□ ضمن تشکر از حضور جناب‌عالی در این گفت‌وگو و قدردانی از زحمات جناب حجت‌الاسلام شیخ محمد انبوهی برای تشکیل این جلسه، لطفاً قدری درباره کتاب «النجف الاشرف والقضیه الفلسطینیه» و اسناد تاریخی علمای حوزه علمیه نجف اشرف در این مجموعه فاخر توضیح ارائه بفرمایید.
  قبل از پاسخ به این سؤال، نکاتی به‌عنوان مقدمه بحث عرض می‌کنم و آن اینکه در تمام قیام‌ها و جنبش‌هایى که در سده‌هاى اخیر علیه سلطه قدرت‌هاى استعمارى در کشورهاى اسلامى پدید آمده، روحانیت شیعه حضور داشته و با فتواهاى کارساز و بیانیه‌هاى روشنگر پیشاپیش مردم حرکت کرده و آنان را به رویارویى و مبارزه با تجاوزگران و دفاع از کیان اسلام و سرزمین‌هاى اسلامى فراخوانده است.نقش کلیدى و بااهمیت حوزه‌هاى علمیه خاستگاه این خیزش‌ها و انقلاب‌ها و دژ نیرومند نگاهبانى از دین و کیان اسلامى بر کسى پوشیده نیست. مطالعه در تاریخ پرفراز و نشیب کشور های اسلامی و دقت در رخدادهاى مهم سیاسى اجتماعى صد ساله اخیر، بهترین گواه این سخن است.
روشن است که حرکت‌ها و خیزش‌هاى روحانیت محدود به سرزمین و منطقه جغرافیایى ویژه‌اى نبوده و گستره آن، فراتر از مرزهاى جغرافیایى و نژادى و زبانى و ملیّتى بوده است. در هر جا به حوزه اسلام یورش مى‌شده و یا نشانه‌هاى ورود و حضور استعمار در سرزمین‌هاى اسلامى دیده مى‌شده است، عالمان بیدار، با واکنش‌هاى تند به رویارویى آنان برمى‌خاسته‌اند. حوزه بزرگ و دیرین‌سال نجف، به رخدادهاى جهان اسلام واکنش ویژه‌اى داشته است.
از آنجا که اسناد تاریخی از مهمترین منابع مکتوب در پژوهش‌های تاریخی به‌شمار می‌آیند؛ لذا با توجه به این اهمیت تصمیم گرفتم، مرکزی برای جمع‌آوری اسناد علمای حوزه تأسیس کنم.

اسناد مربوط به دفاع از آرمان فلسطین
مرکز اسناد حوزه علمیه نجف (مرکز النجف الأشرف للتألیف والتوثیق والنشر) در مجموعه‌ای به‌نام «الموسوعة الوثائقیة النجفیة»، اقدام به انتشار برخی از اسناد تاریخی حوزه علمیه نجف کرده است. بیست و دومین جلد از این مجموعه اسناد، با نام «النجف الأشرف والقضیة الفلسطینیة» مشتمل بر تصویر اسناد، بیانیه‌ها، گزارش تجمعات، نامه‌نگاری‌ها و سخنانی است که اهتمام بزرگان حوزه علمیه نجف، به مسئله فلسطین را نشان می‌دهد. این اسناد، گویای این واقعیت است که حوزویان نجف از ابتدای اشغال‌گری صهیونیست‌ها، آن را توطئه‌ای بزرگ دانسته و با صدور فتواهای فقهی، برگزاری اجتماعات و دیگر اشکال ممکن تلاش کرده‌اند، مسئولیت دینی‌شان را در قبال این جنایت بزرگ انجام دهند. علمای نجف با تأکید بر مسئله وحدت امت اسلام و پرهیز از اختلاف، همه مسلمانان را به بازپس‌گیری سرزمین‌های اسلامی و مسجدالأقصی فراخوانده و حتی به وجوب جهاد نظامی برای کسانی که توان آن را دارند، فتوا داده‌اند.

