حجت‌الاسلام والمسلمین قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
بازخوانی تأکیدات رهبر معظم انقلاب بر اولویت‌دهی به بلاغ مبین و تحول در روش‌های تبلیغ
در سال‌های اخیر، تاریخ‌نگاری معاصر به‌ویژه در حوزه انقلاب اسلامی، از موضوعات مهم پژوهشی و آموزشی در حوزه علمیه قم بوده است. با تأسیس نهادهای پژوهشی و آموزشی متعدد و تربیت پژوهشگرانی برجسته، تاریخ‌نگاری این دوران تحولات بسیاری را تجربه کرده است. از جمله این تحولات، می‌توان به نقش شخصیت‌های برجسته‌ای مانند حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، علی ابوالحسنی و حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان(ره) اشاره کرد که در گسترش و تعمیق تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی نقشی اساسی داشته‌اند. این متن به بررسی تحولات تاریخ‌نگاری معاصر در حوزه علمیه قم و نقش مؤسسات علمی و پژوهشی مختلف در این زمینه پرداخته و از تلاش‌های پژوهشگران و نهادهای مرتبط در تدوین و حفظ تاریخ انقلاب اسلامی تجلیل می‌کند. تربیت محققان و پژوهشگران متخصص در این حوزه و گسترش رشته‌های آموزشی در زمینه تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی، از دیگر موضوعات مهمی است که در این مقدمه به آنها اشاره شده و اهمیت آن در گسترش علم تاریخ‌نگاری در حوزه علمیه قم مورد توجه قرار گرفته است.
تأکید رهبر معظم انقلاب بر احیای جایگاه تبلیغ در حوزه
این نگاه، تنها محدود به حضرت امام نیست. در سال‌های اخیر نیز، در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی- حفظه‌الله- بارها این نکته مورد تأکید قرار گرفته که: «حوزه باید به تبلیغ دین اعتنا داشته باشد و این امر باید دوباره به اولویت اول حوزه تبدیل شود».
همین دغدغه موجب شد تا در حاشیه اجلاسیه باشکوهی که برگزار شده، این نشست عصرگاهی با محوریت مسأله تبلیغ در حوزه علمیه تشکیل شود.
خوشبختانه در این جلسه، جمعی از مبلغان، اندیشوران و مسئولان حوزه تبلیغ- چه در عرصه داخلی، چه بین‌المللی- حضور یافته‌اند؛ از جمله خواهران و برادران بزرگوار و مدیران نهادهای تبلیغی.
تمرکز بحث بر حوزه، نه نهادهای بیرونی
در این جلسه، ما قصد نداریم درباره نهادهای بیرونی که به امر تبلیغ کمک می‌کنند، صحبت کنیم؛ درواقع، فرمایش امروز رهبر معظم انقلاب نیز در همین چارچوب است.
اجازه بدهید، متن کامل فراز موردنظر از بیانات امروز رهبر انقلاب اسلامی را در اینجا بخوانم.
«حوزه‌های علمیّه از دیرباز به این وظیفه سنگین پرداخته و کسان بسیاری از متخرّجان آنها در سطوح مختلف علمی به شیوه‌های گوناگونِ تبلیغ دین روی آورده و عمری در آن گذرانده‌اند. پس از انقلاب، نهادهایی برای نظم‌بخشیدن و احیاناً قوام‌دادن به محتوای این حرکت‌های تبلیغی در حوزه پدید آمد. خدمات باارزش آنان و دیگر متحرّفانِ امر تبلیغ دین نباید نادیده گرفته شود.»
در این فراز، معظم‌له به‌شکل گذرا از دستگاه‌هایی چون دفتر تبلیغات اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مجمع تقریب مذاهب اسلامی و... یاد می‌کنند که در امر تبلیغ دین، کم‌وبیش کمک کرده‌اند؛ اما تأکید ایشان بر نقش حوزه و عالمان حوزوی در این عرصه است؛ نه نهادهای بیرون از حوزه.
نقش سازمان تبلیغات اسلامی در تبلیغ حوزویان
در مورد سازمان تبلیغات اسلامی نیز باید گفت: اگرچه بخشی از مأموریت این سازمان مربوط به تبلیغ حوزویان است؛ اما این فقط دو محور از ۴۷ محور مأموریتی سازمان را در برمی‌گیرد. بخش عمده‌ای از فعالیت‌های سازمان تبلیغات در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، هنری، رسانه‌ای و... تعریف شده است.
از این‌رو، بررسی تفصیلی نسبت تبلیغ حوزویان با این نهادها، نیازمند نشست مستقل دیگری است که می‌تواند به‌همت عزیزانی چون حاج‌آقای رفیعی و دیگر بزرگواران برگزار شود.
بازگشت به اصل بحث: تبلیغ، اولویت حوزه باشد
ما در این جلسه می‌خواهیم درباره خود حوزه و نسبتش با تبلیغ گفت‌وگو کنیم؛ این‌که چگونه می‌توان تبلیغ دین را بار دیگر به مسأله اول حوزه علمیه قم تبدیل کرد؛ مسأله‌ای که حضرت امام(قد) آن را مزیت حوزه قم دانستند و رهبر معظم انقلاب نیز، پیوسته بر احیای آن تأکید دارند. امیدواریم در ادامه جلسه، از دیدگاه‌ها و تجربیات گران‌سنگ حاضران بهره‌مند شویم.
