علوم انسانی باید توسط استادان این عرصه اجرا شود، گفت: بنابراین باید محققانی تربیت شوند که در وضعیت کنونی مسیر را ادامه دهند.
وی اضافه کرد: آیت‌الله مصباح به‌عنوان یک الگو و نمونه وارد تدوین علوم انسانی اسلامی شد و بحث معارف اندیشه اسلامی را به علوم انسانی موجود توسعه داد. ایشان پس از انقلاب که امام راحل طرح بازسازی علوم انسانی را مطرح کردند، اقدامات لازم را آغاز کرد.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) با اشاره به تأسیس این مؤسسه توسط آیت‌الله مصباح یزدی(ره) عنوان کرد: آیت‌الله مصباح در سال‌های پایانی عمر خود، اقدام به تدوین سند جامع علوم انسانی اسلامی و قرآن‌بنیاد کرد که نمونه ندارد و به بسیاری از سؤالات پاسخ گفته است.
آیت‌الله رجبی با بیان اینکه مبانی ارزش‌شناسی علوم انسانی از منظر قرآنی تدوین نمی‌شود، افزود:  بنابراین کاخی که بر روی آن بنا شود، بدون مبناست؛ لذا در این سند تأکید شده است که مبانی علم، علوم انسانی، مشترکات این رشته‌ها و مبانی هریک از رشته‌های علوم انسانی به‌معنای فلسفه این علوم، باید نگاشته شود.
وی با تأکید بر اینکه برای آغاز حرکت در تولید علوم انسانی اسلامی باید به شناخت نظام اندیشه اسلامی پرداخته شود، افزود: تولیدکننده علوم انسانی باید خطوط اندیشه قرآنی و اسلامی را بداند. در مرحله بعد، مبانی و روش علوم انسانی از دیدگاه قرآن را بشناسد.

 

   علوم انسانی اسلامی بدون فقه نظام‌ساز ممکن نیست
استاد رشاد نیز در افتتاحیه این مراسم گفت: یکی از موضوعات مهم و مرتبط با تحول در علوم انسانی که متولیان این کنگره باید به آن توجه کنند، این است که در کنار مجموعه کمیسیون‌هایی که کنگره دارد، مجموعه‌ای برای فقه و علوم انسانی نیز تشکیل شود.
رئیس شورای حوزه علمیه استان تهران ادامه داد: اگر بنا باشد که کنگره هر دوره به موضوعات مختلفی بپردازد، یکی از موضوعات مهم، حیاتی، کاربردی و به‌شدت مورد تأیید همین مسئله مناسبات فقه و علوم انسانی است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، رابطه علوم انسانی و فقه را دو سویه دانست و گفت: علوم انسانی امروز رقیب شریعت است؛ به‌طوری‌که دین به ما نحوه سبک زندگی را نشان می‌دهد و علوم انسانی هم، این ادعا را دارد که با شاخه‌ها و رشته‌های مختلف خود، می‌تواند همه‌ شئون اجتماعی بشر را اداره می‌کند.
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: امروز بخش عمده‌ای از زندگی ما را علوم انسانی سکولارِ از غرب‌آمده در اختیار دارد. فرافکنی نمی‌کنیم؛ اما نمی‌توان از این واقعیت چشم‌پوشی کرد که بسیاری از مشکلات جامعه ما، ناشی از همین علوم انسانی سکولار است که در بخش‌هایی هم الحادی است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور شد: تا زمانی که نسبت علوم انسانی و فقه را تعریف نکنیم، نمی‌توان بین فقه و علوم انسانی، سطح مثبتی تعریف کرد تا مشخص شود، چه تعاملاتی بین فقه و علوم انسانی باید رخ دهد.
وی با بیان اینکه علم پنج مؤلفه « مبانی، اصول، فلسفه،‌ منطق و غایت » را دارد، خاطرنشان کرد: تا زمانی که اینها با هم سازگار نباشند، دستگاهی به‌نام علم تشکیل نمی‌شود. علوم انسانی عهده‌دار شناخت، تبیین و پاسخگوی حیات بشر در عرصه‌های گوناگون است. ما از این سخن نمی‌گوییم که فقه جایگزین علوم انسانی شود؛ بلکه باید نسبت و مناسبات آن را بررسی کنیم. هر آنچه که درباره انسان سخن بگوید و انسان را بشناسد و تعریف کند، جزء موضوعات علوم انسانی محسوب می‌شود.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران تصریح کرد: علوم انسانی درس‌های فلسفه توصیفی، تبیینی و تجویزی دارد. با وجود علوم انسانی موجود، باز هم به این گروه از دانش نیاز داریم. هر رشته از علوم انسانی موضوعی دارد که خود آن را می‌شناسد و موضوعاتی است که قرار است، درباره آن حکم صادر کند. علوم انسانی اسلامی بدون فقه نظام‌ساز ممکن نیست.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ‌ و اندیشه اسلامی، با اشاره به اینکه موضوعات متعددی در حوزه علوم ‌انسانی از قبیل ارتباط آن با فضای مجازی مطرح است، گفت: تشکیل کمیسیونی با عنوان فقه ‌علوم انسانی می‌تواند دین را به عرصه زندگی وارد کند و باید به این ‌امر توجه ‌ویژه شود.
وی با اشاره به اینکه اگر کلام را در قلمروی جدیدش بنگریم، انسان‌شناسی بخشی از آن قلمداد می‌شود، افزود: تبیین بسیاری از حقایق به‌عنوان گزاره‌های علوم ‌انسانی است که وارد ساحت جامعه‌شناسی معرفت می‌شود.
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با بیان اینکه موضوع‌شناسی بزرگ‌ترین خدمت علوم‌انسانی به فقه است، تصریح کرد: فقه کارآمد، روزآمد و توسعه‌یافته، در سایه این موضوع گسترش یافته است.

