آیتالله اعرافی در اجلاسیه معاونان پژوهش مطرح کرد
رسالت حوزههای علمیه در تربیت و تولید فکر
آیتالله اعرافی در اجلاسیه معاونان پژوهش مطرح کرد
رسالت حوزههای علمیه در تربیت و تولید فکر
آیتالله اعرافی، در نشست با مسئولان پژوهشی حوزههای علمیه، بر نقش حیاتی پژوهش در تربیت نیروهای علمی، تولید فکر دینی و ارتقای سطح آگاهی انسانها تأکید کرد و گفت: فقر وجودی انسان، سرچشمه همه افتخارات انسانی است و تنها با پژوهش و شناخت علمی میتوان این وابستگی ذاتی به خداوند را به آگاهی و شکوه انسانی تبدیل کرد.
مدیر حوزههای علمیه همچنین اهمیت تلفیق پژوهش، آموزش و فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی در توسعه علوم اسلامی و تربیت نیروهای متخصص را یادآور شد.
آیتالله اعرافی مدیر حوزههای علمیه در دومین روز از برگزاری اجلاسیه سیزدهم معاونان پژوهش حوزههای علمیه استانها و مناطق ویژه که در سالن امین مرکز مدیریت حوزههای علمیه برگزار شد، ابراز داشت: از حضور همه مدیران و مسئولان پژوهشی حوزههای علمیه در سراسر کشور و از زحمات صادقانه شما در مسیر پژوهش و آموزش قدردانی میکنم. این حضور و اهتمام شما در شرایط دشوار کنونی مایه امید و دلگرمی است.
وی با قدردانی از حجتالاسلام والمسلمین عباسی، معاون پژوهش حوزههای علمیه، گفت: از برادر عزیزمان جناب آقای عباسی تشکر میکنم. شخصیتی قابل اعتماد و شایسته هستند و در گذشته نیز همکاریهای مؤثری داشتهاند. امید دارم در مسئولیت جدیدشان در بخش پژوهش، گامهای بزرگ و ماندگاری بردارند.
آیتالله اعرافی ضمن تشکر از اعضای ستاد معاونت پژوهش حوزه، مدیران استانی و مجموعههای مرتبط، افزود: از همه دوستان عزیز در ستاد معاونت پژوهش و نیز از مدیران استانها، بهویژه مدیران پژوهش در شهر قم و سایر استانها، صمیمانه تشکر میکنم. زحمات شما در هدایت طلاب و توسعه فعالیتهای علمی درخور تقدیر است.
وی با اشاره به اهمیت مناطق کمتر برخوردار گفت: برخی استانها مانند سیستانوبلوچستان جایگاه بسیار مهمی در توسعه علمی و فرهنگی دارند. هر اندازه برای آن مناطق کار شود باز هم کم است. حضور مدیران و روحانیون پرتلاش در این مناطق ارزشمند است و باید مورد حمایت بیشتر قرار گیرد.
مدیر حوزههای علمیه کشور با اشاره به برنامهریزی از پیش انجامشده برای برگزاری این رویداد گفت: این برنامه از مدتها پیش طراحی شده بود و بنده نیز زمان خود را برای حضور در این جلسه پیشبینی کرده بودم. هرچند امروز برنامههای دیگری نیز در جریان بود، اما لازم دیدم شخصاً در جمع شما حاضر شوم تا مراتب تقدیر و احترام خود را ابراز کنم.
آیتالله اعرافی در ادامه سخنان خود با گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان حوزه، روحانیت و مقاومت اسلامی، تصریح کرد: در این محفل معنوی لازم است یاد شهیدان عزیز دو سال اخیر، شهدای امروز جهان اسلام، شهدای روحانیت و شهدای دفاع مقدس را گرامی بداریم. همچنین درود و سلام خود را نثار روح مطهر امام راحل(قد) میکنم که راه هدایت و خدمت به دین را برای ما روشن ساختند.