تبلیغ در حوزه؛ ضرورت بازنگری در مسیر «بلاغ مبین»
قم، به‌عنوان قلب تپنده حوزه‌های علمیه، از دیرباز جایگاه تبلیغ دین را در منظومه فعالیت‌های خود حفظ کرده است و طبیعتاً پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این نقش تاریخی رشد و گسترش بیشتری یافته است. با این‌حال، تأکید اخیر رهبر معظم انقلاب بر ارتقای جایگاه تبلیغ در حوزه، بیانگر این نکته مهم است که اگر حوزه می‌خواهد همچنان نقش پیشتاز خود را ایفا کند و جامعه اسلامی را در مسیر رشد و تعالی هدایت نماید، باید تحولاتی اساسی در مسیر تبلیغ دینی رخ دهد.
درواقع، تمام محورهای اصلی بیانات مقام معظم رهبری در پیام ایشان به این اجلاسیه، ناظر بر همین ضرورت تعالی و درخشش بیشتر حوزه در عرصه تبلیغ است. به‌تعبیر دیگر، مسیر رشد آینده حوزه در گروی تمرکز جدی‌تر بر وظیفه «بلاغ مبین» است؛ وظیفه‌ای که باید در اولویت کارویژه‌های حوزه قرار گیرد و محل بحث، گفت‌وگو و مباحثه جدی میان نخبگان حوزوی باشد.
بنده طبیعتاً تنها به ذکر برخی محورها بسنده می‌کنم تا از فرمایشات دیگر اساتید و بزرگواران بهره‌مند شویم. اگر فرصت فراهم شد، در ادامه متنی که برای تبیین کامل‌تر این رهنمودها آماده کرده‌ام، تقدیم خواهد شد؛ اما در همین فرصت کوتاه، توجه به چند محور اصلی در پیام رهبر انقلاب ضروری است:
1. حوزه نهادی برون‌گراست؛ وظیفه بلاغ مبین بر دوش آن است
رهبر معظم انقلاب در بخشی از پیام خود فرمودند:
«حوزه نهادی برون‌گراست. خروجی حوزه در همه سطوح، در خدمت فکر و فرهنگ جامعه و انسان‌هاست. حوزه موظّف به بلاغ مبین است. دامنه این بلاغ، گستره‌ای عظیم است از معارف والای توحیدی تا وظایف شخصی شرعی و از تبیین نظام اسلامی و شاکله و وظایف آن تا سبک زندگی و محیط‌زیست و حمایت از طبیعت و از حیوان و بسی عرصه‌ها و زوایای دیگر حیات بشری.»
این نکته بنیادین نشان می‌دهد که برون‌گرایی، نه فقط یک ویژگی، بلکه یک ضرورت ذاتی حوزه علمیه است؛ ضرورتی که گاهی در تحلیل‌های رایج از حوزه نادیده گرفته می‌شود. معمولاً وقتی سخن از حوزه می‌شود، ذهن‌ها به سمت نظام آموزش و تربیت طلاب می‌رود که البته صحیح است؛ اما رهبری تصریح می‌کنند که حوزه صرفاً محیط تدریس و تحصیل نیست. با توجه به هویت چندبُعدی حوزه، طلبه‌ای که در این فضا تربیت می‌شود، باید بتواند به تمام عرصه‌هایی که در این فراز برشمرده شده، ورود مؤثر داشته و پاسخ‌گو باشد.
۲. خلأ در تناسب میان پیام تبلیغی و فضای فکری جامعه
رهبر انقلاب اسلامی در فراز دیگری از پیام خود به نکته‌ای کلیدی اشاره کردند:
«آنچه مهم است، آشنایی با فضای فکر و فرهنگ جامعه و ایجاد تناسب میان آورده‌های تبلیغی با واقعیّت‌های فکری و فرهنگی در میان مردم، به‌ویژه جوانان است. در این بخش حوزه دچار مشکل است. این صدها مقاله و مجلّه و گفتارهای مجلسی و تلویزیونی و امثال آن، در برابر سیل القائات مغالطه‌آمیز، نمی‌تواند وظیفه بلاغ مبین را چنان‌که نیاز و شایسته است، به انجام رساند.»
اینجا یک ارزیابی دقیق و صریح از عملکرد حوزه ارائه شده است. سخن در این است که تبلیغ موجود، به‌رغم تلاش‌ها، نتوانسته به‌تناسب واقعی با مخاطب امروز دست یابد. این عدم تناسب، گاه در زبان و ادبیات تبلیغی نمود دارد، گاه در محتوای ارائه‌شده، گاه در کمیت تولیدات و گاه در نبود زیرساخت‌های مناسب برای زمینه‌سازی تبلیغ؛ حتی ممکن است در روش‌ها و قالب‌ها نیز دچار ضعف باشیم.