 

   در عمل نشان دادیم که ظاهراً ربا در سیستم اقتصاد جنگ با خدا نیست!!
رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در افتتاحیه این کنگره، با بیان اینکه در حوزه علوم انسانی و حکمرانی در سطوح مختلف، نه‌تنها هم‌افزایی صورت نگرفته است، بلکه در جهاتی به سمت واگرایی نیز حرکت کردیم، گفت: به‌طور خاص در علوم انسانی تولید نظریه و نظریه‌پردازی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
دکتر قالیباف با تأکید بر اینکه علوم انسانی اسلامی با همکاری حوزه و دانشگاه باید پاسخ روشنی برای اقتصاد، مدیریت، روان‌شناسی، سیاست، جامعه‌شناسی و مسائل روز داشته باشد، ابراز کرد: ما در این مسائل دچار مشکل هستیم. از دهه ۵۰ تا امروز ما در زمینه مسائل اقتصادی مشکلاتی را داریم که هنوز هم با تصمیم‌گیری‌های اشتباه و تکراری ادامه دارد.
وی با بیان اینکه امروز اولویت ما، تربیت نیروی انسانی در علوم انسانی اسلامی باشد، عنوان کرد: متأسفانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام اداری و اجرایی ما یک سیستم بروکراتیک بود که بخش عمده‌ای از نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های ما ریشه در این مسئله دارد. البته خطاهای شخصی و برخی برنامه‌ریزی‌های غلط هم وجود داشته است.
رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: نظام حکمرانی مطلوب ما باید مبتنی بر یک نگاه اجتماعی و نهادی تنظیم شود؛ یعنی ما باید مبانی پیشرفت خود را بر اساس عدالت مبتنی بر عناصر اجتماعی و انسانی قرار دهیم.
وی با بیان اینکه که پس از دوران دفاع مقدس به‌ مرور مردم را از صحنه تصمیم‌گیری و اداره کشور خارج کردیم و از باورها و سنت‌های الهی و اندیشه‌های ناب فاصله گرفتیم که به اینجا رسیدیم، گفت: در عمل نشان دادیم که ظاهراً ربا در سیستم اقتصادی، جنگ با خدا نیست؛ امروز ما نیازمند نوآوری اجتماعی طبق همان کاری هستیم که انقلاب و دفاع مقدس را به پیروزی رساند. ما باید فرهنگ و سنت‌های الهی را از ارزش‌های مادی تفکیک کنیم.
دکتر قالیباف با بیان اینکه ما باید در حوزه تئوری‌پردازی، نوآوری اجتماعی داشته باشیم، گفت: اگر درباره پژوهش و مسئله‌یابی به فناوری‌های اجتماعی نوین توجه نکنیم، حکمرانی، بسیج و منسجم کردن همه افراد جامعه برای رسیدن به اهدف مورد نظر امکان‌پذیر نخواهد بود. فناوری اجتماعی چیزی شبیه به ایده مهندسی اجتماعی است که برخی ابرقدرت‌ها با استفاده از آن به قُلدری می‌پردازند.
رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ما در گام دوم انقلاب در حوزه علوم انسانی، باید بر این مسئله تمرکز کنیم که کارآمدی دین در اداره جامعه فعال شود، افزود: یکی از مهمترین مکان‌ها برای تحول و تحقق حکمرانی اسلامی در خصوص قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، نظارت بر قوانین و حل مشکلات، مرکز پژوهش‌های اسلامی مجلس شورای اسلامی است که گروه مربوط به حکمرانی و مدیریت به‌عنوان یک معاونت جدید به آنها اضافه شده است.