آیتالله اعرافی با تأکید بر استمرار مسیر رشد علمی حوزههای علمیه گفت:حوزههای علمیه باید به جایگاه واقعی خود در تولید علم و پاسخگویی به نیازهای فکری و فرهنگی جامعه برسند. این مسیر جز با همت و تلاش مضاعف پژوهشگران و مدیران حوزه ممکن نخواهد بود. از همه شما انتظار دارم که با نیت الهی، عزم راسخ و نگاه راهبردی، گامهای تازهای در مسیر پیشرفت علمی حوزه بردارید.
فقر، حقیقتی ذاتی و غیرقابل انکار در وجود اشیا
مدیر حوزههای علمیه با اشاره به جایگاه فلسفی و الهی فقر وجودی اظهار کرد: این فقر، پدیدهای ساده نیست؛ بلکه حقیقتی است که در ذات و عمق وجود اشیا حضور دارد. در واقع، حتی کمالات موجودات نیز چیزی جز کمال همین فقر نیست. این فقر ذاتی را نمیتوان انکار کرد، زیرا هیچ تحلیل درستی از هستی و مخلوقات بدون توجه به آن ممکن نیست.
وی افزود:در این نگرش، فقر و فقیر و حقیقت فقر سه امر جدا از یکدیگر نیستند؛ بلکه به مرتبهای میرسند که در آن، وحدت کامل میان این مفاهیم برقرار است. در این مرتبه، جدایی قابل تصور نیست و فقر، عین وابستگی وجود به خالق است.
آیتالله اعرافی در ادامه با اشاره به پیوند فقر وجودی با فیض الهی تصریح کرد: با یک فیض الهی، عالم امکان پدید آمد و با فیضی دیگر، کمال و رشد یافت. این همان فیض نخستین است که به هستی، وجود بخشید. تمام نظام عالم ـ از جهان امر گرفته تا جهان خلق ـ بر اساس همان فیض وسیع الهی استوار شده است.
وی افزود: نظریه فقر وجودی که من در آثار خود بهویژه در پرتو اندیشههای کلامی، فلسفه اشراق، مشاء و عرفان به آن پرداختهام، بر همین اصل استوار است. این نظریه ابعاد دقیق و عمیقی دارد که اکنون مجال پرداختن تفصیلی به آن نیست.
آیتالله اعرافی با تأکید بر اینکه فقر وجودی تنها وابستگی ظاهری نیست، گفت: فقر، صرفاً تعلق یا نیاز عرضی نیست، بلکه حقیقتی جوهری و وجودی است که تا عمق ذات اشیا نفوذ کرده است. هر چه در جهان موجود است، از درون تا بیرون، از مغز تا استخوان هستی، آمیخته با این فقر و نیاز ذاتی است. این همان چیزی است که در اصطلاح فلسفی از آن به «امکان» تعبیر میشود؛ یعنی وابستگی وجودی و نیاز ذاتی موجود به علت هستیبخش خود.
شناخت فقر وجودی در پرتو عقل و فطرت
مدیر حوزههای علمیه در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: هر انسانی که تأمل عقلی و درونی کند، درمییابد که فقر تا عمق وجود او و تمام عالم نفوس رسوخ دارد. این شناخت تنها با برهان عقلی حاصل نمیشود، بلکه در فطرت آگاه هر موجود ذیشعور نیز به صورت ارتکازی و اجمالی نهفته است.
وی ادامه داد: هر موجودی که بهرهای از شعور و آگاهی دارد، به گونهای فطری و ناآگاهانه، تعلق و نیاز خود را به مبدأ هستی میشناسد. همینکه موجودی به خودآگاهی میرسد، در همان خودآگاهی، نوعی شناخت اجمالی از فقر و وابستگی ذاتی به خداوند وجود دارد. در حقیقت، هر جا آگاهی هست، این شناخت فطری و ارتکازی از فقر الهی نیز همراه آن است.
آیتالله اعرافی خاطرنشان کرد: فقر وجودی نه یک مفهوم ذهنی، بلکه حقیقتی جاری در تمام مراتب هستی است. این فقر، همان وابستگی ذاتی هر موجود به خالق خویش است که در عین پنهانی، در ژرفترین لایههای وجود حضور دارد و پیوندی ناگسستنی میان مخلوق و خالق برقرار میکند.
