حجت‌الاسلام سیدمحسن موسویان

 

  1. اخلاص: در بیان این ویژگی ایشان می‌توان به این نکته اشاره کرد که با تمام وجود خود را وقف خدمت به دین خدا و مکتب اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) کرده بود و مکرر به شاگردان و فرزندان می‌فرمود: «من شناسنامه‌ام را برای خدا پاره کردم» و با اینکه از لحاظ علمی وزنه‌ای بود؛ اما در کمال گمنامی به سر می‌برد و مسافرت و تفریح و... را بر خود حرام کرده و فقط دغدغه فعالیت‌های علمی خود را داشت.همچنین خود را ملقب به «خادم‌الفقه و‌الدّین» نموده و کتاب‌های فقهیشان را مزین به این لقب نموده و بر روی جلد آن مرقوم فرموده: «خام‌الفقه والدّین، الیاس شریفی اشکوری» و بسیار به این لقب علاقه‌مند بوده و مکرر به ما می‌فرمود: «این لقب، شناسنامه من است»
و در مقام عمل هم این خدمت‌رسانی را محقق می‌کرد و یکی از دغدغه‌‌ها‌ی ایشان این بود که یافته‌‌ها‌ی علمی خود را به طلاب و حوزه‌‌ها‌ی علمیه و عموم مؤمنین برساند؛ بنابراین تصمیم گرفت، کتاب‌هایی را که منتشر می‌کند، علی‌رغم اینکه از مال شخصی خودشان و احیاناً از محل نذوراتی که برای چاپ آن می‌رسید - از سهم امام(ع) معمولاً در چاپ آن استفاده نمی‌کرد -به‌صوت رایگان و بدون هیچ چشم‌داشتی به کتابخانه‌‌ها‌ی حرم مطهر حضرت ثامن‌الحجج(ع) و حضرت فاطمه معصومه(س) و مدارس علمیه در قم و بعضاً شهرستان‌ها و.... اهدا نمایند.

 

  2. علاقه وافر به علم‌آموزی: تا جایی که می‌فرمود: در ایام تحصیل شرایط سنی علمای اعلام طوری بود که معمولاً در درس هر کدام از اعاظم شرکت می‌کردیم، قبل از آنکه موفق شویم، یک دوره کامل فقه یا اصول یا درس دیگر را از استاد فرا بگیریم، استاد به رحمت خدا می‌رفت و از فیض وجودش محروم می‌شدیم؛ لذا من روزی موقع تشرف به حرم مطهر جهت حضور در درس، مقابل درب قبرستان نو ایستادم و برای اموات مدفون در آن قبرستان فاتحه‌ای قرائت کردم و آنان را مخاطب قرار داده و عرض کردم « من به شما قول می‌دهم که که هر روز صبح، موقع رفتن به درس برای شما فاتحه بخوانم؛ به‌شرط اینکه شما هم برایم دعا کنید که خداوند به من توفیق عنایت کند تا یک دوره کامل درس - من البدو الی الختم- را از محضر یک استاد درک کنم و همین عهد باعث شد، خداوند منان استاد عالی‌قدر مرحوم علامه فانی (طاب ثراه) را سر راه ایشان قرار دهد و ایشان موفق شد، یک دوره کامل اصول را از محضر آن استاد عظیم‌الشأن فرا گرفته و مفتخر به دریافت اجازه اجتهاد شود.

 

  3. پشتکار: ایشان در امور علمی فوق‌العاده پرکار و پرتلاش بود؛ به‌گونه‌ای که اکثر ساعات شبانه‌روزشان به تحقیق، تألیف و تدریس می‌گذشت و روزهایی را از ایشان به یاد داریم که مجوع فعالیت علمی ایشان، به 14 ساعت در شبانه‌روز می‌رسید. مکرر می‌فرمود: «طلبه باید تمام سعی و تلاش خود را در جهت کسب علم و معرفت به‌کار گیرد». در خاطره‌ای ایشان می‌فرمود: در دوران تحصیل در محضر مرحوم آیت‌‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) در یک فرع اصولی با هم‌مباحثه‌ای‌شان مرحوم آقای حاج سیدحسن چهل‌اخترانی(ره) قریب به شش‌ماه بحث پیش آمد و همه‌روزه بعد از درس یک مباحثه اختصاصی برای فرع مذکور تشکیل می‌شد و هرکدام نتیجه مطالعات اجتهادی خود در آن موضوع را بیان و حرف دیگری را رد می‌کردند و با پشتکار تمام، نظیر جنگی تن‌به‌تن، به دنبال اثبات نظریه فقهی خود و رد نظریه هم‌مباحثه‌ای خود، با دلیل بودند. گاهی گفته می‌شد که این مباحثه بسیار طولانی شده و خوب است، بحث را خاتمه دهیم و بپذیریم که «موسی به دین خود و عیسی به دین خود»؛ اما مرحوم چهل‌اخترانی در پاسخ می‌فرمود: ما مشغول کار خودمان هستیم؛ زیرا کار ما همین مباحثه علمی و چکش‌کاری مطالب علمی و فروع فقهی اصولی است و همان‌طور که کارگر صبح سرکار خود می‌رود و کارمند به اداره می‌رود و کاسب به بازار می‌رود، ما هم سر کار خود هستیم؛ پس نباید کار را بی‌نتیجه رها کنیم.