 

  تحول در علوم انسانی، پروژه قطعی و دفعی نیست
دکتر حداد عادل هم در این مراسم، با ارائه گزارشی از عملکرد شورای تحول علوم انسانی، گفت: نوشتن مقاله، سخنرانی کردن، برگزاری همایش و تألیف کتاب مهم است؛ اما برای تحقق تحول در علوم انسانی کافی نیست؛ آنچه مهم است، رسیدن از نظر به عمل و پر کردن فاصله میان نظر تا عمل است و این موضوع احتیاج به مدیریت دارد. وی ادامه داد: شورای تحول علوم انسانی در نیمه دوم سال ۸۸ به تصویب رسید و در اواخر همان سال با ترکیبی که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی معین کرده بود و با اختیارات خوب، کار خود را آغاز کرد. شورا در این ۱۲ سال، ۲۰۵ جلسه داشته؛ یعنی هر دو هفته یک جلسه برگزار کرده است.
حداد عادل با بیان اینکه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر از اساتید دانشگاه و حوزویان، در گروه‌های شورای تحول علوم انسانی عضویت دارند، گفت: این کارگروه‌ها هر کدام به‌نوبه خود گروه‌های فرعی دارند که اگر مجموعه آن افراد شاغل در گروه‌های فنی را نیز به حساب بیاوریم، بیش از ۴۰۰ نفر برای کار تحول در علوم انسانی مرتبط با شورا، مشغول به فعالیت هستند.
رئیس شورای تحول در علوم انسانی یادآور شد: شانزده رشته‌ای که ما به آنها اولویت داده‌ایم، حقوق، علوم اجتماعی، روان‌شناسی، علوم تربیتی، اقتصاد، تاریخ، مدیریت، ارتباطات، زبان‌های خارجه، مطالعات زنان، فلسفه، کلام جدید، مشاوره و راهنمایی، هنر و معماری است.
حداد عادل خاطر‌نشان کرد: ما برای تحول و ارتقای علوم انسانی، چهار موضوع را به‌عنوان چهار ستون اصلی تحول، مهم دانسته‌ایم که شامل محتوای به‌روز، استاد، دانشگاه و پایان‌نامه‌ها و مجلات پژوهشی است. در ۱۲ سال گذشته کار ما عمدتا متمرکز بر موضوع اول؛ یعنی محتوای دروس بوده و گروه‌های ما بر تأسیس رشته، تدوین و تصویب برنامه و تألیف کتاب از دل برنامه بوده‌اند.
وی ادامه داد: ما تاکنون ۱۰۴ برنامه درسی را در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به تصویب رساندیم که بسیاری از آنها تأسیسی و بعضی دیگر نیز، اصلاحات اساسی در برنامه‌های موجود بوده است. رئیس شورای تحول در علوم انسانی اضافه کرد: بهترین مصداق همکاری دانشگاه و حوزه در چهل سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در شورای تحول اتفاق افتاده است؛ به این معنا که ما در دبیرخانه شورا، معاونتی به‌عنوان معاونت ارتباط با حوزه داریم و این معاونت دفتری در قم دارد و یک شورای حوزوی پشتیبان ماست. در حوزه علمیه به نسبت سال ۵۹ و سال ۶۰ که آغاز انقلاب فرهنگی بود، تحول زیادی اتفاق افتاده است. یکی از تحولاتی که کاملاً به ما کمک می‌کند، حضور روحانیونی است که هم درس دانشگاهی خوانده‌اند و هم درس حوزوی و می‌توانند، گفت‌وگوی سازنده و زبان مشترکی با دانشگاهیان داشته باشد.
حداد عادل در ادامه به مشکلات و لوازم فعالیت در حوزه تحول در علوم انسانی اشاره کرد و گفت: تحول علوم انسانی یک کار قطعی دفعی و یک پروژه نیست؛ یک پروسه و یک فرآیند است؛ یعنی باید استمرار داشته باشد.
رئیس شورای تحول در علوم انسانی اظهار کرد: ما حدود ۹ سال پیش به این نتیجه رسیدیم که حقیقتاً تحول و ارتقای علوم انسانی، محتاج یک پژوهشگاه مطالعات راهبردی در علوم انسانی است و برنامه‌هایی که ما تصویب می‌کنیم، باید مورد مطالعه و ارزیابی قرار بگیرد و بازتاب آن گرفته و سنجیده شود.
حداد عادل اضافه کرد: آنچه که در درجه اول اهمیت قرار دارد، همکاری وزارت علوم با شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است. اکنون با حضور خود مسئولان وزارت علوم، برنامه‌هایی تدوین، تصویب و به دانشگاه‌ها ابلاغ شده است.

