آیت‌الله رجبی رئیس هیئت امنای مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد)، در اولین دوره از سلسله دوره‌های مدیریت تحول علوم انسانی که به‌همت ستاد راهبری علوم انسانی اسلامی حوزه علمیه، در سالن همایش‌های مدرسه عالی دارالشفای قم برگزار شد، علوم انسانی را دارای ویژگی‌های متعددی دانست که هر یک از آن ویژگی‌ها، برای اسلامی‌سازی و بومی‌سازی این علوم در نظام جمهوری اسلامی اثرگذار است.
  ویژگی‌های علوم انسانی
عضو شورای‌عالی حوزه علمیه، نخستین ویژگی علوم انسانی را تأثیرگذاری در تحولات فرهنگی و اجتماعی دانست و افزود: بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی و بررسی‌های عقلانی این نتیجه را می‌دهد که علوم انسانی، بیشترین نقش و در مواردی نقش منحصر به فردی در تحولات اجتماعی و فرهنگی دارد.
وی گفت: در جوامع مستقل تحولات در سایه برنامه‌ریزی‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و خط‌مشی‌هایی است که متولیان تعیین می‌کنند. هر نوع سیاست‌گذاری که مسئولین یک نظام تهیه می‌کنند، بر اساس اطلاعاتی است که از جامعه خود در ابعاد مختلف دارند که در سایه تحقیقات علوم انسانی مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناختی، مردم‌شناختی و … به دست آمده است. در یک لایه پنهان‌تر برخاسته از نظریات علوم انسانی است که متولیان به آن معتقد شده‌اند. نتیجه اینکه حرکت جامعه به هر سویی که باشد، در اثر برنامه‌ریزی متولیان آن جامعه است که برخاسته از تحقیقات علوم انسانی می‌باشد.

  علوم انسانی جوامع وابسته
این استاد حوزه علمیه قم گفت: در جوامع وابسته، نظام سلطه بر اساس اطلاعاتی که از آن جوامع دارد، برنامه‌ریزی‌های خود را به آنها القا می‌کند. به‌همین دلیل است که در کشورهای سلطه‌گری مانند آمریکا، پژوهشکدهایی با موضوع کشورهای دیگر کار می‌کنند. نتیجه این اقدام آنها، طراحی و القای اهداف خود در قالب برنامه‌هایی می‌باشد که از شناخت کشورهای هدف به دست آمده است. غربی‌ها تصریح دارند که برخی از رشته‌های علوم انسانی، رشته‌های استعماری است؛ یعنی این رشته به وجود آمده که با استفاده از آنها، بتوانند کشورهای دیگر را مستعمره خود کنند. بنابراین نقش علوم انسانی در تحولات جوامع، سرنوشت‌ساز است و معنا ندارد که یک برنامه و سیاست‌گذاری، بدون توجه به خصوصیات انسان‌شناختی جوامع طراحی شود. در انقلاب اسلامی ایران، قبل از اینکه انقلاب سیاسی رخ بدهد، یک انقلاب معرفتی رخ داد؛ یعنی امام خمینی(قد) آگاهی‌بخشی‌های را در جامعه ایجاد کردند و مردم را نسبت به وضعیت خود، وابستگی حاکمیتشان به دشمنان و اهدافی که دارند، آگاه کرد. بعد از این مرحله بود که انقلاب رخ داد.