 

 4. زهد و ساده‌زیستی: ایشان فوق‌العاده ساده‌زیست بود و و زندگی بسیار زاهدانه‌ای داشت؛ به‌طوری‌که از این دنیا و زخارف دنیوی به اندک چیزی که برای یک زندگی ساده لازم بود، اکتفاء می‌کرد و این ساده‌زیستی در تمام جوانب زندگی ایشان؛ اعم از مسکن، خوراک، پوشاک و...... حاکم بود. همیشه این نصیحت مرحوم استادشان که به ایشان فرموده بود: « هیچ‌گاه به دنبال دنیا نرو » را نصب‌العین خود نموده و به‌طور جدّ به آن عمل می‌کرد و لذا هیچ‌گونه دلبستگی به دنیا و ما‌فیها نداشت و به‌راحتی آب خوردن، از مال دنیا چشم می‌پوشید.

 

  5.تقوی و تهجد: همان‌گونه که تقوی و تهجد از خصوصیات علمای اعلام است، در زندگی ایشان هم نمایان بود و اهل راز و نیاز خاص با خداوند متعال بود که از باب مثال به نمونه‌‌ها‌یی از آنچه از ایشان می‌دیدیم، اشاره می‌نمایم:الف) مقید به مداومت بر ادعیه و اذکار خاصی نظیر دعای صباح حضرت امیرالمؤمنین(ع) و.... بود و تحت هیچ شرایطی آن را رها نمی‌کرد و توصیه به مداومت بر اذکار خاصی از جمله گفتن 70 مرتبه تسبیحات اربعه بعد از هر نماز می‌کرد و این ذکر را اکسیر و کیمیا می‌دانستند.
ب) صحبت کردن بی‌ریا و بسیار ساده و به‌اصطلاح خودمانی با خداوند متعال که معمولاً بعد از هر وعده نماز سر به مهر می‌گذاشت و در سجده شکر آن‌چنان دل‌نشین با خدا حرف می‌زد و خواسته‌‌ها‌ی خود را بیان می‌کردند که گویا خدا در مقابل ایشان ایستاده و به حرف ایشان گوش می‌دهد که: «الهی تو را شکر می‌کنم به‌خاطر نعمت‌هایی که به من عنایت کردی و گرفتاری‌ها و دربدری‌هایی که از من دفع و رفع فرمودی!...»

 

 6. صبر: از جمله ویژگی‌های ایشان صبر مثال‌زدنی ایشان می‌باشد؛ به‌طوری‌که در دوسال آخر عمر یعنی از فروردین سال 98 تا شهریور 1400 بیش از شش مصیبت بر ایشان وارد شد؛ ولی ما که با ایشان مأنوس بودیم، کوچک‌ترین بی‌صبری و بی‌طاقتی در این مصائب از ایشان مشاهده نکردیم.

 

  7. یاد گرفتن علم حال: ایشان طبق سیره علمای سلف قائل بود که طلبه باید علم حال را بیاموزد و می‌فرمود: منظور از علم حال، مسائل مبتلابه و فنون و مهارت‌های شرعی مورد نیاز جامعه است؛ از قبیل: اجرای خطبه عقد، دعای عقیقه، دعای سفره، تخمیس اموال، تغسیل و تکفین میت، نماز میت و... .

 

  8. حساسیت نسبت به حق‌الناس:  نسبت به مال و ناموس مردم بسیار حساس بود و همیشه طلاب و شاگردان خود را توصیه می‌کرد که: «طلبه باید امین مال و ناموس مردم باشد» و یادآوری می‌فرمود: زمانی را که مردم در هنگام سفر و یا در هنگام مرگ، مال و ناموس و فرزندان خود را به روحانی می‌سپردند و آرامش پیدا می‌کردند. در جمع‌های خصوصی این توصیه را به زبان بسیار ساده و خودمانی بیان می‌کرد و می‌فرمود: «طلبه همیشه باید بند بیژامه‌اش بسته و محکم باشد» یا می‌فرمود: «طلبه باید بند شلوارش چهل گره داشته باشد».

