حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدکاظم طباطبایی در نشست «دانشنامه‌های حدیثی؛ ضرورت‌ها و رویکردها» و بزرگداشت آیت‌الله ری‌شهری(ره) گفت: با بروز و ظهور مباحث حدیثی به‌ویژه در قالب دانشنامه‌ها، به نظر می‌رسد، آسیب‌های این عرصه کمتر شده است؛ یعنی در دوره‌ای، عقل‌گرایی و عقل‌بسندگی و در دوره‌ای، قرآن‌بسندگی و در دوره‌ای، حدیث‌بسندگی رواج داشت؛ ولی در سال‌های بعد از انقلاب، در سایه تلاش آیت‌الله ری‌شهری(ره) و همراهان ایشان، قرآن‌بسندگی و حدیث‌بسندگی کنار رفت و این دو منبع معرفت همراه با هم و با خردورزی استفاده شدند که این رویکرد باید تقویت شود. وی تصریح کرد: معمولاً مجموعه یافته‌های قبلی بشر در قالب این دانشنامه‌ها توصیف و تشریح می‌شود و تولید علم مطرح نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی با بیان اینکه در دوره کنونی، شاید اولین نگاشته حدیثی مرتبط با مباحث معرفتی را باید سفینةالبحار محدث قمی(ره) بدانیم، ادامه داد: ایشان بدون اینکه با مباحث دانشنامه‌نویسی در اروپا آشنا باشد، مباحث را به‌صورت حروف الفبا آورده، مرتب کرده و کاری شایسته در مورد دانشنامه حدیثی انجام داده است.

  تولید دانشنامه در ۷۰ جلد
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی اضافه کرد: الآن دانشنامه قرآن و حدیث، مطالب را به‌صورت الفبایی از ایثار شروع کرده و تا یقین ادامه خواهد داد و این مجموعه، بیش از ۷۰ جلد خواهد شد تا نیازهای جامعه از قرآن و حدیث جمع‌آوری و در اختیار مخاطبان قرار بگیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی، با اشاره به مجموعه عظیم بحارالانوار علامه مجلسی(ره) و با طرح این پرسش که آیا این دانشنامه با این گستردگی ما را از دانشنامه جدید بی‌نیاز می‌کند، گفت: امروز ما با یکسری عناوین جدیدی روبه‌رو هستیم که در گذشته وجود نداشت؛ مثلاً محیط زیست که موضوع آن روز نبوده است و الآن یک موضوع بسیار جدی است یا برخی موارد موضوع بوده است؛ ولی مسئله نشده بود؛ مانند روایات درباره زنان که عمدتاً ناظر به نقش مادری بوده و حضور آنان در جامعه مورد توجه نبوده است؛ روایات در مورد زن و خانواده خیلی زیاد است؛ ولی به‌عنوان موضوع مورد نیاز پژوهشی مدنظر نبوده است؛ زیرا سؤالی مطرح نبوده و زن به‌عنوان نیمی از جامعه مورد توجه نبوده است.
رئیس پژوهشکده حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: موضوع دیگری که لزوم توجه به دانشنامه‌های جدید را به ما یادآور می‌شود، وجود ابزار جدید، مانند نرم‌افزارهای جدید است. دیدن مطلب در نسخ خطی واقعاً کار دشواری است و به‌همین جهت، انسان از حافظه قوی و نحوه کار پیشینیان تعجب می‌کند؛ ولی الآن ابزارهایی داریم که هم از منظر مجموعه مطالب و هم منابع بی‌نظیر است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: ذات دانش این اقتضا را دارد که به‌مرور زمان رشد کرده و رویکردهای آن دقیق‌تر و منضبط‌تر شود و حتی در بحث شبهات هم، ما با توجه به فضای مجازی، نیازمند رویکردهای جدیدی هستیم که قبلا وجود نداشت.
وی با بیان اینکه در حوزه فقه، حالت خودبسندگی مذهبی وجود داشته است، تصریح کرد: معمولاً اگر کسی مانند شیخ حر عاملی(ره) کتابی می‌نوشت، صرفاً از منابع شیعی بهره می‌برد و اهل‌سنت هم، صرفاً از منابع اهل‌سنت؛ به‌همین دلیل همه کتب فقهی این‌گونه عمل کرده‌اند؛ ولی الآن این‌طور نیست؛ مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ق) که از مفاخر معاصر بود، این نظریه را مطرح کرد که غالب مسلمانان اهل‌سنت هستند و رویکرد عموم هم، ناظر به احکام فقهی اهل‌سنت بوده است؛ لذا با این رویکرد، سؤالاتی را از ائمه(ع) می‌پرسیدند.
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی عنوان کرد: بنابراین برای فهم روایت، باید بستر را بشناسیم و بعد سراغ جواب امام(ع) برویم؛ مثلاً از امام(ع) پرسیده‌اند: بسم‌الله باید جهر خوانده شود یا اخفات و امام(ع) تصریح کردند که باید بلند گفته شود؛ ولی وقتی به رساله‌ها مراجعه می‌شود، در مورد نماز ظهر و عصر اختلاف وجود دارد؛ حضرت آیت‌الله بروجردی(ق) معتقد بودند که این حکم در بستر خاصی مطرح است؛ از این‌رو باید اقوال فقهای دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را ملاحظه کنیم تا ببینیم، دعوا و اختلاف بر سر چیست. مرحوم آیت‌الله بروجردی معتقد بود، ما به فهم روایات فقهی اهل‌سنت نیاز داریم تا روایات خودمان را بهتر درک کنیم.
وی در ادامه بیان کرد: تا قبل از انقلاب اسلامی، محققان شیعه برای شیعیان و اهل‌سنت برای خودشان می‌نوشتند؛ ولی بعد از انقلاب ما، مدعی بودیم که تقریر ما از اسلام، دقیق‌تر و جامع‌تر است؛ ولی به‌صورت طبیعی اهل‌سنت اقبالی به ما ندارند؛ از این رو آیت‌الله ری‌شهری(ره)، میزان‌الحکمه را به هفت زبان ترجمه کردند و سبب شد تا فرهنگ شیعه فراتر از افرادی که مذهب شیعه دارند، گسترش یابد که این رویکرد، رویکرد قابل دفاعی است.

  دانشنامه برای کشیشیان مسیحی نوشته شود
​​​​​​​استاد دانشگاه قرآن و حدیث، با اشاره به دانشنامه مناجات‌، عنوان کرد: این مناجات از نقاط اوج در فرهنگ شیعی است؛ یکی از اساتید می‌گفت، من بخشی از صحیفه سجادیه را برای کشیش‌ها خواندم و قبل از آنکه من محزون شوم، آن‌ها گریه می‌کردند. بنابراین ما می‌توانیم برای این گروه از مخاطبان دانشنامه جدیدی را تعریف کنیم.
وی اضافه کرد: در گذشته معمولاً محققان قرآن و حدیث، در مباحث دیگر هم دخالت داشتند؛ مانند علامه مجلسی(ره) که در نجوم، تفسیر، فقه و... هم نظر داده است؛ ولی الآن نیازمند دانشنامه‌های تخصصی هستیم؛ زیرا علوم توسعه یافته است؛ امروز ما از قرآن و حدیث به‌عنوان منبع بهره می‌بریم؛ ولی رویکرد ما اجتماعی یا اخلاقی است.
گزارش: سیدامیر سجادی