در حقیقت، این سخنان نوعی نمره‌گذاری است برای ما طلبه‌ها، اساتید، مراکز تبلیغی و همه فعالان عرصه دین‌ورزی. نمره‌ای که نشان می‌دهد، فاصله‌ای معنادار میان وظیفه موردانتظار در مقام تبلیغ، و وضعیت فعلی ما وجود دارد.
نقش حوزه در آماده‌سازی طلاب برای تبلیغ کارآمد
در پیام مشعشع رهبر انقلاب که به این نشست مرتبط است، مأموریت بسیار مهمی به حوزه‌های علمیه محول شده است؛ یعنی آماده‌سازی طلاب برای ورود مؤثر و کارآمد به میدان تبلیغ دین. ایشان می‌فرمایند:
«رساندن پیامی به‌روز، پُرکننده خلأ و برآورنده هدف دین حتماً نیازمند آموزش و فراگیری است. دستگاهی باید متصدی این مأموریت شود تا طلبه را با قدرت اقناع، شیوه گفت‌وگو، تعامل با افکار عمومی و فضای رسانه‌ای و مجازی آشنا کند و با تمرین و ممارست، در دوره‌ای محدود او را برای حضور در میدان تبلیغ آماده کند.»
رهبر انقلاب همچنین تأکید دارند که این دستگاه آموزشی باید از ابزارهای فنّی روز بهره ببرد تا تازه‌ترین و شایع‌ترین القائات و آفت‌های فکری و اخلاقی را گردآوری کرده و بهترین پاسخ‌ها را با ادبیاتی متناسب با زمان آماده نماید.
همچنین باید دانستنی‌های دینی متناسب با وضع فرهنگی و فکری نسل جوان، نوجوان و خانواده‌ها در قالب بسته‌های مناسب تدوین گردد. این مجموعه شکل و محتوا، مهم‌ترین موضوع تعلیم در حوزه تبلیغ است.
موضع ایجابی و تهاجمی در تبلیغ
رهبر انقلاب اسلامی در فرازی دیگر می‌فرمایند: «در کار تبلیغ، موضع ایجابی و حتی تهاجمی، از موضع دفاعی مهم‌تر است. دفع و رفع شبهه‌ها نباید دستگاه تبلیغ را از تهاجم به فرهنگ انحرافی رایج در جهان و کشور غافل کند.»
ایشان با اشاره به انحطاط روزافزون فرهنگ تحمیلی غرب، تأکید کردند که حوزه‌های فلسفه‌دان و متکلم نباید به دفاع صرف در برابر شبهات بسنده کنند؛ بلکه باید چالش فکری ایجاد کنند و مدعیان گمراه‌کننده را مجبور به پاسخگویی نمایند.
تدارک این دستگاه آموزش‌دهنده و تربیت «مجاهد فرهنگی»، از اولویت‌های حوزه است و با توجه به تحرک دشمنان دین، بسیار جدی و شتاب‌دار باید دنبال شود.
البته باید پرسید: آیا همه ما واقعاً مجاهد فرهنگی هستیم؟ مجاهد فرهنگی کسی است که ضربه اثرگذار و مؤثر بر دشمن در میدان مبارزه وارد کند.
نگاه واقع‌بینانه به میدان تبلیغ و وظایف حوزه
در فراز دیگری از این پیام ایشان تصریح می‌کنند: «هرگز نباید تبلیغ دین را میدان بی‌رقیب فرض کرد و از مقابله با ابهامات و مغالطات پی‌درپی غفلت کرد.»
در کنار تربیت نیرو برای بلاغ مبین، باید نیروهایی تربیت شوند که بتوانند، وظایف خاص نظام و اداره کشور و همچنین سامان‌دهی درون حوزه علمیّه را بر عهده گیرند که این موضوع، نیازمند بحث جداگانه است.
بلاغ مبین و تمدن نوین اسلامی
در جمله‌ای مهم، رهبر انقلاب می‌فرمایند: «حوزه علمیّه در بخش بلاغ مبین، وظیفه‌ای ارزشمند دارد؛ ابتدا ترسیم خطوط اصلی و فرعی تمدن نوین اسلامی، سپس تبیین، ترویج و فرهنگ‌سازی آن در جامعه. این از برترین مصادیق بلاغ مبین است.»
این نکته به ما یادآوری می‌کند که نگاه ما به تبلیغ باید فراتر از صرفاً پاسخگویی به شبهات باشد و در ترویج و فرهنگ‌سازی تمدن اسلامی نیز فعال باشد. با توجه به این نکات، حوزه باید راهبرد خود را حول محور ارتقای آموزش و تربیت طلاب برای مواجهه مؤثر و جامع با چالش‌های تبلیغی امروز تنظیم کند. تحقق فرمایشات رهبر انقلاب، نیازمند بازنگری و برنامه‌ریزی هوشمندانه است. امید است نشست‌های تخصصی حوزه، زمینه‌ساز اندیشه‌ورزی عمیق‌تر و ارائه راهکارهای عملیاتی جهت نزدیک‌تر شدن به این آرمان‌ها باشد.
ارسال دیدگاه
