آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی(قد)
مرتبه اول، این است که عمل از ریا و نمایاندن آن به غیر و به‌جهت کسب معروفیّت نزد مردم و جلب محبوبیّت نزد غیرخدا، خالص و پاک باشد. اگر به مقدار کم هم ریا در عمل وارد شود، عمل را بی‎اثر، هباءً منثوراً و باطل می‎نماید؛ البتّه پاک‌ کردن و خالص‌ ساختن عمل از ریا اگرچه به‌ظاهر ساده و آسان است؛ ولی در واقع دشوار و کار مخلصان و موحّدان است.
از حضرت رسول‎اکرم(ص) می‌فرمایند :«إِنَّ أَخْوَفَ مَاأَخَافُ عَلَیْکُمُ‌الشِّرْکُ‏ الْأَصْغَرُ». قَالُوا: وَمَاالشِّرْکُ‏ الْأَصْغَرُ یَا رَسُولَ‌اللهِ قَالَ: «الرِّئاءُ»؛1«ترسناک‌ترین چیزی که از آن بر شما می‎ترسم، شرک کوچک‌تر است». عرض کردند: شرک کوچک‌تر چیست؟ فرمود: «ریا».
ظاهر خبر، مطلق شرک است؛ لذا حتّی شامل اطاعت‌های کورکورانه از مستکبران، اقویا، اطاعت‌های حزبی، برنامه‎ها، قوانین غیرالهی، نظامات مصنوعه بشری و خضوع در برابر ارباب مناصب و مقامات و حتّی صاحبان مقامات مذهبی که حاکی از تملّق و چاپلوسی است، می‎شود.
در حدیث است که:«مَنْ أَتَی غَنِیّاً فَتَوَاضَعَ لِغِنَاهُ ذَهَبَ ثُلْثَا دِینِهِ»؛2 «هرکس برای ثروتمندی به‌خاطر ثروتش تواضع کند، دوثلث دینش از بین می‎رود».
به‌ هرحال روایات در مذمّت ریا، مستفیض بلکه متواتر است و علاوه ‌بر بطلان عمل به‌واسطه ریا، عمل عبادی ریایی، حرام و از گناهان بزرگ است و غیرعبادی اگرچه حرام نباشد، خلاف توحید موحّدان کامل است و عمل اگرچه قصد ریا در آن مستقلّ نباشد و ضمیمه قصد قربت باشد، مقبول نیست و ثواب و پاداش ندارد و ریایی است.
تذکر لازم در اینجا این است که باید در مسئله ریا و اخلاص در عمل به احکام فقهی نیز توجّه نمود؛ مثلاً همان‎طور که گفته شد، ریا به هر شکل و به هر قدر در عبادت وارد شود، آن عبادت را باطل می‎نماید و اگر عبادت دارای اجزایی است که به‌هم مرتبط هستند و مجموع آنها به‌عنوان مجموع مأمورٌبه باشد، اگر در یک جزء کوچک آن اگرچه مدّ ]وَلَاالضَّالِّینَ[3باشد، ریا وارد شود، کلّ آن و اجزای دیگر همه باطل می‎شود.
در مسئله خلوص نیّت، سخن بسیار است و حصول مراتب عالیه آن، صعب و دشوار است و برای هرکسی حاصل نمی‎شود؛ لذا شخص باید در مقام رسیدن به خلوص نیّت، بسیار دقیق باشد و همیشه خود را متّهم بداند و بداند که اخلاص در عمل  به‌خصوص اگر در همه اعمال باشد  به‌ این آسانی‌ها حاصل نمی‎شود و مراقبه و مشارطه لازم است. اینکه در حدیث است: «مَنْ أَخْلَصَ لِلهِ أَرْبَعینَ یَوْماً فَجَّرَاللهُ یَنابیعَ‌الْحِکْمَةِ مِنْ قَلبِهِ عَلی لِسانِه»4
اگرچه به‌ظاهر سهل و آسان جلوه می‎کند؛ ولی اهل ‌تقوا و ریاضت، خودساختگان و کاملین در اخلاق می‎دانند که چهل صباح خلوص لله و کنارگذاشتن دواعی و انگیزه‎های غیرخدایی چقدر دشوار است؛ حتّی یک بیست ‌وچهار ساعت آن هم، دشوار است.
وقتی چهل بامداد یا چهل شبانه‌روز اخلاص در عمل، این اثر بزرگ و عمده را داشته باشد، چهل سال و همه عمر چه آثار بزرگ و ثمرات مهمی را خواهد داشت، خدا می‎داند.
ثواب اعمال نیز برحسب خلوص نیّات مختلف می‎شود؛ ممکن است در اثر خلوص نیّت یک عمل کوچکِ شخصی از جهت ثواب از عمل به ظاهر بسیار بزرگ دیگری، اجر و ثوابش بیشتر باشد و یک‌ دینار انفاق از یک نفر، از یک‌میلیون دینار انفاق دیگری مقبول‌تر باشد.
یکی از مظاهر بارز این اخلاص، حضور بی‎قیدوشرط سیّدالشّهدا(ع) برای درک فیض شهادت است. بدیهی است، اگر انسان در راه مقصد، هدف و محبوبش دل به مرگ قطعی و شهادت حتمی نهاد و به پای خود با امکان حفظ حیات از مرگ استقبال نمود، عالی‌ترین علامت بارز خلوص را نشان داده است. امام‌حسین‌(ع) و یاران و اصحابش همه، آگاهانه تن به مرگ داده و از آن با کمال قدرت روح و توکّل بر خدا استقبال نمودند.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی.
..............................................

   پی نوشت‌ها
​​​​​​​‌1. احمد‌بن حنبل، مسند، ج5، ص429  428؛ هیثمی؛
2 . نهج‌البلاغه، حکمت 228 (ج4، ص50)؛
3. حمد، 7؛
4. ابن‌فهد حلی، عدة‎الداعی، ص218.