تحول درونی مدنظر امام (قد) در حوزه را دنبال کنیم
آیت‌الله رضا استادی، در این نشست علمی، با اشاره به بحث تحول در حوزه، گفت: قابل انکار نیست که حوزه فعلی با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست و به‌خصوص از جهت امکانات و جهات مختلف دیگر رشد کرده است.
وی با اشاره به توسعه و تحول حوزه‌های علمیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ادامه داد: بنده درس آقای اعتمادی می‌رفتم که مطول می‌گفت. ما روی حصیر می‌نشستیم و درس می‌خواندیم یا در محیطی که غرق در آب بود، درس می‌خواندیم؛ آیت‌الله خوشوقت به همین دلایل سال‌ها درد پا و بیماری از این ناحیه داشتند. همچنین آن روزها اصلاً بهداشت معنا نداشت.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به تجهیز مناسب مدارس حوزوی به امکانات آموزشی، افزود: از طلبه‌ای پرسیدند چرا تعقیبات نماز را نخوانده به کتابخانه می‌روی، جواب داده بود، چون در کل کتابخانه فیضیه چند جلد مکاسب بیشتر نیست و دیر برسم دیگران آن را بر می‌دارند. در حالی که امروز کتابخانه‌های تخصصی مختلف ایجاد شده است و خیلی تحول در امکانات رخ داده است.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه حوزه امروز و دیروز از هیچ حیثی قابل قیاس نیست، گفت: تحول انجام شده است و همه قبول دارند ولی باز باید تحول انجام شود.
وی گفت: البته باید از خود بپرسیم که آیا تحول مدنظر حضرت امام(قد) در حوزه پیدا شده است؟ به نظر بنده لنگی کار در اینجاست و بنده و دیگران گرفتار خودمان هستیم. آن تحولی که امام در جوانان دیده بود، باید در حوزه هم باشد. در کتاب حیاة الحیوان دمیری که کشکول‌وار است، خواندم آقایی از دنیا رفته بود؛ سر قبر او یک قاری برای قرائت گذاشتند و این قاری آن متوفی را خواب دیده بود که به او گفته است دیگر قرآن نخوان چون مایه عذاب من است؛ زیرا هر آیه‌ای می‌خوانی، عمل نکرده‌ام.
آیت‌الله استادی بیان کرد: من به جلسات آقامیرزا جعفر آشتیانی می‌رفتم و همیشه در منبر، سر در کتاب داشت و گویی اصلاً مخاطبی ندارد و برای خودش می‌خواند. ما باید ببینیم چقدر براساس مصادیق روایات، پایبند به سخنانی هستیم که برای مردم می‌گوییم.
وی تأکید کرد: اگر خود ما بیشتر از مردم به فکر دنیا باشیم، تحول انجام نمی‌شود و امام(قد) فرمود ما حوزه را لازم داریم و اهمیت حوزه به فقه و مقدمات فقه است ولی فقه هم فقه جواهری است یعنی در قم اگر تحولات در این مسیر و برای ترویج فقه و ملاشدن و باسوادشدن باشد، خوب است.
استاد حوزه علمیه افزود: کسانی که دنبال تحول هستند، در هر تحولی باید یادشان باشد که آیا به فقه جواهری ضرر می‌رساند یا سود؟ امام(قد) فرمودند اگر فقه بماند، همه‌چیز خواهد ماند؛ گویی اصل ماندگاری جمهوری هم به فقه است. اینکه منطق مظفر یا منطق دیگر خوانده شود، بدون این تحول معلوم نیست سودی داشته باشد.
وی افزود: مسئله بیمه از ۲۰۰ سال قبل در هند و ... مطرح بوده است و بعد از نیم قرن در نجف و قم مطرح شد؛ بنابراین مسائل مستحدثه هم اگر قرار است حل شود، باید با فقه جواهری باشد نه اینکه کسی چند کتاب بخواند و برخی جملات را کنار هم بگذارد. بنابراین باید نظر حضرت امام(قد) یعنی همان تحول درونی در حوزه را دنبال کنیم.
آیت‌الله استادی تأکید کرد: وقتی می‌توان به قم خیلی اهمیت داد که بگوییم از بین هر صد نفر واقعاً عده‌ای در طریق ملاشدن هستند؛ امام (قد) حوزه را با همه نواقص دیده بود و می‌گفت باید باشد؛ بنابراین برخی بهانه نکنند که اصل حوزه را بزنند.
وی تصریح کرد: اگر واقعاً در جوانان چنان تحولی پیدا شد که از جان و زندگی و همه‌چیز گذشتند و به جبهه رفتند، باید در روحانیت و حوزه هم رخ دهد تا آبروی کشور و دنیا و جلوی چشم مردم باشد. باید بپذیریم که تا ما خوب نشویم، جامعه هم خوب نخواهد شد.