چند نمونه از اسناد علمای نجف اشرف برای حمایت از قدس شریف
□ سندی از آیت‌الله‌العظمی سیدمحسن حکیم(ره)
از جمله این اسناد و مدارک، تصویر استفتایی است که از مرحوم آیت‌الله سیدمحسن حکیم، برای پیوستن به شاخه نظامی جنبش آزادی‌بخش فلسطین (فتح) صورت می‌گیرد و ایشان این‌گونه جواب می‌دهد: «اگر انسان در خودش توانایی ضربه زدن به دشمن سراغ داشته باشد و همکاری مزبور تحت رهبری صحیحی انجام پذیرد و عمل او، زیانی متوجه مسلمانان نگرداند، ضربه زدن به دشمن واجب است.»
معظم‌له همچنین در حساس‌ترین مراحل تاریخ فلسطین، هیأتی را به کنفرانس اسلامی که در دی‌ماه 1346 ش. در کشور لبنان برگزار می‌شد، اعزام کرد و پیامی به این کنفرانس فرستاد که ترجمۀ بخشی از آن چنین است:
«زمامداران جهان اسلام باید بدانند که آزادی بیت‌المقدس و سرزمین‌های اشغال‌شدۀ اسلامی و پاک ساختن آنها از وجود عناصر آلوده و دشمن‌های دیرینه، فقط یک راه دارد و آن اینکه همۀ آنها روش واحد و قاطعی را در بیرون راندن نیروهای اشغال‌گر و غاصب و متجاوز - اسرائیلی- در پیش بگیرند و هرگونه طرح دیگری را از طرف هر کسی که باشد، با قاطعیّت تمام رد کنند.»
سند جالب و قابل توجهی دیگری که وجود دارد، تصویر استفتائی است که از مرحوم آیت‌اللّه سیدمحسن حکیم صورت گرفته و از ایشان خواسته شده، نظرش را درباره بلیط‌های بخت‌آزمایی که منافع آن برای چریک‌های فلسطینی هزینه می‌شود، بگوید. آیت‌اللّه حکیم هم پاسخ داده: «لا بأس بذلک إذا کان المال یدفع بعنوان الهبة علی الشروط المقررة عند الإدارة المتصدیة للعمل؛ اشکالی ندارد، به‌شرط آنکه هزینه‌ای که پرداخت می‌شود، به‌عنوان هدیه بوده و مطابق با شروطی باشد که متولیان امر قرار داده‌اند».