مدیر حوزههای علمیه گفت: ریشه شناخت فقر در درون انسان، فطری و ارتکازی است، اما این شناخت باید از حالت اجمالی به مرحله تفصیلی و روشن برسد. دین آمده تا همین وابستگی و پیوستگی انسان با عالم ملکوت و فیض بینهایت الهی را به آگاهی و شفافیت تبدیل کند.
وی افزود: در آیه شریفه [یا أیها الناس أنتم الفقراء إلی الله[ خداوند نمیخواهد فقط بفرماید که انسانها نیازمندند، بلکه حقیقت این است که تمام آسمانها، کهکشانها، افلاک و عوالم غیب و شهود نیز در فقر ذاتی به خداوند قائماند. با این تفاوت که انسان ظرفیت آن را دارد که این فقر ذاتی را درک و احساس کند و به معرفت تفصیلی از آن برسد.
فقر وجودی، عامل برگزیدگی انسان در نظام آفرینش
آیتالله اعرافی در ادامه گفت: در میان همه موجودات، انسان بهسبب برخورداری از شعور و آگاهی، برگزیده شده است تا فقر ذاتی خود را بشناسد و آن را به مرحله شعور و احساس آگاهانه برساند. از همینروست که خطاب الهی در این آیه با واژه «الناس» آغاز شده و هیچ قیدی برای آن ذکر نشده است. این یعنی همه انسانها در اصل فقر با هم مشترکند، اما میتوانند در شناخت و آگاهی از این فقر متفاوت باشند.
وی افزود: فقر ذاتی در همه اشیا وجود دارد، اما در انسان این فقر به شناخت و احساس تبدیل میشود و میتواند به مرتبهای از وضوح و شفافیت برسد که خود، عین کمال انسانی گردد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "الفقر فخری" و یکی از معانی عمیق این حدیث همین است که کمال انسان در درک فقر خویش در برابر خداوند است.
مدیر حوزههای علمیه با اشاره به تفاوت میان فقر وجودی در عالم ماده و در انسان، گفت: فقر در سایر موجودات امری ذاتی است، اما در انسان، این فقر به آگاهی تبدیل میشود. این فقر استشعاری میتواند از مرحله اجمال به تفصیل برسد و هرچه این آگاهی شفافتر شود، انسان به مرتبه والاتری از کمال نزدیک میگردد.
وی توضیح داد: فقر الهی در عالم، حقیقتی جوهری است، اما در انسان علاوه بر جوهریت، به درک، احساس و معرفت تبدیل میشود. اگر کسی بتواند فقر ذاتی خود را با آگاهی، ادراک و شهود درونی همراه کند، به اوج شکوه وجودی دست مییابد.
درجات فقر و نسبت آن با مقام قرب الهی
آیتالله اعرافی در ادامه به تبیین مراتب فقر پرداخت و گفت: درک فقر وجودی نیز همچون مراتب هستی، درجات دارد. هرچه موجود کاملتر باشد، فقر او به خداوند شدیدتر است. از همین روست که پیامبران و اولیای الهی با وجود عظمت روحی و قرب به خداوند، بیشتر از همه در پیشگاه او تضرع، خشوع و تواضع دارند. هرچه گستره وجودی انسان وسیعتر شود، احساس نیاز و فقر او به مبدأ هستی عمیقتر میشود.
پنج نکته بنیادین درباره فقر وجودی از دیدگاه آیتالله اعرافی
مدیر حوزههای علمیه در جمعبندی مباحث خود به پنج نکته اساسی درباره فقر وجودی اشاره کرد:
1. فقر ذاتی: فقر، حقیقتی ریشهدار در ذات همه موجودات است.
2. فقر استشعاری اجمالی: در انسان، این فقر بهصورت آگاهی فطری و ارتکازی وجود دارد.
3. فقر استشعاری تفصیلی: انسان خودساخته میتواند این آگاهی را به شناخت تفصیلی و شفاف تبدیل کند.
4. مراتب فقر: فقر دارای درجات است و هرچه موجود کاملتر باشد، فقرش بیشتر است.