  تراشیدن شاخه‌های انتزاعی علمی تحول نیست
​​​​​​​آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست نیز در این نشست اظهار کرد: تحول در حوزه وقتی با نام امام(قد) پیوند بخورد، ممکن است، مراد، قبل از آغاز نهضت، بعد از نهضت و یا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مدنظر باشد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با بیان اینکه تحول می‌تواند در ابعاد علمی، اخلاقی، پژوهشی، آموزشی، مدیریتی و... انجام شود، افزود: تحول الزاماً پیشرفت نیست و می‌تواند عقب‌گرد هم باشد؛ ولی وقتی نام امام(قد) در میان است، مراد تحول متکامل است.
آیت‌الله علیدوست با اشاره به تحول علمی، افزود: تحول می‌تواند در فقه، کلام، فلسفه فقه، فقه‌های مضاف و... رخ دهد؛ ولی امام(قد)، تمدن اسلامی را تمدن فقه می‌دانست و آن را گرانیگاه قرار داده بود و صحبت بنده هم، معطوف به فقه و پیرا فقه است.
وی با بیان اینکه امام(قد) با آن شخصیت و کارهایی که کردند، در رأس تحول در حوزه علمیه بوده‌اند، گفت: اگر بخواهم، از نظر علمی، آموزشی و پژوهشی قضاوت کنم و در قیامت روی آن بایستم، تحول امیدوارکننده‌ای رخ داده است و این حرف را از روی اطلاع می‌گویم. مثلاً در بحث فلسفه فقه، قبل از ۴۴ سال گذشته، چیزی به‌طور نهادینه و تعریف‌شده از فلسفه فقه نداشتیم و به‌صورت نانهادینه و کارتن‌خواب و باری به هر جهت، گوشه‌هایی از فلسفه فقه مطرح شده بود.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: امروز همایشات متعدد و کتاب و مقاله در مورد این مباحث داریم؛ از جمله در بحث گستره شریعت که ریشه آن، به دوره فضل‌بن شاذان برمی‌گردد. یکی از اختلافات اساسی میان مشروعه‌خواهان و مشروطه‌طلبان، بر سر همین بود؛ زیرا مشروطه‌طلبان می‌گفتند؛ ما امور شرعی و عرفی داریم و باید امور عرفی را از غیر شریعت بگیریم و بعد، زمزمه موافقت و عدم مخالفت قوانین با شریعت هم، از آنجا پیدا شده است؛ این اندیشه خیلی هم قابل دفاع نیست.
وی گفت: بحث ظرفیت‌های فقه مانند عرف و کارآیی سندی و ابزاری و... در این دوره، به‌صورت نهادینه بحث شده و الان سه دهه است که فلسفه فقه، جای خود را باز کرده است. در بحث روش‌شناسی هم، به‌خاطر دارم که در ابتدای انقلاب، خدمت یکی از بزرگان رسیدیم و بحثی درباره روش شیخ اعظم[شیخ انصاری(ره)] داشتیم؛ ولی آن اساتید هم، در بحث روش توجیه نبودند؛ درصورتی که اگر بحث‌های روش‌شناسانه می‌شد، می‌دیدیم در اندیشه فقهی شیخ اعظم، انصاف چقدر جا دارد یا اگر شیخ انصاری، در اصول چیزی را رد کرده است، برای کارآیی سندی اجماع است.
آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: کارهای روشی خوبی انجام شده است؛ ولی سوگمندانه باید گفت که مباحث روشی دست کسانی است که برای این کار نیستند و بی‌جهت عهده‌دار آن می‌شوند؛ البته حجاب مشمئزکننده معاصرت، نمی‌گذارد تلاش‌های حوزه دیده شود. من یک طلبه هستم و کاره‌ای نیستم؛ ولی می‌سوزم از اینکه چرا نباید این تحولات و دستاوردها دیده شود.
وی بیان کرد: باید سالگرد شهید مطهری(ره) شود که فرد بسیار بزرگی بود و در تلویزیون بگویند؛ حوزه بعد از ایشان چه کرده است؟ این در حالی است که امروز در یک موضوع، ۹۰۰ صفحه کتاب و مطلب و مقاله داریم؛ ولی دیده نمی‌شود. این حجاب معاصرت، تحول امیدوارکننده را تحت‌الشعاع قرار داده است و واقعاً مسئولان حوزه باید تدبیری بکنند.