  علوم انسانی و هویت
آیت‌الله رجبی در بخش دیگر سخنان خود اظهار کرد: اگر از منظر مردمی نیز نگاه کنیم، علوم انسانی هویت‌ساز است. یعنی می‌تواند از یک جامعه هویتی را بگیرد یا هویتی را به آن بدهد. در این زمینه نیز، نظام‌های استکباری بیشترین بهره را می‌برند و در تحولاتی که در راستای اهداف خود ایجاد می‌کنند، بر مبنای تحقیقات انسانی و شناختی، از عنصر هویت‌بخشی یا هویت‌زدایی استفاده می‌کنند.
وی افزود: علوم انسانی می‌تواند، هویتی را که در یک جامعه وجود دارد و برای آنها ارزشمند است، در نگاه آنان به یک اندیشه نادرست و غیرقابل پذیرش تبدیل کند. این مسئله در همه طراحی‌هایی که دشمنان ما انجام می‎دهند، قابل مشاهده است. دشمنان در بخش نخبگانی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که نخبگان، اعتقاد به هویت خود را زیر سؤال ببرند. اینکه در مواقعی برخی از نخبگان سخنانی را می‌گویند که مخالف مصالح جامعه خود است، به این دلیل می‌باشد که باور او را عوض کرده‌اند.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) عنوان کرد: در یک جامعه‌ای، هرچند حاکمان و برنامه‌ریزان بهترین برنامه‌ها را بر اساس داده‌های انسان‌شناختی صحیح طراحی کرده باشند و مجریان نیز همان را اجرا کنند؛ اما اگر توده مردم این را به‌دلیل اینکه نادرست می‌دانند، برنتابند، اجرا نخواهد شد.
وی افزود: اگر یک جامعه دلبستگی خود به هویتی را که دارد، از دست بدهد، دیگر نمی‌تواند فداکاری و دفاع کند و به میدان نمی‌آید. اگر در انقلاب اسلامی و تداوم آن موفق بوده‌ایم، به‌دلیل اهمیت داشتن هویت اسلامی در نزد مردم است که حاضرند، برای آن حتی جان هم بدهند. راه صیانت در مقابل هویت‌زدایی همان راهی است که مقام معظم رهبری به‌صورت دائمی در حال تأکید بر آن هستند و آن جهاد تبیین است.

  متولی تولید و اصلاح علوم انسانی
​​​​​​​عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه در بخش دیگر سخنان خود، حوزه علمیه را متولی ایجاد یا اصلاح علوم انسانی اثرگذار متناسب با نظام، مردم و اهداف متعالی اسلام، معرفی و بیان کرد: همه رشته‌های علوم انسانی با وضعیتی که دارند و از غرب آمده‌اند، نه‌تنها در بخش‌هایی مفید نیستند؛ بلکه مضر هستند. اینها بر بنیان‌های ضد دینی یا بنیان‌های سکولار خنثی نسبت به دین پایه‌گذاری شده‌اند. خروجی این علوم، افرادی ضد دین یا بی‌تفاوت نسبت به دین، ارزش‌های اسلامی، ملی و انسانی است.
آیت‌الله رجبی گفت: اگر این علوم بخواهد بر اساس اندیشه صحیح اصلاح شود، باید به دست حوزویان انجام شود. اگر قرار است، با موازین دینی این علوم بازسازی شود، باید کسی به آن بپردازد که آشنای به این علوم انسانی و متخصص اسلام‌شناسی باشد؛ بنابراین بازسازی و تولید علوم انسانی کار حوزه‌های علمیه است. استفاده از اساتید متعهد دانشگاهی خوب است؛ اما اینکه چه کسی باید متولی این کار و عنصر محوری در این عرصه باشد، بدون شک حوزه‌های علمیه هستند و راه‌های دیگر به بیراهه رفتن است. اگر مسئولین جمهوری اسلامی می‌خواهند، در مقابل توطئه‌ها بایستند و آسیب‌ها را رفع کنند، باید از این کارها پشتیبانی کنند و آن را تا مرحله اجرا و قرارگیری به‌عنوان متون درسی دانشگاه‌ها حمایت کنند و سیاست‌گذاری را بر مبانی آن انجام بدهند.
وی در پایان گفت: البته در همین علوم انسانی نیز، مطالب ارزشمندی وجود دارد و ما دیدگاهی که می‌گوید: همه علوم انسانی فعلی را باید دور ریخت، قبول نداریم؛ بنابراین از ضروریات و حیاتی‌ترین اقدامات برای جامعه ما، بازسازی و تولید علوم انسانی است و جایی که صلاحیت دارد و وظیفه‌اش است، حوزه‌های علمیه هستند. کوتاهی در این زمینه برای هر کسی که می‌تواند، قدمی در این راه بردارد، کوتاهی در انجام وظیفه دینی و ملی آن فرد است.
گزارش: داوود مظاهری