هیئتی از حوزه علمیه قم، نمایندگان بیوت مراجع عظام و شخصیت‌های حوزوی و سیاسی از جمهوری اسلامی ایران در این کنگره شرکت داشتند.
به گزارش شفقنا، حضرت آیت‌الله بشیر نجفی در پیام خود به این کنگره که توسط فرزندشان شیخ علی‌النجفی قرائت شد، گفتند: از اصلی‌ترین مصیبت‌ها و بلایا، ارتحال آیت‌الله‌العظمی حکیم از این دنیای فانی به سرای آخرت برای لقای پرورردگار و زندگی در آغوش نیاکانش بود و با ارتحالش، خلأ بزرگی در حوزه علمیه برجای گذاشت؛ زیرا ایشان شهسواری در میدان دقت و عمق فکری و غواصی در اندیشه‌های درخشان بزرگان سابق حوزه علمیه بود.
ایشان افزودند: آن‌مرحوم در بسیاری از عرصه‌های مهم و اساسی حوزه علمیه، پیشگام بود و علاوه بر اینکه از ذریه و نسل آل‌محمد(ص) به‌شمار می‌رفت، از کرامات الهی نیز برخوردار بود و چهره شامخی از خاندان آل‌حکیم به‌شمار می‌رفت که خود را صرف اسلام و وطن و خدمت به حوزه علمیه و دفاع از حق کرد و در زندان، ارعاب و اعدام‌های رژیم سابق را تحمل کرد.
این مرجع تقلید در ادامه نسبت به موارد زیر توصیه کردند:
 اول: آن مرحوم صاحب یک پروژه و حامل پرچم احیای یاد، مواضع و مصیبت‌های اهل‌بیت(ع) بود و قضیه حسینی، بخش مهمی از حیاتشان به‌شمار می‌رفت؛ بنابراین روی برجسته کردن این جنبه از میراث آن‌مرحوم و تأکید بر اینکه راه روشنی برای علمای شرق و غرب باشد، تأکید می‌کنیم.
دوم: رفتار شخصی این مرجع فقید، در پژوهش‌هایی که درباره او نوشته خواهد شد، مد نظر قرار گیرد.
سوم: اهتمام به نتایج زندگی و مطالعات آن‌مرحوم به‌شرطی است که این موضوع تنها شامل علما و محققان نشود؛ بلکه دیگر طبقات مختلف جامعه اعم از قبایل و جوانان و زنان را نیز در بر بگیرد.

   زندگی‌نامه و دستاوردهای آیت‌الله حکیم مستند شود
پیام کتبی حضرت آیت‌الله محمداسحاق فیاض نیز توسط شیخ علی الربیعی قرائت شد.

حضرت آیت‌الله فیاض در این پیام عنوان کردند: آن مرحوم شاهدی زنده نسبت به آثار علمی و معنوی در جان شاگردانش و بهره‌وران از علم وی و اهل معرفت و کسانی که در پی تألیفات وی هستند و سخنرانی‌ها و ادله و نظرات او در احکام فقهی و اعتقادی را گوش می‌دهند، است.
ایشان افزودند: شهرت آیت‌الله حکیم به ذوق فقهی و فهم احادیث بود که از تبحر ایشان در کتب پیشین، توجه به زبان و ادبیات عربی و تسلط بر نحوه درک و نشانه‌ها و لحن خطابی نشأت گرفت و از ایشان فردی ساخت که استنباط احکام حقوقی را با دقت بالایی انجام می‌دادند و تنها کسی که ابزار درک آن را داشته باشد، قادر به درک آن است.
این مرجع تقلید خاطر‌نشان کردند: ایشان به یک موضوع فقهی می‌پرداختند و با ابزاری که در اختیار داشتند، ابهامات آن را رفع می‌کردند.
حضرت آیت‌الله فیاض اظهار کردند: «اقدام برای معرفی شخصیت‌های حوزه علمیه، روشن‌ترین مصداق برای پاسخی به‌جا به این تلاش‌هاست؛ در نتیجه این فراخوانی برای نوشتن از جنبه‌های مختلف سیره آن مرحوم است و اینکه یک سنت حوزوی پابرجا در مستند کردن سیره شخصیت‌های دینی و علمی حوزه شود.