□ سندی از آیت‌الله‌العظمی سیدابوالقاسم خویی(ره)
تصویر بیانیه‌ای از آیت‌الله خوئی نیز، دیگر سندی است که در این مجموعه وجود دارد. بخشی از متن عربی این بیانیه به این شرح است:
«إنّنی أناشد المسلمین ـ عامة ـ وأهیب بهم أن یتجنبوا أی عمل من شأنه أن یضعف قوتهم وشوکتهم ... وأن یبذلوا کل ما یقرب نصرهم ویحرر أرضهم ویصون مقدساتهم وشعائرهم من دنس الکفّار وأرجاسهم. إنّ المسلمین ـ علی إختلاف شعوبهم ـ لیعانون القلق والإضطراب إزاء هذه المآسی والأحداث الدائرة الآن علی مقربة من العدو الصهیونی الغادر واللّه سبحانه أسأل أن یمنحنا القوة والمنعة».(النجف الأشرف والقضیة الفلسطینیة، ص ۳۷)
مرحوم آیت‌الله خوئی در این بیانیه نوشته‌اند که: «از همه مسلمانان می‌خواهم، از هر کاری که باعث ضعف و از بین رفتن شوکت‌شان می‌شود، پرهیز کنند ... و از هر آنچه مایه نزدیک شدن پیروزی، آزاد شدن سرزمین‌شان و پاک شدن مقدسات و نمادهای دینی‌شان از پلیدی کفّار می‌شود، فروگذار نکنند. مسلمانان ملت‌های مختلف، از این حوادث ناگواری که دشمن حیله‌گر صهیونیستی مسبب آن است، احساس ناراحتی می‌کنند و من از خداوند متعال می‌خواهم که به ما توان و نیروی بازدارنده برای مواجهه با این دشمن را عنایت کند».
همچنین در ضمن اسناد، تصویر سندی وجود دارد که مرحوم آیت‌الله خوئی بیانیه دیگری صادر کرده و خطاب به همه برادران مسلمان این‌گونه نوشته است:
«إلی عامة أخواننا المسلمین وفّقهم اللّه تعالی. لقد قامت القوی الکافرة بغزو قسم کبیر من الأراضی الإسلامیّة وفی ضمنها المسجد الأقصی الشریف وقد کابد المسلمون ما کابدوه طوال السنوات الماضیة وقد صمموا فی الشهر المبارک وهو شهر اللّه العظیم مستمدین العون من اللّه تعالی علی الدفاع عن أراضیهم وقد قال اللّه سبحانه: «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا» فالواجب الدین یحتم علینا أن نوحّد الکلمة ونقوم بنصرة المدافعین عن الأراضی الإسلامیة بما یلزم من العون والمساعدة ونحن نبتهل إلی اللّه سبحانه أن یکلل جهودهم بالنجاح وبنصرهم علی أعداهم «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ». النجف الأشرف فی ۱۱ رمضان المبارک سنة ۱۳۹۳. أبوالقاسم الموسوی الخوئی»
در این بیانیه که در ماه مبارک رمضان صادر شده، آیت‌الله خوئی(ره) با مخاطب قرار دادن همه برادران مسلمان، به این نکته اشاره می‌کند که کفار به بخش وسیعی از سرزمین‌های اسلامی و از جمله، مسجدالاقصی حمله کرده‌اند و مسلمانانی که در طول‌های سال‌های گذشته، رنج‌های بسیاری کشیده‌اند، در این ماه مبارک تصمیم گرفته‌اند، از سرزمین‌های‌شان دفاع کنند. وی ادامه می‌دهد که مسئولیت دینی ما ایجاب می‌کند که با توحید کلمه و حفظ وحدت، برای یاری رساندن به مدافعان سرزمین‌های اسلامی به‌پا خیزیم و به هر شکل ممکن، آنها را یاری دهیم.
تصویر تلگرافی از مرحوم آیت‌اللّه سیدمحمود حسینی شاهرودی(قد) از مراجع بزرگ آن دوره، سند دیگری است که نقش تاریخی حوزه علمیه نجف را در پیگیری مسئله فلسطین نشان می‌دهد. آیت‌اللّه شاهرودی، این تلگراف را برای احمد حسن‌البکر، رئیس‌جمهور وقت عراق، انورسادات، رئیس‌جمهور وقت مصر و حافظ أسد، رئیس‌جمهور وقت سوریه ارسال کرده و برای این سه شخصیتی که در آن روزگار مسئله فلسطین را پیگیری کرده و به‌تعبیر ایشان، از کیان امت اسلام دفاع می‌کردند، از خداوند ثبات قدم مسئلت می‌کند.

□ «مرکز النجف الأشرف للتألیف والتوثیق والنشر» در چه سالی و توسط چه کسی تأسیس شده است؟
  این مرکز در نجف اشرف قرار دارد. نجف، شهر علم است و از قدیم از همه جا علما به اینجا می‌آمده‌اند و تولیدات علمی و فکری آنها در اینجا رقم خورده است. همۀ این فعالیت‌های علمی و آثار علمی و فرهنگی و اسناد در کتابخانه‌ها باقی مانده و جمع شده است. این مرکز به دنبال جمع این آثار؛ یعنی آثار علما از قبیل دست‌نوشته‌ها، اجازات، نامه‌ها و اسناد شخصی متعلق به علماست و فعالیت آن در دو جنبه است؛ یکی جنبۀ حفظ آثار و اسناد و دیگری جنبۀ انتشار این اسناد که البته برای انتشار این اسناد هم، برنامۀ خاصی داریم.در سال ۲۰۱۲ میلادی هنگامی که بنا بود نجف به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شود، این مرکز توسط بنده (شیخ محمد الکرباسی) و «شیخ علی مرزه» تأسیس رسمی شده است؛ اما من این مخطوطات و اسناد را از دهۀ ۹۰ میلادی به‌طور شخصی جمع می‌کردم. علت آن هم این بود که در جریان انتفاضۀ شعبانیه، وقتی هنوز سنّم کم بود، در خیابان راه می‌رفتم و ناگاه دیدم که نظامیان صدام کتاب‌ها، مخطوطات و اسنادی را از مدرسۀ دارالحکمة بیرون می‌آورند و می‌برند تا آنها را بسوزانند و آتش بزنند. همان وقت به این فکر افتادم که چگونه می‌شود، این میراثی را که زحمت‌های زیادی برای آن کشیده‌اند، جمع‌آوری کنیم.

