حجتالاسلام والمسلمین محمد عابدی عضو هیئت علمی گروه قرآنپژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
فاطمه معصومه(س)، شفیعه اهلبیت(ع)
فاطمه معصومه(س)، در اولین روز ذیقعده سال 173ه.ق بهفاصله 25 سال از تولد برادرش امام رضا(ع) در شهر مدینه چشم به جهان گشود. 1
مادرش نجمه، چنان شخصیت کمالیافتهای داشت که حمیده خاتون (مادر امام کاظم(ع)) دربارهاش میفرمود: «هرگز بهتر از او ندیدهام».
این مولود2 پاک در دهمین بهار از عمر خود، با شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام کاظم(ع) در زندان هارون رو به رو شد و از آن پس، مانند دیگر اعضای خاندان موسوی تحت هدایت و سرپرستی امام رضا(ع) قرار گرفت تا آنکه این امام بزرگوار در پی توطئه مأمون ناچار شد، راهی خراسان شود و در روز پنجم یا ششم رمضان 200ه.ق عنوان ولایتعهدی تحمیلی را بپذیرد.
یک سال بعد از این رویداد بود که فاطمه معصومه(س) بهقصد دیدار برادر راهی خراسان شد.3 البته تعدادی از برادران حضرت معصومه(س) (فضل، جعفر، هادی، قاسم، زید) و تعدادی از برادرزادهها و… نیز با ایشان همسفر شدند. این بانوی گرانقدر در ساوه مریض یا مسموم4 شد و به توصیه خود، در 23 ربیعالاول سال 201ه.ق به شهر قم منتقل گردید.5 فاطمه معصومه(س) مدت 17 روز در خانه موسیبن خزرج ماند و تمام این مدت را به عبادت گذراند و سرانجام در دهم ربیعالثانی 201ه.ق از این سرای فانی به خانه باقی رحلت کرد.6 پیکر مطهر حضرت معصومه(س) توسط امام هشتم و نهم(ع) در قم به خاک سپرده شد.7
فاطمه معصومه(س) هرچند عمری کوتاه داشت؛ اما در همین دوره مختصر توانست، به مقامات عالی در علم و معنویت دست یابد؛ چنانکه با عناوینی چون معصومه،8 کریمه،9 عالمه،10 محدثه، طاهره، بره، تقیه، عابده، مقدامه(پیشگام)، رضیه، سیده، حمیده، رشیده، نقیه، مرضیه، صدیقه و… 11 شناخته میشود.
اما یکی دیگر از این مراتب کمال که حضرت بدان دست یافت، مقام و مرتبه شفاعت12 است که آن بانوی گرانقدر خاندان موسوی، بر اثر عبادات و تهذیب نفس به آن دست یافت. موضوع شفاعت حضرت فاطمه معصومه(س) از سه جنبه قابل طرح و اثبات باشد:
1. در روایات به مقام شفاعت اهلبیت(ع) تأکید شده است و بدیهی است، حضرت فاطمه معصومه(س) که خواهر امام رضا(ع) (از طرف پدر و مادر) میباشد، جزء این خاندان است؛ پس مقام شفاعت ایشان قابل انکار یا تردید نخواهد بود.
2. روایاتی پیرامون شفاعت مؤمنان نیز خواندیم و چه مصداقی برای مؤمن و مؤمنه میتوان شایستهتر از بانوان اهلبیت(ع)، مثل فاطمه معصومه(س) برشمرد.
«لایزال المؤمن یشفع حتی یشفع فی جیرانه و خلطائه و معارفه»؛13 مؤمن پیوسته شفاعت میکند، حتی درباره همسایگان و معاشران و آشنایانش.
3. سومین جنبه، مربوط به روایاتی است که در خصوص حضرت فاطمه معصومه(س) از اهلبیت(ع) نقل شده است؛ البته خود این روایات چند دستهاند:
تصریح به مقام شفاعت
در برخی از روایات وارده، به شفیع بودن آنحضرت، تصریح شده است؛ مانند روایات زیر:
1. امام رضا(ع) به سعد اشعری فرمود: ای سعد! چون به نزد آنحضرت (مزار فاطمه معصومه(س)) رفتی، رو به قبله بایست؛ سی و چهار مرتبه اللهاکبر، سی و سه مرتبه سبحانالله، سی و سه مرتبه الحمدلله بگو! آنگاه بگو:...
«اتقرب الیالله بحبکم والبرائه من إعدائکم والتسلیم الیالله… یا فاطمه اشفعی لی فیالجنه فان لک عندالله شأنا من الشأن.» 14
در این زیارتنامه که امام رضا(ع) به سعد توصیه میکند، ابتدا با شفاعت خواستن عملی زائر رو به رو هستیم. زائر با استفاده از ابراز دوست داشتن اهلبیت(ع) و دشمنی با دشمنان آنها و تسلیم به خدا، خود را با آنان همرنگ و همراه میسازد و همگام نشان میدهد و بعد اعلام میکند، بهوسیله این اعمال نسبت به شما، میخواهم به خدا نزدیک شوم.
آنگاه بهطور ویژه از فاطمه معصومه(س) نزد خدا شفاعت میخواهد و در مرحله سوم، دلیل اینکه این بانو را برای شفاعت برگزیده، بیان میدارد: «فان لک عندالله شأنا منالشأن»؛ زیرا تو نزد خدا منزلت والایی داری!