   آیت‌الله حکیم رابطه میان امت، حوزه علمیه و مرجعیت دینی را تحکیم بخشید
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالمهدی کربلایی متولی شرعی آستان قدس حسینی نیز در مراسم افتتاحیه این کنگره، اظهار کرد: یکی از وظایف ما، حفظ میراث بزرگانمان است و آستان قدس حسینی، از طریق برگزاری کنگره‌های علمی فعال در زمینه‌های تحقیقاتی و انتشاراتی، در راستای ماندگاری یاد و خاطره بزرگان تلاش کرده است.

وی با بیان اینکه حوزه علمیه نجف اشرف از صد سال گذشته تاکنون، منبع وام‌گیری و تابش اندیشه بوده و همین موضوع بر عمق اصالت و استحکام نهاد علمی آن دلالت می‌کند، افزود: از صفحات درخشان این حوزه علمیه، حضرت آیت‌الله حکیم بوده است. آن‌مرحوم در امر اهتمام به تألیف، شهره خاص و عام بود و خود را وقف علم‌آموزی به جوانان در حوزه علمیه کرد و نقش بزرگی در ارتقای علمی فضلای حوزه علمیه داشت و رابطه بین امت و حوزه علمیه و مرجعیت دینی را تحکیم بخشید.

   کنگره آیت‌الله حکیم در یک نگاه کلی
حسن رشید العبایجی تولیت آستان قدس حسینی هم درباره این کنگره، اهداف برگزاری این کنگره را استفاده از میراث فقهی، دینی و تاریخ جهادی بزرگانی نظیر آیت‌الله حکیم برشمرد و اظهار کرد: علمایی نظیر حضرت آیت‌الله حکیم شرایط دشوار و سختی را به‌خاطر دفاع از مقدسات دینی و حفظ میهن تحمل کردند و به‌خاطر آن، متحمل اسارت، زندان، تبعید، شکنجه و آزار و اذیت شدند و برخی از آنها در این راه به شهادت رسیدند.

وی تصریح کرد: محورهای این کنگره شامل ۲۳ محور در علوم مختلف قرآنی، فقهی، دینی، تاریخ و تمدن، عقیدتی و اخلاقی است. کتب علمی و فقهی بازمانده از حضرت آیت‌الله حکیم، شامل نزدیک به ۳۹ اثر است که در ۳۵ هزار صفحه جمع‌آوری شده است و حاوی آراء فقهی و مسائل منتخب و موارد دیگر می‌شود و قبل از چاپ، توسط متخصصان بررسی شده است.
العبایجی ادامه داد: علاوه بر اینها با دفاتر حضرت آیت‌الله حکیم در عراق، ایران، لبنان، آمریکا و دیگر کشورهای جهان به‌منظور تهیه یک دایرةالمعارف بزرگ متناسب با مقام ایشان تماس گرفته شده است. زمینه نوشتن مقالات و تحقیقات علمی توسط خاورشناسان و محققان متخصص و دیگر پژوهشگران نیز میسر شده و تعداد مقالات ارسالی یکصد مقاله برآورد می‌شود. همچنین زمینه ترجمه آثار از زبان‌های فارسی، اردو و انگلیسی به عربی هم فراهم شده است.

  بیانیه علمای بلاد در تکریم مقام و منزلت مرحوم آیت‌الله‌العظمی حکیم
بیانیه پایانی علمای اعلام به شرح زیر است:

_ آیت‌الله‌العظمی سید‌ محمدسعید حکیم برخاسته از خاندان پربرکت حکیم و از شخصیت‌های ذو ابعاد جهان اسلام بودند که نکوداشت ایشان به‌معنای نکوداشت سلسله مرجعیت عظیم تشیع و استمرار مسیر این عالم عظیم‌الشأن توسط دیگر علمای اعلام است.
_ اجتماع ارزشمند علمای اعلام کشورهای اسلامی در این کنگره، نشان از اتحاد و همدلی حوزه‌های علمیه در ابعاد مختلف دارد که استمرار این اتحاد ارزشمند، خصوصا با مرکزیت حوزه علمیه قم و نجف، منجر به تحکیم کیان تشیع می‌گردد.
_ تقویت مرجعیت عظیم‌الشأن شیعی در اقصی‌نقاط عالم به‌عنوان حافظان کیان تشیع ناب اهل‌بیت(ع) از ضروریات عصر حاضر است که مورد تأکید علمای حاضر در کنگره می‌باشد.
_ برخی شاخصه‌های بارز آیت‌الله سید‌محمدسعید حکیم؛ همچون تسلط بر علوم جدید و مسائل مستحدثه، تعظیم شعائر اسلامی، دغدغه‌مندی نسبت به اتحاد مسلمین عالم اعم از تشیع و تسنن، فعالیت‌های بین‌المللی در تقویت اعتقادات ناب تشیع، موضع‌گیری و فعالیت‌های علمی آن‌مرحوم در پاسخ به شبهات جریانات انحرافی افراطی الحادی، فرق ضاله، مدعیان دروغین مهدویت و جریانات بدعت‌گذار و تکفیری، موضع‌گیری علیه دول غربی ضد اسلام و حمایت از مسلمین مظلوم دنیا، مورد تأکید علمای اعلام می‌باشد.
در پایان ضمن عرض تسلیت به خاندان محترم حکیم، از خداوند متعال دوام توفیقات را مسئلت داریم.
گفتنی است، نشست رونمایی از کنگره بزرگداشت و نکوداشت آیت‌الله‌العظمی سید محمدسعید حکیم (ره)، با حضور دانشمندان و علمای اعلام حوزه‌های علمیه عراق، ایران، لبنان، سوریه و دیگر کشورهای اسلامی در نجف اشرف برگزار شد.