 

   مشارکت 50 مرکز حوزی و دانشگاهی در برگزاری همایش
حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی دبیر علمی ششمین کنگره علوم انسانی اسلامی هم در این مراسم، با تأکید بر اینکه جریان تولید علم و تحول در علم، بیشتر یک پروسه است تا پروژه و از درون عالمان و از فضاهای علمی می‌جوشد تا آیین‌نامه‌ها و اسناد رسمی، عنوان کرد: ضرورت تحول در علوم انسانی باید برای بدنه علمی جامعه ما آشکار شود. طبیعتا این کار نیازمند شکل‌گیری یک جریان پرقدرت علمی و اندیشه‌ای بود که اولاً امکان و توان تجمیع نیروهای پراکنده‌ای که در زمینه علوم انسانی اسلامی به پژوهش و فعالیت مشغول هستند و همچنین توانایی ایجاد هماهنگی میان مراکز متعدد و متنوعی که کارویژه آنها تولید علم دینی بود را داشته باشد. ثانیاً به‌دور از افراط و تفریط و با التزام به ادبیات علمی و روش‌شناسی تحقیق در علوم انسانی، هم به کارهای بنیادین بپردازد، هم جرأت و جسارت مواجهه عالمانه با ناقدان و مخالفان و هم در علوم اسلامی تخصص داشته و توانایی استنباط آموزه‌های اسلامی ناظر بر علوم انسانی را داشته باشند.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، با اشاره به اینکه این مجمع با مشارکت ده‌ها مرکز دانشگاهی و حوزوی شکل گرفت و تاکنون کنگره‌های بین‌المللی متعددی در این حوزه برگزار شده است، افزود: اکنون ششمین و البته مفصل‌ترین کنگره، چندین نشست تخصصی در موضوعات متنوعی با حضور صاحب‌نظران رشته‌های مختلف علوم انسانی برگزار و در عین حال تاکنون ده‌ها کتاب تحقیقی و بنیادین در قلمروهای مختلف علوم انسانی اسلامی تولید کرده است و دارای نشریه علمی پژوهشی و نشریه‌های ترویجی و گفتمان‌سازی مثل تحقیقات بنیادین علوم انسانی و علوم اسلامی صدراست.
وی در پایان عنوان کرد: مجموعه مقالات پذیرفته‌شده این کنگره، به‌زودی در ۱۴ جلد منتشر خواهد شد.
وی با عنوان اینکه کنگره ششم با همراهی و مشارکت ۵۰ مرکز دانشگاهی و حوزوی برگزار می‌شود، افزود: این کنگره مفتخر است که در ۱۶ کمیسیون مختلف میزبان مشارکت ۲۳۰ عضو هیئت علمی به‌عنوان کمیته علمی این کمیسیون‌ها و همراهی حدود ۷۰۰ استاد به‌عنوان ارزیاب باشد که محصول این همراهی‌ها و فعالیت‌ها، ارزیابی ۶۹۹ مقاله فرستاده‌شده به دبیرخانه کنگره و انتخاب نهایی ۱۷۰ مقاله است.
گفتنی است پنجمین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی در مراسم افتتاحیه به منتخبان اعطا شد.
حجج‌اسلام والمسلمین نجف لک‌زایی، در رشته فلسفه سیاسیِ اسلامی و محمدباقر سعیدی‌روشن در رشته قرآن‌پژوهی و دکتر عبدالحمید نقره‌کار در رشته معماری اسلامی، کسانی بودند که این جایزه به آنان  تعلق گرفت. همچنین در این مراسم، از خدمات علمی ارزشمند مرحوم علامه مصباح یزدی تقدیر و از مجموعه مقالات و آثار و مکتوبات پیشین کنگره علوم انسانی اسلامی رونمایی شد.