2. امام صادق(ع) فرمود: «الا ان لله تعالی حرما و هو مکه، الا ان لرسولالله(ص) حرما و هوالمدینه؛ الا ان لامیرالمؤمنین(ع) حرما و هوالکوفه؛ الا ان حرمی و حرم ولدی بعدی قم؛ الا ان قم کوفتنا الصغیره، الا ان للجنه ثمانیه إبواب، ثلاث منها الی قم، تقبض فیها امرإه هی من ولدی و اسمها فاطمه بنت موسیبن جعفر، تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم»؛15
بدانید که برای خداوند متعال حرمی است و آن مکه است، بدانید برای رسولخدا(ص) حرمی است و آن مدینه است، بدانید امیرمؤمنان(ع) حرمی دارد که کوفه است؛ بدانید حرم من و حرم فرزندان بعد من قم است. بدانید قم کوفه کوچک ماست؛ بدانید بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوی قم است. بانویی از فرزندانم که اسمش فاطمه دختر موسیبن جعفر است، در آن وفات مییابد. بهوسیله شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت میشوند.
گروه دوم یا مؤید این مقام، مربوط به روایاتی است که بهشت را در مقابل زیارت فاطمه معصومه(س) معین کردهاند؛ مانند این روایات: شیخ صدوق با سند صحیح از امام رضا(ع) نقل کرده است که: «من زارها فله الجنة»؛16 هر کس او را زیارت کند، بهشت برای اوست.
محمدبن قولویه در کاملالزیارات از امام جواد(ع) نقل کرد: «من زار عمتی بقم فله الجنة»؛17 هر کسی عمهام را در قم زیارت کند، بهشت برای اوست.
علامه مجلسی از امام رضا(ع) نقل میکند: «من زارها عارفاً بحقها فله الجنة»؛18 هر کس زیارت کند او را درحالیکه عارف به حق او باشد، پس بهشت برای اوست.
گستره شفاعت
بهطور قطع، میزان کمال نفس و عزت هر شخص نزد خداوند، در گستره مقام شفاعت وی دخیل است؛ از این رو میبینیم، برخی تنها برای خانواده خود، عدهای برای تعدادی معدود، گروهی برای شیعیان و در نهایت رسول اکرم(ص) شفیع برای همه است. درباره مؤمنان خواندیم که: «لایزال المؤمن یشفع حتی یشفع فی جیرانه و خلطائه و معارفه»؛19مؤمن پیوسته شفاعت میکند تا آنکه حتی درباره همسایگان و معاشران و آشنایانش هم شفاعت میکند.
درباره پیامبر(ص) میخوانیم: «انی لارجوا اناشفع یومالقیامه عدد ما علیالارض من شجره و مدره»؛20 من امید دارم که به عدد درختان و کلوخهایی که در روی زمین است، از افراد شفاعت کنم.
نکته جالب این است که در بین بانوان بعد از فاطمه زهرا(س) کسی مانند فاطمه معصومه(س) این مقام را ندارد.21 مقام حضرت فاطمه معصومه(س) چنان والاست که امام صادق(ع) فرمود: «تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم».
منبع: پایگاه اطلاعرسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
..............................................
پینوشتها
1. مستدرک سفینهالبحار، ج8، ص257، وسیلهالمعصومیه، ص65؛
2. عیون اخبارالرضا، ج1، ص14؛
3. منتهیالآمال، ج2، ص273؛
4. الحیاهالسیاسیه للامامالرضا(ع)، ص428؛
5. العوالم، ج21، ص328؛
6. بحارالانوار، ج48، ص290؛
7. بحارالانوار، ج48، ص290؛ تاریخ قم، ص213؛
8. زادالمعانی، حاشیه، ص468؛ ناسخالتواریخ، زندگی امام کاظم ج13، ص68؛
9. کریمه اهلبیت(ع)، ص45 43؛
10. همان، ص171 بهنقل از کشفاللئالی؛
11. انوارالمشعشعین، ص211 - 210؛ زبدهالتصانیف، ص499؛ اعلام النساء المؤمنات، ص577؛
12. بحارالانوار، ج102، ص266، سفینهالبحار، ج2، ص376؛
13. بحارالانوار، ج8، ص44؛
14. بحارالانوار، ج102، ص266؛
15. بحارالانوار، ج60، ص228؛ جامع احادیثالشیعه، ج12، ص617: این خبر حدود 45 سال قبل از تولد آن حضرت نقل شده است. آرامگاههای خاندان پاک پیامبر(ص)، ص314؛
16. عیون اخبارالرضا، ج2، ص271، ثوابالاعمال، ص98؛
17. کاملالزیارات، ص324؛
18. بحارالانوار، ج102، ص265؛ جامع احادیثالشیعه، ج12، ص617؛
19. بحارالانوار، ج8، ص44؛
20. مسند احمد حنبل، ج5، ص347؛
21. امالی صدوق 291؛ بحارالانوار، ج8، ص51.
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است
- حمایت کامل حوزههای علمیه و روحانیت از اقدام غرورآفرین علیه رژیم صهیونیستی
- بیانیه جامعه مدرسین حوزه به مناسبت روز قدس / فریادهای خشم را نثار ستمگران کنید
- حوزه علمیه قم برگهای درخشانی به پرونده حوزههای علمیه اضافه کرد / نیاز عموم مردم و نخبگان تأمین شود
- سیزدهمین اجلاسیه خبرگان رهبری به کار خود پایان داد/جمهوری اسلامی نشان داد یک الگوی تمام عیار مردمسالاری دینی است