 

  9. شیخ‌الاجازات: ایشان اجازات راوایی متعدد از اساتید و علمای سلف به‌طرق مختلف داشت؛ از جمله صد طرق روایی مرحوم آیت‌‌الله‌العظمی مرعشی نجفی(ره) و نیز از حضرت امام(قد) از طریق مرحوم محدث نوری(ره) اجازه داشت و نیز تمام طرق مرحوم آیت‌‌الله آقابزرگ تهرانی(ره) اعم از طرق شیعه و اهل‌سنت و علمای حجاز و مصر و بین‌الحرمین را دارا بود و به‌همین سبب می‌توان ایشان را شیخ‌الاجازات در عصر خود نامید.

 

  10. احساس تکلیف نسبت به نظام اسلامی: نسبت به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که مبتنی بر ولایت فقیه است، بسیار احترام و ارزش قائل بوده و رعایت قوانین و مقررات حکومت اسلامی را واجب و تخلف از آن را حرام می‌دانست و نیز اطاعت از اوامر ولی‌فقیه و مقام معظم رهبری به‌عنوان سکاندار این نظام مقدس را واجب می‌دانست و خود نیز، در موضوعات مختلف از جمله رؤیت هلال و عید فطر و... گوش به فرمان مقام معظم رهبری بود و حتی برای شاگردان و ملازمین خود، مکرر از استاد گرانقدرشان مرحوم علامه فانی(ره) این‌چنین نقل می‌فرمود: «از استاد راجع به نظام مقدس جمهوری اسلامی سوال کردم و نظر مبارکشان را جویا شدم. ایشان در پاسخ فرمودند: شریفی! مخالف حکومت اسلامی کافر است».و در تمام انتخابات‌ها با حساسیت شرکت می‌کرد و از روزهای قبل از انتخابات از شاگردان و اطرافیان خود که مورد وثوق و اعتمادشان بودند، نسبت به کاندیداها استفسار می‌کردند و در روز رأی‌گیری هم در بسیاری از اوقات، طوری پای صندوق حاضر می‌شد که به‌عنوان اولین نفر رأی خود را در صندوق می‌انداخت.
و در جریان دفاع مقدس و جنگ تحمیلی هشت‌ساله توفیق چند‌ماه حضور در جبهه‌‌ها‌ی نبرد حق علیه باطل در منطقه عملیاتی جنوب نصیبشان شد.

 

  11. ولایت‌پذیری: به‌تمام معنا ولایت فقیه را با دل و جان پذیرفته و قائل به اثر وضعی در اوامر ولی‌فقیه بود؛ به‌گونه‌ای که در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ که عناد او با اسلام و مسلمین و جمهوری اسلامی ایران به اوج خود رسیده بود و در هر یک از تصمیمات احمقانه آن خبیث تا مدت‌ها یادآور می‌شد که کار این ملعون دیگر تمام است؛ چراکه من در بیانیه رهبر معظم شنیدم که ایشان به‌شدت وی را محکوم کردند و همین محکومیت صادره از سوی فقیه، ریشه او را خواهد کند که همان‌طور هم شد.و همیشه در جواب کسانی که احیاناً شبهاتی را در خصوص مقام معظم رهبری نقل می‌کردند، می‌فرمود: اگر بر فرض محال تمام چیز‌‌ها‌یی که نقل می‌کنند، صحیح باشد، تنفیذ و واگذاری ولایت و رهبری از ناحیه علمای اعلامی همچون آیات عظام گلپایگانی، اراکی، مرعشی نجفی، بهاءالدینی و...؟رهم؟ و... برای تحقق ولایت و رهبری برای ایشان و وجوب اطاعت از ایشان کافی است.
در اینجا ذکر این نکته هم لازم است که ایشان در جلد اول فقرات فقهیه، صفحه 37، در بحث اختیارات مجتهد، ذیل فقره 69، بحثی با عنوان « سؤال و جواب مربوط به ولایت فقیه » مطرح کرده و در ضمن چند سؤال و جواب، بحث ولایت فقیه و مسائلی مربوط به حکومت اسلامی و..... را پاسخ داده است.

