نهضت حسینی حضرت سیدالشهدا(ع) را باید یک مجموعه تمام و کمال از تبلور ارزش‌های دینی و الهی دانست. همواره در وقایع اجتماعی، فرهنگی، دینی و حتی سیاسیِ جامعه شیعه، ماجرای عاشورا به‌عنوان یک بیت‌الغزل جدی بوده است. در این بین، توجه به ابعاد اخلاقی و عرفانی قیام عاشورا، یکی از آن نقاط مهم و قابل توجه این نهضت است. عاشورا همان‌گونه که تلاقی حماسه و احساس است، درون خود انگاره‌های عظیم اخلاقی و عرفانی را داراست. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع حجت‌الاسلام علی فضلی، مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه در گفت‌و‌گویی، به این مهم پرداخت.

  مهم‌ترین راه اتصال به نور الهی، حب اهل‌‌بیت(ع) است
همه عرفای بزرگ تاریخ در قرون اسلامی برترین و محکم‌‌ترین و نزدیک‌‌ترین راه تقرب به خدای سبحان را محبت اهل‌بیت(ع) می‌دانند. سعدالدین حمویه، از عرفای بزرگ اسلامی می‌گوید: «من پس از بیست و پنج سال ریاضت دریافتم که راه قرب الهی، در حب اهل‌بیت(ع) است.»  چرا این محبت چنین ویژگی‌ای دارد؟ زیرا از نگاه ارباب سلوک و شهود، تنها راه وصال الهی اتحاد با ولایت اهل‌بیت(ع) است و اولین و گسترده‌ترین نور و فیض وجود که به‌گونه مستقیم با حضرت حق سبحانه مرتبط و متصل است، نور محمدی و علوی و حسنی و حسینی است که در عرفان به آن حقیقت محمدیه و علویه می‌گویند.

  چگونه خود را به ولایت حسینی برسانیم؟
از نگاه عرفا سریع‌ترین راه تقرب نیز در میان اهل‌بیت(ع)، امام حسین(ع) است که سفینه حسینی اسرع السُفُن نامیده می‌شود. اکنون پرسش آن است که راه وصول به این امام حسین(ع) چیست؟ من در اینجا فقط مراحلش را ذکر می‌کنم و تشریح هریک از آن مراحل را به زمان دیگری می‌سپارم. از نگاه ارباب سلوک و شهود، باید هفت مرحله را که رابطه پلکانی دارند، طی کرد: اول، معرفت به امام حسین(ع)، دوم، محبت به امام حسین(ع)، سوم، تبعیت از امام حسین(ع)، چهارم، مناسبت با امام حسین(ع)؛ پنجم، معیت قلبی با امام حسین(ع)، ششم، عندیت شهودی با امام حسین(ع)، هفتم، اتحاد با ولایت امام حسین(ع).

  باید بین عاشق حسینی و امام حسین(ع) یک تناسب برقرار شودا
صحاب وفادار امام حسین(ع) همه این مراحل هفتگانه را داشتند. ما در اینجا فقط به یکی از این مراحل یعنی تناسب اشاره می‌‌کنیم. تناسب که نتیجه معرفت و محبت و تبعیت و همچنین پایه شفاعت است، به‌معنای تشابه ظاهری  باطنی است. این تشابه ظاهری  باطنی بر سه قسم است: تناسب تکلیفی، تناسب اخلاقی و تناسب سلوکی. تناسب تکلیفی یعنی آنکه محب حسین(ع) همانند آن امام، عاشقانه مقیّد به انجام احکام تکلیفی یعنی اوامر و نواهی الهی باشد. مانند سخن امام حسین(ع):« انی احب الصلوه».

  داستانی از تناسب حسینی
تناسب اخلاقی یعنی آنکه محب حسین(ع)، همانند آن امام، خلق و خوی حسینی یعنی فضایل اخلاقی داشته باشد. حسن بصری نقل کرده است: امام حسین(ع) باغی داشت که فردی به‌نام «صافی» باغبان آن بود. روزی حضرت به سوی آن باغ حرکت کرد؛ هنگامی که نزدیک باغ رسید، دید آن غلام (باغبان) مشغول غذا خوردن است و صافی متوجه حضور امام نشد. امام مشاهده کرد که غلام، نیمی از نان خودش را خورد و نیم دیگر را به سگی داد که در کنارش نشسته بود. زمانی که غلام، از غذا خوردن فارغ شد، گفت: «الحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ؛ خداوندا!من و سرورم را بیامرز همان‌گونه که به پدر و مادرش برکت دادی، ای بخشنده‌ترین بخشنده‌ها!» در این هنگام امام حسین(ع) جلو آمد و صافی از حضور امام آگاه شد. غلام با شرمندگی بلند شد و از امام معذرت خواست و از اینکه آن‌حضرت را ندیده است، پوزش طلبید. امام فرمود: دیدم که نیمی از نان را خودت می‌خوردی و نیمی را به سگ می‌دادی! علت این کارت چه بود؟ غلام عرض کرد: سرورم! دیدم که من غذا می‌خورم و این حیوان به من چشم دوخته است. من از او شرمنده شدم؛ دیدم او سگ شماست که حراست باغ را به عهده دارد و من هم نوکر شما که روزی‌خور و نان‌خور خانواده شما هستم. امام حسین(ع) از سخن غلامش گریان شد و غلام را در راه خدا آزاد کرد. (مقتل خوارزمی، صفحه۲۲۳).

  نتیجه
​​​​​​​ تناسب سلوکی یعنی آنکه محب حسین(ع) همانند آن امام، صاحب منازل سلوکی و مقامات شهودی باشد؛ یعنی به قدر سعه وجودی خود، دارای مقام توکل و تسلیم باشد. چنانکه امام حسین‌(ع) می‌‌فرمود: «الهی رضاً بقضائک تسلیما لامرک لا معبود سواک».
منبع: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی