این شمیم رحمانی، تمام زندگی مردم را در بر می‌گیرد و جان انسان‌ها را می‌نوازد و تک تک افراد جامعه را سرتاپا رمضانی می‌کند و بر ابعاد  مختلف شخصیتی آنها تأثیر می‌گذارد. آیت‌الله‌العظمی سبحانی روزه را نه تسکین درد، بلکه درمان بیماری معنوی جامعه می‌دانند و گذر از روزهای  ماه رمضان را در حیات معنوی و سلامت جسمانی جامعه مؤثر می‌شمارند.  ایشان در آثار متعددی به برکات روزه پرداخته و جان کلام استاد بر این  مدار است که «روزه یک مکتب عالی تربیتی» است. 
 کتاب سیمای فرزانگان به تشریح این دیدگاه وی همت گماشته که تقدیم نگاه شما می‌گردد.

   روزه، مکتب انسان‌ساز
​​​​​​​ماه رمضان، با شکوه و نورانیت خاص خود فرا رسید و درهایى از معنویت و آمرزش و صفا به روى روزه‌داران گشود.
این ماه «ماه خدا» ماه دعا و نیایش «ماه مبارک» و «بهار تلاوت قرآن» نام دارد. با اینکه همه ماه‌ا ماه خداست؛ ولى از آنجا که یک فریضه بزرگ الهى و یک وظیفه مهم دینى که در پاکى دل‌ها و صفاى جان‌ها و شستشوى گناهان، تأثیر فوق‌العاده‌اى دارد، در این ماه انجام مى‌شود، این ماه «ماه خدا» نامیده شده است. مى‌دانیم کتاب بزرگ آسمانى «قرآن مجید» نیز در این ماه نازل شده و جلوه و روحانیت دیگرى به آن بخشیده است.
برخى «روزه» را تنها از جنبه‌هاى منافع مادى مورد توجه قرار داده‌اند و مى‌کوشند، آثار و فواید بهداشتى و طبى آن را تشریح کنند. البته این قسمت از آثار اعجازآمیز روزه، قابل انکار نیست و با پیشرفت دانش پزشکى، هر روز اسرار شگفت‌انگیز تازه‌اى از آثار شفابخش روزه، کشف مى‌شود.
ولى باید توجه داشت که روزه یک سلسله آثار معنوى و روحى و اجتماعى دارد که به‌مراتب از آن مهم‌تر و بالاتر است.
روزه یک «مکتب عالى تربیتى» و یک وسیله مؤثر براى «کنترل هوس‌هاى سرکش» و تعدیل شهوات و «تقویت نیروى ایمان و اراده» است. از این رو قرآن مجید روى این قسمت تکیه کرده و مى‌فرماید: «روزه بر شما واجب است؛ چنان‌که بر امت‌هاى پیشین نیز واجب شده بود تا پرهیزگار باشید»1 بدین‌ترتیب، قرآن، هدف از روزه را «پرهیزگارى» و «تقوا» معرفى مى‌کند.
هم‌چنان‌که در مواقع شیوع بیمارى‌هاى واگیر و خطرناک حالت فوق‌العاده‌اى اعلام مى‌شود و همه نیروهاى پزشکى و بهداشتى براى مبارزه با میکروب‌هاى خطرناک و خانمان‌سوز آن، بسیج مى‌گردد؛ به‌طورى‌که کوچکترین تعلل و یا مسامحه در این باب، ممکن است به‌قیمت نابودى هزاران نفر تمام شود، همچنین در طول یازده ماه از سال، بر اثر آلودگى اجتماع و غلبه عوامل فساد، میکروب‌هاى خطرناک گناه، هوس‌هاى کشنده، افکار شیطانى، خیانت‌ها و تقلب-ها، در افکار انسان نفوذ مى‌کند و هر لحظه سعادت و آرامش او را تهدید مى‌نماید. از این جهت براى مبارزه با چنین خطراتی، یک حالت فوق‌العاده‌اى به‌نام «روزه» در سرتاسر کشور اسلامى اعلام مى‌شود، تا با بسیج نمودن نیروهاى الهى و معنوى، میکروب گناه و آلودگى نابود گردد و نیروهاى شیطانى، خلع سلاح شوند. دل‌هاى بیمار و بیمارى دل‌ها بهبود یابد و پرده‌هاى غفلت و غرور دریده شود و جان‌ها و روان‌ها پاک گردد تا آنجا که در پایان ماه رمضان، آثار یک «تجدید حیات معنوى» به‌طور واضح به چشم بخورد.
از این رو در سخنان پیشوایان مذهبى، روزه به‌عنوان «حجابى از گناه» و «سپرى در برابر آتش» معرفى شده است.
پیشواى ششم ما حضرت صادق(ع) فرمود: «روزه تنها ترک آب و غذا نیست؛ بلکه حجابى است از تمام گناهان». هر قدر در این قسمت کوتاهى کنید، از ارزش روزه شما کاسته مى‌شود. چه بسیارند گرسنگان و چه کم‌اند روزه‌داران. 2
در همین اجتماع آلوده ما که حجم پرونده‌هاى دادگسترى روز به روز افزون‌تر مى‌گردد، همه ساله با فرا رسیدن ماه رمضان، اختلاف‌ها، نزاع‌ها، کشمکش‌ها و طلاق‌ها، به‌نحو چشم‌گیرى کاهش مى‌یابد و با یک «آتش‌بس» بدون تشریفات، فرمان «اسلحه بر زمین» صادر مى‌گردد. در این باب، آمار بهترین گواه ماست.
آمارى که مربوط به یکى از سال‌هاى اخیر است، مى‌گوید: «در ماه رمضان در سراسر ایران، جرایم، خلاف و جنایات و جنحه ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش مى‌یابد... تعداد مراجعین به دادگاه‌ها، شاکیان و طرف‌هاى دعوا، گاه به نصف تقلیل مى‌یابد. طلاق ۷ تا ۸ برابر کمتر از ماه‌هاى دیگر است و حتى از تصادفات رانندگى در تهران و شهرهاى بزرگ ایران کاسته مى‌شود.
در ماه رمضان در سراسر ایران مردم به‌ندرت سر یکدیگر کلاه مى‌گذارند. دزدی‌ها تا ۶۰ درصد کاهش مى‌یابد، بدکاران توبه مى‌کنند و مردم کوچه و خیابان در احوال خاص روحانى فرو مى‌روند و دروغ نمى‌گویند. نگاهشان پاک است و در این سى‌روزه نبرد با درون، همبستگى خاصى با آسمان و سپیده‌دم و خداوند پیدا مى‌کنند.
علاوه بر این، یک واقعیت جالب توجه پزشکى هم جلوه‌گرى مى‌کند و آن اینکه تعداد بیمارانى که در این ماه به پزشکان،  بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها مراجعه مى‌کنند، به‌صورت قابل ملاحظه‌اى کمتر مى‌شود. گفت‌وگویى که با چند تن از پزشکان به‌عمل آمده، نشان مى‌دهد که هر سال در ماه رمضان، بیماران مطب آنها نسبت به ماه‌هاى دیگر ۲۰ تا ۶۰ درصد کاهش مى‌یابند، پزشکان این امر را ناشى از رژیم غذایى روزه مى‌دانند و بعضى از آنها نیز، ایمان و اشتیاق معنوى‌اى را که در قلب اشخاص مؤمن ایجاد مى‌شود، دلیل بارزى بر استحکام جسمانى مى‌دانند که در ماه رمضان عایدشان مى‌شود». 3
روزه عامل پیروزى انسان بر «حکومت عادت و شهوت» است و انسان را از «بردگى تمنیات نفسانى» آزاد مى‌سازد.
بدیهى است تا انسان زنجیر اسارت خواسته‌هاى دل و خواهش‌هاى نفس را پاره نکند و به حکومت عادات خاتمه ندهد، انسان آزاده‌ای نیست. رسیدن به یک چنین کمال انسانى، نیازمند پایدارى و مقاومت است و روزه پدیدآورنده چنین کمالی است.
روزه محرک عواطف انسانى و «درس مساوات انسان‌ها» و «راه تجربى احساس دردهاى جانکاه مستمندان و گرسنگان» و نمودار اتحاد و مساوات مسلمانان است که همه طبقات اعم از فقیر و ثروتمند برنامه یک‌نواختى را اجرا مى‌کنند. پیشواى ششم حضرت صادق(ع) فرمود: «خداوند روزه را براى این قرار داده که میان توانگران و مستمندان مساوات برقرار گردد؛ چه اینکه ثروتمندان هرگز گرسنگى نمى‌بینند تا به درد دل فقیران برسند و بر آنها رحم کنند». از این‌رو مى‌توان ماه رمضان را، «ماه بیدارى وجدان‌ها و اندیشه‌ها نامید».4
..............................................
   پی‌نوشت‌ها
1. بقره: 183؛
2. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۱۱۹؛
3. اطلاعات هفتگى، شماره ۱۴۱۲؛
4. سیمای فرزانگان، ج1، ص305.