5. فقر و غنا در تقابل الهی: در مقابل فقر ذاتی مخلوق، غنای مطلق و ذاتی خداوند قرار دارد که کمال وجودی نامتناهی است.
احساس تعلق به خدا، سرچشمه همه افتخارات انسانی
آیتالله اعرافی تأکید کرد: تمام افتخارات انسان در گرو احساس همین فقر و تعلق به خداوند است. اگر انسان بتواند این وابستگی وجودی را درک کند و به مرتبه شعور و حضور الهی برساند، به حقیقت بندگی دست یافته است. رسالت ما آن است که این نگاه را در خود و در جامعه دینی تقویت کنیم تا حیات انسانی بر مدار عبودیت و آگاهی الهی استوار شود.
آیتالله اعرافی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: دین آمده است تا تعلق و وابستگی انسان به خداوند و عالم ملکوت را در درون او بیدار کند. همه دین برای همین است که این احساس تعلق که اساس کمال و شکوه انسان است، در وجود او نهادینه شود و سپس به دیگران و جامعه منتقل گردد.
وی افزود: اگر انسان بتواند فقر وجودی و نیاز ذاتی خود به خدا را در درون خود کشف و شفاف کند، راه تعالی و رشد برای او هموار میشود. این کشف فقر، نخستین گام در مسیر استقرار معنویت و رشد روحی است. همه عظمت روحی انسان از همین اکتشاف آغاز میشود.
رسالت حوزههای علمیه در تربیت و تولید فکر
آیتالله اعرافی با اشاره به مأموریتهای اصلی حوزههای علمیه و اصل فلسفه وجودی آن و اینکه اصل فلسفه وجودی حوزه و این نهاد علمی و معنوی، بر دو محور «تربیت نیرو» و «تولید فکر» استوار است و واقعا آموزش و پژوهش سنگ بنای تأمین این دو کار و مأموریت بزرگ حوزه هستند که نیرو بسازد و فکر تولید کند، توضیح داد:
۱. تربیت نیرو: حوزه باید با پیوند دادن آموزش، پژوهش و تهذیب، نیروی انسانی مؤمن و عالم تربیت کند که متناسب با نیازهای فکری و فرهنگی جامعه باشند.
۲. تولید فکر: جامعه اسلامی بهطور مستمر نیازمند اندیشههای تازه و اصیل است و این رسالت بر عهده حوزههای علمیه است.
وی افزود: تمام بخشهای حوزه ـ اعم از آموزش، پژوهش و تهذیب ـ باید در پیوندی ارگانیک با یکدیگر قرار گیرند تا بتوانند نیروهایی تربیت کنند که با درجات مختلف علمی و نگاههای متنوع، پاسخگوی نیازهای فکری و اجتماعی روز باشند.
جایگاه محوری پژوهش در نظام حوزوی
مدیر حوزههای علمیه با بیان اینکه پژوهش محور اصلی تحقق مأموریتهای حوزه است، اظهار داشت: پژوهش در هر دو مأموریت «تربیت نیرو» و «تولید فکر»، نقشی کلیدی و تعیینکننده دارد. آموزش و پژوهش در حقیقت ستونهای اصلی برای تحقق اهداف بزرگ حوزه هستند. اگر پژوهش تضعیف شود، هیچکدام از این دو مأموریت محقق نخواهد شد.
معتقدم پژوهش
زیربنای همه حرکتهای علمی و فرهنگی است
آیتالله اعرافی در ادامه با اشاره به سوابق مدیریتی و علمی خود گفت: در طول بیش از سی سال خدمت در عرصههای مختلف، چه در دانشگاه و چه در حوزه، همواره کار اصلی من در آغاز بر محور پژوهش بوده است. از طراحی و پایهریزی نظامهای پژوهشی در دانشگاهها و مراکز علمی گرفته تا فعالیت در مؤسسه امام خمینی(قد)، همواره بر این باور بودهام که پژوهش زیربنای همه حرکتهای علمی و فرهنگی است.
