روش‌های پیشگیری از تحریفات قیام امام حسین(ع)
حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات وپاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه
درباره نهضت حسینی تحریفات گوناگون وجود داشته و دارد و در طول تاریخ عزاداری، بنا بر عللی تحریفاتی ایجاد گردیده است؛ لذا در این راستا مراقبت‌های ویژه لازم است و بر اهل علم و اندیشه تکلیف هست که در این باره همت بیشتری داشته و مراقبت‌های علمی و عملی را جدی‌تر بگیرند؛ چراکه هیچ مؤلفه‌ای چون تحریف نمی‌تواند یک جریان مکتبی و دینی را از درون خنثی و بی‌اثر نماید؛ ادیان بزرگ الهی و مکاتب همیشه از ناحیه تحریف آسیب‌های جدی دیده‌اند؛ این تحریفات در عصر ما بیشتر خودنمایی می‌کند که هرچه دامنه آن گسترش یابد از عظمت، شکوه و معنویت آن می‌کاهد؛ چراکه همین تحریفات، منشأ رویش شبهات فراوان در باره این نهضت بزرگ است. از طرفی علاوه بر همین تحریفات، در مرثیه‌خوانی، عزاداری، مکتوبات و آثار مقتل‌نویسی، تحلیل‌های منحرف و دگرگونه از نهضت نیز در این عصر، رو به افزایش هست؛ خطر و آسیب این تحریف، از تحریف مرثیه‌خوانی و مداحی بیشتر است؛ لذا برای مصون داشتن این نهضت سرخ الهی و مکتب سیدالشهداء(ع) و گستره تأثیرات آن باید از انواع تحریفات پیشگیری و پالایش نمود و جلوگیری کرد؛ این رسالت علما و دانشمندان هست که در این راه پیشگامی داشته باشند؛ برای همین منظور، راهکارهای مختلفی در این راستا می‌توان جهت توجه تبیین نمود که به‌اختصار به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. شناخت روش ائمه(ع) در پیشگیری از تحریفات
روایت‌گری و تبیین درست اولین گام و اساسی‌ترین راهبرد مقابله با پیشگیری از تحریف هست؛ در این راستا می-توان هم از آیات قرآن و محتوای قرآنی بهره گرفت و هم از سیره اهل‌بیت(ع) لذا بهترین روش پیشگیری از تحریفات، تبیین سیره عزاداری اهل‌بیت(ع) است؛ بعد از واقعه عاشورا عزاداری برای امام حسین(ع) شروع شد و اولین عزادار آن‌حضرت، فرزندان و خواهران امام بودند و در دوره‌های بعد، همه ائمه(ع) بر مصیبت امام حسین(ع) عزاداری کردند. باید دید که این بزرگواران به چه ترتیب بر امام حسین(ع) تعزیه می‌گرفتند؛ چنانکه امام رضا(ع) از حالات پدر بزرگوارشان در ایام محرم نقل می‌کنند: «آنگاه که محرم آغاز می‌شد، دیگر پدرم مسرور و خندان دیده نمی‌شد و حزن و ملال بر او چیره می‌گشت. تا روز عاشورا که آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه‌اش بود و می‌فرمود: در چنین روزی بود که امام حسین(ع) کشته شد.»
و امثال این‌گونه موارد در تعزیه عاشورا از سوی معصومین بسیار است که می‌توان با الگوگیری از آنها، هم به شهادت امام حسین(ع) گریست و هم، اهداف و برنامه‌های قیام امام حسین(ع) را تشریح نمود. بنابراین یک روش مهم که ائمه اطهار(ع) در مقابله با تحریفات داشتند، تبیین درست و عزاداری درست و سالم بود که باید به اینها توجه شود.
2. معرفت‌افزایی مخاطبین
پیامبر اکرم اسلام(ص) می‌فرمایند: «برای هر چیزی ستونی است و ستون دین، آگاهی و علم است.»؛ لذا وقتی که مردم ما آگاهی‌شان نسبت به واقعه عاشورا بیشتر باشد، کمتر به انحرافات دچار می‌شوند.
یکی از مهمترین دغدغه‌های مصلحان دینی و متفکران اسلامی این بوده که در هر موقعیتی از جمله به‌مناسبت پاسداشت نهضت حضرت سیدالشهداء(ع) گوهر این رویداد را از دست تحریف و برداشت‌های سوء نجات دهند و آن گوهر را از پیرایه‌ها و ناخالصی‌ها مصون نگه دارند.
نهضت عاشورایی امام حسین(ع) با انگیزه امر به معروف و نهی از منکر و برای نجات اسلام و مبارزه با طغیان بود. اهداف و آرمان‌های مقدس چهره‌های متعالی و درخشان و انگیزه‌هایی اجتماعی و سیاسی داشت. آن همه تشویق برای گریه بر سیدالشهداء و عزاداری برای سید مظلومان(ع) نیز برای زنده نگهداشتن این مکتب جهاد و شهادت و حفظ ارزش‌ها بود. متأسفانه در طول تاریخ، تحریف‌هایی چه در انگیزه‌ها و اهداف، چه در چهره‌های حماسه‌ساز و چه در برنامه‌های مربوط به عاشورا به‌عمد یا روی غفلت و اشتباه انجام شده است؛ لذا برای جلوگیری از هرکدام، باید طبق همان مورد برخورد کرد.
3. روایت‌گری نخبگانی
از بهترین راه‌های مقابله با تحریفات این است که در مرحله اول، باید نخبگان و کارشناسان و ارباب معرفت و به‌عبارتی علما و دانشمندان که بدعت‌ها و انحرافات را می‌شناسند و مشاهده می‌کنند، بیان کنند و راه درست را تشریح نمایند. تذکر دادن، امر نمودن و دعوت کردن به تبیین درست، قدم اول است؛ چنانچه حضرت پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: وقتی که بدعت‌ها و انحرافات در دین و بین امت ظاهر شد، بر علماست که با آن مقابله کنند و حقیقت را بیان کنند و اگر چنین نکنند، لعنت خداوند شامل حال آنان می‌شود. پس اولین راه جلوگیری از تحریفات در هر چیز، این است که علمای جامعه، حقایق را برای مردم تشریح کنند و مردم را از واقعیت آگاه سازند و به‌اصطلاح مردم را در برابر خرافات و موهومات واکسینه کنند، نقاط ضعف مردم را با تبلیغ اصلاح کرده و با عوامل پیدایش تحریفات مبارزه کنند؛ همان‌گونه که برخی از بزرگان دین این‌گونه کرده‌اند. شهید مطهری(ره) با نگارش کتاب حماسه حسینی و بحث در مورد تحریفات عاشورا با این عمل مبارزه کرد. عالمان برجسته دیگر مثل علامه جعفر مرتضی عاملی و علامه سیدمرتضی عسگری(ره) نیز در این مسیر زحماتی کشیده‌اند.
4. آگاهی و مسئولیت دادن به مردم
باید سطح آگاهی مردم را در این زمینه بالا برد تا مسئولیت مقابله با تحریفات مردمی شود؛ تا مردم از چنین مطالب و مجالسی که آلوده و آغشته به تحریف‌هاست، استقبال نکنند. امروزه با توجه به گسترش وسایل ارتباطی، کمتر مناطقی یافت می‌شوند که به افراد دانشمند و عالم به مسائل و تاریخ عاشورا دسترسی نداشته باشند؛ ولی با این وجود در مجالسی شرکت می‌کنند که خودشان هم می‌دانند، در آن مجلس نسبت به تاریخ عاشورا کج‌روی و انحراف وجود دارد. حال آنکه بنا به‌خواست خودشان، کار خودشان را توجیه می‌کنند؛ اما قرآن می‌گوید: «و حال آنکه در کتاب بر شما این حکم را فرستاده که چون شنیدید، به آیات خدا کفر می‌ورزند و ریشخند می‌زنند، با آنان منشینید تا در سخن دیگر فرو روند که شما هم، مثل آنان خواهید بود.»
پس وقتی که در جریان تاریخ عاشورا انحرافی ایجاد کنند، گو اینکه به امام معصوم و اهل‌بیت او(س) دروغ بسته‌اند. گناه دروغ نیز، هم بر گوینده است و هم بر شنونده آن.
شهید مطهری(ره) می‌نویسد: به‌طور کلی عامه مردم مصرف‌کننده کالای (تحریف) می‌باشند. اینها اگر این کالاها را که غالباً خودشان می‌دانند، کالای تقلبی است، مصرف نکنند، عرضه‌کننده (تحریف‌کننده)، آن را عرضه نمی‌کند. عیب قضیه این است که عامه، حتی مشوّق هم هستند.
5. روزآمد نمودن روایت‌گری‌های قیام عاشورا
نکته دیگر لزوم اصلاحات بر محور دین: در هر صورت یکی از وظایف بزرگان دینی و مصلحان مذهبی، مبارزه با آفت‌ها و انحرافات معنوی و تاریخی حادثه عاشوراست؛ لذا مسئولین امر باید همت گمارند که یادبود و گرامی‌داشت ایام عاشورا متناسب فرهنگ روز جامعه باشد که هم جذابیت و هم اثرگذاری داشته باشد، بدون اینکه در محتوای آن دگرگونی ایجاد شود؛ چراکه مهمترین هدف عاشورا اصلاح دینی در طول تاریخ اسلام است.
همان‌گونه که امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا، همواره به آفت‌ها و صدماتی که به دین وارد شده، اشاره کرده و هدف از قیام را اصلاح این آسیب‌ها معرفی نموده است: «آیا نمی‌بینید که به حق عمل نمی‌شود و از باطل جلوگیری نمی‌گردد.»