 

  12. علاقه به مقام معظم رهبری: نسبت به شخص مقام معظم رهبری بسیار احترام قائل بود و علاقه زیادی به ایشان داشت که به نمونه‌‌ها‌یی از آن اشاره می‌شود: الف) همیشه دعاگوی رهبر معظم انقلاب بود و برای طول عمر ایشان دعا می‌کردند و به افرادی که احیاناً ارتباط با مقام معظم رهبری داشتند، می‌فرمود: سلام مرا به آقا برسانید.
ب) در آخرین سفر رسمی مقام معظم رهبری به قم که جهت دیدار با معظم‌له به دفتر حضرت آقا رفت، از رهبر معظم انقلاب درخواست کرد که اجازه بدهید، آن دستتان را که در راه اسلام مجروح شده است، ببوسم و با کمال افتخار دست مبارک ایشان را بوسید.
ج) مقید بود که هر جلد از کتاب‌هایش را که چاپ می‌کرد، برای مقام معظم رهبری بفرستد، مخصوصاً که در همان سفر اخیر مقام معظم رهبری به قم که به ملاقات ایشان رفته بود، حضرت آقا ابراز داشتند که من کتاب‌های شما را تا آخر مطالعه کردم.
د) مکرر می‌فرمود: ایشان آبروی حوزه و روحانیت هستند و در هیچ دوره‌ای از تاریخ، به‌اندازه دوران رهبری رهبر معظم انقلاب اسلامی، روحانیت عزت و آبرو نداشت.
هـ) وجوهات شرعی که مقلدین ایشان می‌آوردند؛ مخصوصاً مبالغ چشمگیر را به دفتر مقام معظم رهبری ارجاع می‌داد و می‌فرمود: ایشان محل مراجعه هستند و باید وجوهات را به ایشان برسانید تا در محل خود مصرف نمایند.

 

  خدمات علمی و کتاب‌های ماندگار تلاش بی‌وقفه‌ علمی، از دیگر خصایص آن عالم ربانی بود؛ لذا در طول عمر با برکت خویش، به‌‌خوبی علم را فراگرفت و برای سنگرهای فکری جامعه تلاش‌های گسترده‌ای کرد و تألیفات متعددی در فقه و اصول، رجال، هیئت، نجوم، جبر، اخلاق و .... برای جامعه علمی به‌یادگار گذاشت که به معرفی آثار و تألیفات قلمی و فکری این فقیه وارسته می‌پردازیم:

 

  آثار چاپ‌شده  1. رساله‌ای در اجتهاد و تقلید که بعد از ارتحال عالم ربانی، مرحوم آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) و به‌درخواست بعضی از مؤ منین به چاپ رسید؛
 2. فقرات فقهیه  در 10 جلد (که در حقیقت دائرة‌المعارف فقه اهل‌بیت(ع) و مشتمل بر تمام ابواب فقه من البدو الی الختم می‌باشد)؛
3. منتخب فقرات فقهیه در 1 جلد ( که راهنمای فقرات فقهیه است و خلاصه‌ای از تمام ابواب و مجلدات فقرات می‌باشد و  مسائل اصلی هر باب در آن ذکر شده و مابقی مسائل به‌صورت آدرس به خود فقرات فقهیه ارجاع داده شده است و به-جهت تسهیل مبلغان در استفاده از مجموعه فقرات تألیف شده است؛
4. مبانی‌الاعلام فی  اصول‌الاحکام در 8 جلد که 6 جلد از آن چاپ شده و جلد 7 و 8 آن آماده چاپ است؛
5. مدارک الفقرات‌الفقهیه که پیش‌بینی اولیه از تعداد مجلدات آن، حدود 100 جلد می‌باشد که جلد 1 و 2 آن چاپ شده و جلد 3 و 4 آن آماده چاپ است و جلد 5 آن در حال آماده‌سازی است؛
6. التعلیقات علی کتاب‌المکاسب در 5 جلد که 4 جلد آن چاپ شده و جلد 5 آن در حال آماده‌سازی برای چاپ است؛
7. التعلیقات علی العروة‌الوثقی در 1 جلد.

 

  آثار چاپ‌نشده 1. شرح خطبه حضرت صدیقه کبری فاطمة‌الزهراء(س)؛
2. شرح جامع‌السعادات مرحوم نراقی(ره)؛
3. نداء‌النجات فی علم‌الاخلاق؛
4. رساله‌ای در علم حال؛
5. رساله‌ای در هیئت و نجوم؛
6. رساله‌ای در جبر و مقابله.