وی اضافه کرد: به تدریج که مسئولیتهای مدیریتی من گسترش یافت، تلاش کردم در همه حوزهها، روح پژوهش و تفکر علمی حفظ و تقویت شود، چرا که بدون پژوهش عمیق، آموزش ثمربخش نخواهد بود و نظام حوزوی از پویایی میافتد.
وظایف معاونت پژوهش در حوزههای علمیه
آیتالله اعرافی در بخش دیگری از سخنان خود خطاب به معاونان پژوهش حوزههای علمیه گفت: همانگونه که معاونان تهذیب دو مأموریت اصلی دارند، معاونت پژوهش نیز باید در دو عرصه فعالیت کند:
۱. ساماندهی ساختار پژوهش: ایجاد نظم، انسجام و کارآمدی در نظام پژوهش حوزوی.
۲. جهتدهی به پژوهشها: هدایت مطالعات و تحقیقات به سمت نیازهای واقعی جامعه، نظام اسلامی و حوزه.
وی در ادامه تأکید کرد: معاونت پژوهش باید بتواند از دل آموزش و تهذیب، نظامی فکری و اندیشهای بسازد که پاسخگوی نیازهای فکری و تمدنی انقلاب اسلامی باشد. این کار، مأموریت سنگین اما حیاتی حوزه در دوران کنونی است.
ضرورت نوآوری و پویایی فکری در حوزه
مدیر حوزههای علمیه با بیان اینکه جامعه اسلامی همواره نیازمند اندیشههای نو است، خاطرنشان کرد: اگر حوزه نتواند اندیشههای تازه و اصیل تولید کند، دیگران جای آن را پر خواهند کرد. وظیفه ما این است که با شناخت نیازهای روز و درک شرایط فکری جهان معاصر، اندیشههایی اصیل و در عین حال بهروز عرضه کنیم.
وی تأکید کرد: حوزه باید میان اصالت و نواندیشی جمع کند. این نهاد علمی باید ضمن پاسداری از میراث فکری و معنوی خود، در مسیر تولید فکر و ایدههای نو گام بردارد تا بتواند نیازهای فکری و فرهنگی جامعه اسلامی را پاسخ دهد.
آیتالله اعرافی در ادامه سخنان خود از مجموعه تلاشهای فعالان عرصه پژوهش در حوزه قدردانی کرد و گفت: امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آن هستیم که پژوهش در حوزه، پویا، نظاممند و تمدنی باشد تا بتوانیم رسالت تاریخی حوزههای علمیه را در تولید فکر دینی و تربیت عالمان مؤثر، به انجام برسانیم.
دو مأموریت مستقیم معاون پژوهش؛ اداره کانون پژوهش
آیتالله اعرافی در توضیح نخستین مأموریت معاون پژوهش گفت: مأموریت اول، کار مستقیم و عملی معاون پژوهش است. این مسئولیت شامل اداره کانون پژوهش، برگزاری همایشها و مدیریت فعالیتهای پژوهشی است. اینکه چه برنامههایی برگزار شود، چه کتابها مطالعه شود، چه نشستها و جلساتی ترتیب یابد، همه در قلمرو این مأموریت قرار دارد.
وی افزود: در این مرحله، فهرستی از کارهای اصلی در اختیار معاون پژوهش قرار دارد؛ حدود ۱۵ تا ۲۰ اقدام کلیدی که باید به صورت مستقیم اداره شود؛ که هر یک از این اقدامات اهمیت ویژه و جایگاه ممتاز دارد و حساسیت بالایی دارد، اگرچه به صورت رسمی ممکن است برجسته نشده باشد.
آیتالله اعرافی تصریح کرد: این مأموریت شامل برنامهریزی کتابخوانی، نشستهای تخصصی مانند جلسات بررسی آثار علامه حلی و ایجاد فهرستها و گزارشهای پژوهشی است. همه اینها از وظایف محوری و مستقیم معاون پژوهش محسوب میشود.
مأموریت دوم معاون پژوهش؛
اشراف و هدایت فرهنگ پژوهشی
وی در ادامه مأموریت دوم معاون پژوهش را اینگونه توضیح داد: مأموریت دوم، بسیار مهمتر و البته سختتر از مأموریت اول است؛ زیرا این بخش با چالشهای مدیریتی، تعاملات پیچیده و نیاز به صبر و دقت فراوان همراه است.