6. تبیین و تحلیل درست از سیره حضرت امام حسین(ع)
توسط خطبای معتبر و اهل منبر
نکته دیگر اینکه شناخت صحیح امام حسین(ع) و ارائه تحلیل درست از قیام آن‌حضرت کلیدی است که باید به دست واعظان و اهل منبر و عرصه تبلیغ باشد؛ وقتی که شخص تبیین‌کننده و روایت‌گر قبل از هرکس باید با معارف و منابع درست روایت‌گری عاشورایی آشنا باشد تا اهل منبر و مخاطب در جامعه، درک و شناختی صحیح از امام حسین(ع) داشته باشند و مقام و شأن امام(ع) را بدانند و به فلسفه قیام آگاه باشند. در این صورت می‌توان جلوی خیلی از تحریفات را گرفت؛ زیرا عدم شناخت صحیح از امام و قیام و تنها دل سوزاندن و اشک ریختن برای امام حسین(ع) موجب پیروی کورکورانه از یک عده افراد مغرض و جاه‌طلب می‌شود که به هر قیمتی می‌خواهند، در جامعه مطرح بشوند؛ لذا کسانی که از این‌گونه افراد به‌طور ناآگاهانه پیروی کنند، آنها هم برداشت‌های ناروا از دین، از امام حسین(ع) و از واقعه کربلا ارائه می‌دهند؛ پیامبر اکرم اسلام(ص) می‌فرمایند: «برای هر چیزی ستونی است و ستون دین، آگاهی و علم است.»؛ لذا وقتی که مردم ما آگاهی‌شان نسبت به واقعه عاشورا بیشتر باشد، کمتر به انحرافات دچار می‌شوند؛ بالا بردن آگاهی مردم در دست اهل خطابه، منبر و مرثیه‌خوان هست که اینها باید آموزش‌های لازم را دیده باشند و از جایی به‌اصطلاح روزآمد و ارتزاق علمی داشته باشند که معتبر و به‌دور از تحریف باشد.
جمع‌بندی
به‌طور کلی می‌توان گفت که راهکارهای جلوگیری از انحرافات و زدودن خرافات و بدعت‌ها از چهره مقدس فرهنگ عاشورا بدین ترتیب است:
۱. ارائه تحلیل‌های درست از ابعاد فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی عاشورا و گسترش آن؛
۲. لزوم معرفت و شناخت امام حسین(ع) در مراسم عزاداری و بیان علل قیام آن‌حضرت براساس منابع معتبر و متقن؛
۳. آشنا کردن مردم با آموزه‌های دینی و ارزش‌های اسلامی صحیح با روش‌های درست و عقلانی؛
4. الگوگیری از ائمه معصومین(ع) در مراسم سوگواری سالار شهیدان(ع)؛
5. برگزاری ساده مراسم و دوری از تجمل‌ها و چشم هم‌چشمی‌ها و کارهای سبک غیرعقلانی؛
6. رویکرد آموزشی و فرهنگی به مقوله خرافات و بدعت‌ها و مقابله با آنها؛
7. استفاده از کلمات خود امام حسین(ع) در تشریح علل قیام و اهداف آن حضرت؛
8. اولویت دادن به فرائض دینی نسبت به سوگواری؛ یعنی واجبات را فدای امام حسین(ع) و عزای آن‌حضرت نکنیم؛ چنانچه در بیشتر تحریفات و بدعت‌ها این امر مشاهده می‌شود؛
9. علاوه بر تحریفات، نوع برگزاری و کمّ و کیف مجالس عزاداری است که باید به آن توجه شود؛ برخی از مجالس به‌قدری طولانی می‌شود که خسته‌کننده است و برای مردم دل‌زدگی و رنجش می‌آورد و مردم را از دین فراری دهد که به این مسائل باید توجه کرد.
امیرمؤمنان(س) طی بخشنامه‌ای، کارگزاران خود را از طول دادن نماز جماعت به‌شدت نهی نموده و فرموده است: «فتنه‌گر نباشید و مردم را از دین فراری ندهید. این یک اصل است؛ لذا مجالس عزادری را نباید طول داد؛ لُب دین و مغز دین، نباید مورد تحریف واقع شود؛ حفاظت از این اصول بر عهده علما و دانشمندان است. وقتی با این انحرافات مواجه شدند، تذکر داده و مانع پیشرفت این آسیب‌ها شوند. به این نکته نیز باید توجه نمود که این نمازی که ما می‌خوانیم، باید عین نمازی باشد که پیامبر و ائمه(ع) خوانده‌اند. اگر بنا باشد، هرکس یک چیز به آن بیفزاید یا کم کند، اصل نماز از بین خواهد رفت و این یعنی تحریف. یک فردی در نماز جملاتی افزود. بنده عرض کردم: اگر بنا باشد، هرکس یک جمله با سلیقه و خوشایند خود اضافه کند، این نماز به‌قدری طولانی خواهد شد که هیچ‌کس رغبت نخواهد کرد، به این نماز نزدیک شود؛ همه مسائل دینی این‌گونه هست که اگر مراقبت نشود، از حالت اصلی خود خارج می‌شود؛ بنابراین باید آداب دینی از جمله عزاداری‌های ماه محرم، صفر و دیگر آداب دینی، از تحریف بازداشته و صیانت شود.
ارسال دیدگاه