این استاد حوزه علمیه بیان کرد: در کرسی‌های نظریه‌پردازی هم، این بحث مطرح است و شهادت می‌دهم، حوزه در این عرصه پیشتاز است؛ چون بنده در این کار مسئولیتی دارم؛ ولی مصرف این نظریات وجود ندارد؛ یک کتاب با چه سختی کتاب سال می‌شود؛ ولی خیلی از مقامات برای تجلیل از آن نمی‌آیند و تلویزیون هم که خبر می‌دهد، بعد از افتتاح مرغداری و گاوداری و... در حد چند ثانیه مطرح می‌کند؛
وی با بیان اینکه کتب علمی، حفره‌های تئوریک نظام را حل می‌کند و باید بدون جانبداری بررسی شود، به برخی آسیب‌ها اشاره کرد و افزود: تکثیر شاخه‌ها و تراشیدن عناوین انتزاعی، از جمله آسیب‌های دیگر در بحث تحول است؛ یعنی وقتی گفته می‌شود، ما چندصد شاخه علمی مانند: فقه فلان و فقه بهمان و... را دنبال می‌کنیم، خوب نیست. در مقاله‌ای با عنوان «فقه سینما» آمده بود که یک خانم، باید دست خود را تا مچ و صورت به‌اندازه شرعی باز بگذارد. آیا این فقه سینماست؟ چون این زن به بقالی هم که می‌رود، این را باید رعایت کند.
آیت‌الله علیدوست اضافه کرد: آسیب دیگر در این زمینه، کشاندن فقه به حوزه‌های نامرتبط است؛ حریم فقه باید نگه داشته شود و نباید دائماً بار اضافه بر دوش فقه بگذاریم؛ در این صورت، همه ناکامی‌ها به حساب فقه گذاشته خواهد شد. کتبی می‌نویسند که مثلاً فقه در مورد گرانی چه نظری دارد. اگر چیزی جزء گستره شریعت نیست، چرا باید آن را به فقه بچسبانیم.
وی با بیان اینکه اصول فقه قوی، شرط لازم است نه کافی، گفت: عدم خلق ابزارهای مناسب، از دیکر آسیب‌هاست؛ ما تراث گذشته را ابزار مناسب می‌دانیم؛ ولی کافی نیست.
این استاد حوزه علمیه گفت: ممکن است امروز در برخی ساحات، برخی مسائل را به اصول فقه اضافه کنیم. معتقدم در اصول فقه مباحث زاید وجود دارد؛ ولی بسیاری از مسائل هم باید اضافه شود. از جمله در بحث شئون معصوم(ع)، چقدر کار کرده‌ایم؟ فقط امام(قد) سه شأن درست کرده‌اند. روایات زیادی داریم که پیامبر(ص) و امام(ع) به‌عنوان مصلح، حاکم و قاضی حکم کرده‌اند و بنده، این تعداد را به ۱۲ مورد رسانده‌ام.
وی تصریح کرد: فردی مصاحبه کرده است که ما با اصول عملیه، می‌توانیم نظام را اداره کنیم؛ ولی آیا واقعاً شدنی است؟ به نظر بنده خلق ابزارهای مناسب لازم است و آنچه داریم، شرط لازم است؛ ولی کافی نیست.
امام بر پویایی و پایایی فقه تأکید داشت
آیت‌الله علیدوست، با نقد سخن کسانی که صرفاً به فقه جواهری بدون توجه به پویایی تأکید دارند، گفت: اگر فقه جواهری به‌معنای انضباط فقهی و حفاظت از تراث باشد، درست است؛ ولی این پایایی فقاهت را تضمین می‌کند نه پویایی آن را؛ امام(قد) بر فقه جواهری تأکید داشتند؛ ولی بر پویایی آن هم تأکید می‌کردند؛ البته برخی می‌گویند: همان فقه جواهری کفایت دارد؛ ولی باید در این باره بحث شود.
وی با بیان اینکه آنچه مدنظر این عالم بزرگ بود، فقه پایا، پویا و منضبط بود که ذره‌ای نباید از آن عدول شود؛ ولی باید اقتضائات لازم هم رعایت شود؛ لذا در فقه، نیازمند توسیع و تکمیل هستیم، تأکید کرد: فقهای ما خیلی کار کرده‌اند؛ ولی خیلی خیلی هم، باقی مانده است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پایان، بیان کرد: بنده به مؤسسه نشر آثار امام(قد) این پیشنهاد را دارم که موضوع امام(قد) و تحول را به‌عنوان پروژه علمی مدنظر قرار دهند و روی آن کار شود. همچنین در مورد تحولات رخ‌داده و آینده‌پژوهی و پیشران‌های تعمیق و تکمیل فقه، کار شود.
گزارش: رحیم کریمی