□ این مرکز از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
  مرکز سه بخش اساسی دارد. یکی بخش مخطوطات و نسخه‌های خطی؛ دوم، بخش اسناد و مدارک و سوم، بخش تحقیق و نشر. البته بخش‌های فرعی دیگری هم مانند بخش رسانه وجود دارد. به هرحال، بخش مخطوطات شامل مخطوطات و نسخه خطی‌هایی است که در نجف نوشته شده یا نویسندگان و صاحبان آنها در نجف درس خوانده‌اند. در این بخش، بسیاری از نسخ خطی را جمع‌آوری و تصویربرداری کرده‌ایم که بالغ بر ۶۰ هزار تصویر است. در بخش اسناد و مدارک هم، برخی از اسناد مکتوب هستند که به‌نوبۀ خود، شامل دوازده تا پانزده نوع سند از قبیل، اسناد سیاسی، نامه‌نگاری‌ها و اجازات علما می‌شود. در زیرمجموعۀ همین بخش، اسناد و مدارک، بخش عکس‌ها و تصاویر هم وجود دارد که  بیست و دو هزار عکس و تصویر از شخصیت‌ها و مراسم‌هایی را که برگزار می‌شده، در بر می‌گیرد. از آنجایی که ما از تأسیس این مرکز دو هدف را دنبال می‌کنیم؛ یکی اینکه این میراث را حفظ کنیم و هدف دیگر اینکه آن را به دست نسل‌های بعد برسانیم و بگوییم که چگونه در این شهر این تولیدات علمی صورت گرفته؛ برای همین باید مخطوطات مهم را تحقیق و منتشر کنیم تا این اسناد و مخطوطات، منبع و مصدری برای پژوهش‌ها و بحث‌های علمی و تاریخی قرار بگیرد. پژوهشگرانی هم که می‌خواهند، دربارۀ تاریخ نجف بنویسند، بتوانند به اسناد و مدارک دسترسی پیدا کنند. ما در بخش تحقیق و نشر این هدف را دنبال می‌کنیم که تاریخ سیاسی نجف را نشان داده و بگوییم نجف فقط فقه و اصول نبوده؛ بلکه نجف در سیاست و اجتماع هم دخیل بوده است. به‌همین دلیل اسنادی را در قالب دو مجموعۀ «نجف و مسئلۀ فلسطین» و همچنین «نجف و فتاوای جهاد» منتشر کرده‌ایم و اینها نشان می‌دهد که نجف فقط فقه و اصول نبوده است. همچنین به دنبال نشان دادن نقش نجف در متحد کردن مسلمان بوده‌ایم و به این منظور، مجموعۀ «نجف و وحدت اسلامی» را منتشر کردیم تا نشان دهیم که نجف از قدیم در این مسئله نقش مهمی داشته است.

□ برای جمع‌آوری اسناد و اطلاعات مربوط به تاریخ حوزه علمیه نجف اشرف از کجا شروع کردید؟
  ابتدا با تصویربرداری از مخطوطاتی که در کتابخانه‌های نجف بود، شروع کردیم. سپس به سراغ اسنادی که به‌صورت پراکنده در خانه‌های نجف بود، رفتیم. این اسناد و مدارک در صندوقچه‌هایی در سرداب‌ها بود که من شخصاً به این خانه‌ها و سرداب‌ها می‌رفتم و از این اسناد و مخطوطات تصویربرداری می‌کردم.  مثلاً از اسنادی که در بیت العامری، بیت الکرمانی و بیت الکرباسی بود، تصویربرداری کردم. به‌علاوۀ اسنادی که در کتابخانۀ بیت و مؤسسۀ کاشف‌الغطاء یا کتابخانۀ الامام الحکیم و یا کتابخانۀ الامام امیرالمؤمنین(ع) وجود داشت. با این حساب، از نجف شروع کردیم و بعد به جمهوری اسلامی سفر کردیم و به اصفهان رفتیم و از اسنادی که در آنجا بود، تصویربرداری کردیم. سپس به کتابخانه‌های مهم سر زدیم و مثلاً از طریق جمهوری اسلامی آرشیو قاجاری را به دست آوردیم. همچنین آرشیو عثمانی و آرشیو بریتانیایی را به دست آوردیم. بسیاری از این اسناد را هم از استان‌های دیگر عراق و دیگر کشورها به دست آورده‌ایم.