   آیت‌الله‌العظمی حکیم در مبارزه با انحرافات موفق بودند
آیت‌الله محسن فقیهی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم در حاشیه برگزاری کنگره بزرگداشت آیت‌الله‌العظمی سید‌محمدسعید حکیم در نجف اشرف، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری حوزه، گفت: این شخصیت بزرگوار مورد قبول جامعه شیعی و اهل تسنن هستند؛ بحمدالله محبوبیت و مقبولیت ایشان به‌نحوی است که بیوت مراجع عظام تقلید، حوزه علمیه مشهد و بلاد دیگری که حوزه‌های علمیه معتبری دارند، در این کنگره با کمال امتنان شرکت کرده‌اند.

وی با بیان اینکه این خیلی مهم است که یک مرجع تقلید این مقدار مورد توجه تمام حوزه‌های علمیه باشد، خاطرنشان کرد: بحمدالله این کنگره از سوی جناح خاصی نیست؛ تمام شخصیت‌ها بدون توجه به جریانات سیاسی در این کنگره شرکت کرده‌اند. این موضوع را باید به فال نیک بگیریم که انشاء‌الله اتحادی برای حوزه‌های علمیه برقرار شود.
آیت‌الله فقیهی ارتباط علمی علما را یک هدیه الهی و کاری مهم دانست و گفت: یکی از آرزوها و خواسته‌های ما ارتباط علمی بین حوزه‌های علمیه قم و نجف است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: تعامل علمی علمای دینی باعث می‌شود، در کل مباحث با هم هماهنگ باشند.
وی با اشاره به اقبال اهل‌سنت نسبت به آیت‌الله‌العظمی حکیم، افزود: تشییع جنازه ایشان و تعظیم شعائر شیعی از سوی اهل‌سنت، بیان‌گر این اقبال بوده است.
آیت‌الله فقیهی با بیان اینکه خدمت‌گزاری به خلق یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های مرحوم آیت‌الله سید محمدسعید حکیم بود، گفت: من خودم خدمت آیت‌الله‌العظمی سیدمحسن حکیم(ره) رسیده بودم؛ ایشان شخصیت مورد احترام همه علمای مذاهب مختلف بودند و با طلاب کاملاً متواضعانه برخورد می‌کردند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: خاندان حکیم خدمات بسیاری برای جامعه اسلامی داشته‌اند؛ آنان از مبرزترین خاندان‌هایی بوده‌اند که در راستای زنده ماندن اسلام، فعالیت‌های زیادی اعم از تلاش‌های علمی و حتی جان‌فشانی‌ها داشته‌اند.
وی با تأکید بر مبارزه با انحرافات به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین وظایف مؤمنین و علما، اظهار کرد: در روایات زیادی وارد شده است که «علی العالم ان یظهر علمه» موردش کجاست؟ آنجا که بدعت‌ها و انحرافات به وجود بیایند؛ زیرا تمام سردمداران ظلم که با ائمه(ع) مبارزه می‌کردند، همه مدعی اسلام بودند؛ منتهی اسلامی که مسیر خود را منحرف نموده است.
آیت‌الله فقیهی گفت: یکی از مهمترین وظایف علما مخصوصاً مراجع معظم تقلید، مبارزه با انحرافات است؛ این حرکت توسط آیت‌الله‌العظمی سید محمدسعید حکیم(ره) انجام می‌شد و بحمدالله در کارشان موفق و مورد احترام بودند.
وی شناخت صحیح و انجام به‌موقع وظیفه را از خصوصیات مهم مرحوم آیت‌الله‌العظمی سید محمدسعید حکیم برشمرد و خاطرنشان کرد: در زمانی که داعش به بغداد حمله کرده و به سمت تصرف آن شهر حرکت کرد و همه هم می‌ترسیدند که این شهر سقوط کند، حضرت آیت‌الله‌العظمی سیستانی دستور دادند و فرمودند: جوانان عزیز به داد اسلام برسند و کمک کنند؛ در همان موقع آیت‌الله‌العظمی سید محمدسعید حکیم به کربلا مشرف شدند تا به همه بگویند، مملکت امن بوده و مردم باید مقاوم باشند؛ ایشان در همان موقع، حمایت جدی خود را از دستور آیت‌الله‌العظمی سیستانی اعلام داشتند.
آیت‌الله فقیهی در پایان با اشاره به آثار و برکات برگزاری این کنگره، بیان کرد: یکی از این آثار، ایجاد ارتباط قوی‌تر بین حوزه‌های علمیه قم و نجف است که آرزوی ما می‌باشد.

   روحیه ایستادگی و مقاومت مرحوم آیت‌الله حکیم مثال‌زدنی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود محمدی عراقی مسئول دفتر مقام معظم رهبری در قم هم، در حاشیه برگزاری این کنگره، طی گفت‌وگویی با خبرگزاری حوزه، گفت: مرحوم آیت‌الله حکیم شخصیتی چند بعدی داشتند که بعد علمی آن، فقط یکی از این ابعاد بود؛ ایشان در فقه و اصول به تمام معنا، صاحب‌نظر بودند. ایشان اساتید بزرگی همچون پدر بزرگوارشان و همچنین جد مادریشان داشتند که از قله‌های مرجعیت در عالم تشیع بودند.

وی افزود: با ملاحظه و بررسی آثار این عالم بزرگ، به ابتکار و نوآوری علمی ایشان می‌توان پی برد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی عراقی خاطرنشان کرد: بعد اجتماعی شخصیت مرحوم حضرت آیت‌الله حکیم، خیلی جای تأمل دارد؛ ایشان نسبت به مسلمانان و به‌خصوص شیعیان در سراسر جهان توجه داشتند.
وی مکاتبات و نامه‌نگاری‌های آیت‌الله‌العظمی حکیم با مسلمانان دنیا را از نشانه‌های توجه ایشان به اقشار مختلف مسلمانان جهان دانست و گفت: به یاد دارم در زمان سقوط شوروی سابق ایشان برای شیعیان آذربایجان نامه نوشتند.
مسئول دفتر مقام معظم رهبری در قم تصریح کرد: یکی از نامه‌های ایشان، خطاب به شیعیان بلتستان پاکستان بود؛ در همه این مکاتبات، دغدغه و حساسیت مرحوم آیت‌الله حکیم نسبت به وضعیت جوامع اسلامی و شیعی پیداست و این هم، یکی دیگر از ابعاد شخصیتی ایشان بوده است.
وی با اشاره به فعالیت‌های اجتماعی آیت‌الله‌العظمی حکیم، افزود: در کلمات و فرمایشات این عالم بزرگ، توجه به این عرصه کاملاً هویداست.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی عراقی بیان کرد: ایستادگی مرحوم آیت‌الله حکیم در مقابل رژیم بعث و ۸ سال زندانی که متحمل شدند، نشان از روحیه مبارزاتی ایشان دارد؛ این روحیه مثال‌زدنی است.
عضو مجلس خبرگان رهبری، درباره لزوم تقویت ارتباط حوزه‌های علمیه قم و نجف، اظهار کرد: به نظر من در سال‌های اخیر با اینکه وسایل ارتباطی ارتقا یافته و رفت و آمدها آسان شده است؛ اما متأسفانه ارتباطات بین علما و حتی ارتباط‌های علمی در حد مطلوب وجود ندارد؛ این در حالی است که در گذشته با وجود اینکه رفت و آمدها خیلی سخت‌تر از امروز بوده؛ اما با بررسی مکاتبات علما با یکدیگر و سفرهای آنان ارتباط‌های مستمر و زیادی را می‌بینیم.