□ الآن چه تعداد تصویر از اسناد و مخطوطات تهیه و چه مجموعه‌هایی را منتشر کرده‌اید؟
  در بخش مخطوطات، شصت هزار مخطوطه وجود دارد و در بخش اسناد و مدارک بالغ بر سه میلیون سند به‌صورت تفصیلی وجود دارد که شامل اسناد سیاسی، اجازات، دست‌خط علما و بیست و دو هزار قطعه عکس می‌شود. حدود 31 مجموعه را هم منتشر کرده‌ایم که مثلاً یکی از مجموعه‌ها دوازده جلد دارد و در هر مجلد ۵ رسالۀ علمی با موضوعات گوناگون، تحقیق و منتشر شده است. همچنین اسناد نقش نجف در مسئلۀ وحدت اسلامی و اسناد نقش نجف در مسئله فلسطین و مسائل سیاسی منتشر شده است. هدف هم این بوده که زمینه برای پژوهشگران فراهم شود و تاریخ جدیدی بر اساس اسناد برای نجف نوشته شود؛ نه اینکه تاریخ نجف صرفاً بر اساس فهم مورخان نگاشته شود. ما اسناد را منتشر می‌کنیم و استنباط و قضاوت را برای خواننده باقی می‌گذاریم که نکته خیلی مهمی است.

□ چگونه و از چه راه‌هایی این اسناد و مدارک را به دست می‌آورید؟
  اسناد و مدارک یا به‌طور شخصی به دست ما می‌رسد و شخصاً به بیوتات علما می‌رویم و به مراکز و شخصیت‌ها مراجعه می‌کنیم و یا از طریق تبادل و یا با خریدن، آنها را به دست می‌آوریم. بسیاری از اسناد و تصاویر و عکس‌ها را هم از کتابخانه‌های کشورهای عربی و جمهوری اسلامی به دست آورده‌ایم.

□ راه‌های ارتباطی با شما چیست و چگونه اسناد را منتشر می‌کنید؟
  تا الآن دو تا کانال، یکی در واتساپ و دیگری در تلگرام ایجاد کرده‌ایم و اسناد را در آنجا منتشر می‌کنیم. به‌تازگی هم اسنادی را که مهم و برای جوانان جالب و تأثیرگذار است، در قالب ویدئوهای تصویری ضبط و منتشر می‌کنیم؛ مثل سندی که دربارۀ برنامۀ اصلاح حوزه از مرحوم شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء منتشر کردیم. همچنین سندی داشتیم که عشایر فرات از علمای حوزۀ نجف خواسته بودند که حقوقشان را از حکومت مطالبه کنند که این سند را هم در قالب ویدئو منتشر کردیم. سندی نیز در زمینۀ رابطۀ حوزۀ نجف با اکراد عراق وجود داشت و نامه‌نگاری‌هایی بین مرحوم آیت‌الله سیدمحسن حکیم و ملامصطفی بارزانی صورت گرفته بود که آنها را هم در قالب ویدئویی منتشر  کردیم. همچنین به دنبال انجام پژوهشی هستیم که در آن جایگاه و موضع حوزۀ نجف در قبال هجوم وهابیت به مدینه منوره را نشان دهیم. در این پژوهش، نامه‌های اهالی مدینه به علمای نجف و چگونگی دخالت نجف در جریان حملۀ وهابیت نشان داده خواهد شد. در این زمینه به اسناد بسیار مهمی دست یافته‌ایم که تا الآن نبوده و مورد توجه قرار نگرفته است.