جزئیات مأموریت دوم:
• هدایت فرهنگ و رویههای پژوهشی در کل نظامهای مدرسه و ستادهای استان و مرکز.
• مدیریت و تعامل با مدیران میانی در استانها و مسئولان ستادی.
• اشراف به آموزش و نظامهای جاری حوزه و اطمینان از همراستایی فعالیتهای پژوهشی با فرهنگ و سنتهای حوزوی.
آیتالله اعرافی افزود: در این مأموریت، معاون پژوهش باید ارتباط نزدیک با بخش آموزش، تهذیب و دیگر بخشها داشته باشد و فرهنگ پژوهشی و رویههای علمی را در سراسر ساختار حوزه ترویج کند.
وی با اشاره به تجربه عملی گفت: در این دوره، خوشبختانه آقای عباسی با درک عمیق از آموزش و تجربه عملی در حوزه، به معاونت پژوهش آمدند و میتوانند هم به مدیریت برنامهها و هم به اشراف بر فرهنگ پژوهشی کمک کنند.
اهمیت تجربه و روح آموزش
آیتالله اعرافی با اشاره به نقش آقای عباسی در معاونت پژوهش گفت: ایشان تجربه موفق و درخشان در حوزه آموزش دارند و این تجربه میتواند نقش راهبردی در تقویت پژوهش ایفا کند. لذا همه باید تلاش کنند تا تجربه و روح آموزش با فعالیتهای پژوهشی همسو و سازگار شود. و مأموریت اولیه معاون پژوهش خوب و مؤثر است، اما موفقیت نهایی در مأموریت دوم که پیچیدهتر و حساستر است، جلوه واقعی پیدا میکند.
مأموریتهای مهم معاون پژوهش
آیتالله اعرافی مأموریتها را در دو سطح تشریح کرد:
الف. مأموریت اول:
• مدیریت مستقیم فعالیتهای پژوهشی و برنامههای علمی: شامل اداره کانونهای پژوهشی، جلسات علمی و فعالیتهای عملی پژوهش. این بخش نسبتاً سادهتر و قابل مشاهده است، اما پایه و ستون اصلی کار پژوهش محسوب میشود.
ب. مأموریت دوم:
• همافزایی و ترکیب پژوهش با آموزش، تبلیغ و تهذیب: این بخش پیچیده، حساس و نیازمند دقت، صبر و مدیریت دقیق است. موفقیت مأموریت دوم باعث تقویت مأموریت اول و تحقق اثرگذاری واقعی پژوهش میشود. توجه ویژه مدیران مدارس و استانها در این بخش ضروری است، چراکه موفقیت در این مرحله به توان و درک آنها بستگی دارد.
ضرورت تعامل با مدیران مدارس و استانها
وی با تأکید بر نقش مدیران در تحقق مأموریتها گفت:
• مدیران مدارس و استانها باید خود را با اهداف پژوهشی و علمی همسو کنند.
• ارتباط نزدیک با معاون پژوهش و درک دقیق مأموریتهای او، امکان پیادهسازی فعالیتهای حساس و ظریف پژوهشی را فراهم میکند.
• هرچه مدیران درک بیشتری از اهداف پژوهشی داشته باشند، فعالیتهای پژوهشی دقیقتر و مؤثرتر میشود و حتی کارهای حساس و ظریف به خوبی انجام میگیرد.
اهمیت تبلیغ علمی و پژوهشی
آیتالله اعرافی درباره فعالیت تبلیغی حوزه گفت:
• تبلیغ تنها زمانی مؤثر است که پایه علمی و پژوهشی مستحکم داشته باشد.
• مواجهه حوزه با جامعه و نظام فکری بدون پشتوانه تحقیق و پژوهش، نتیجهبخش نخواهد بود.
• معاون پژوهش باید به تولید علم، پژوهش و تحقیق اهتمام داشته باشد تا فعالیت تبلیغی هم اثرگذار باشد.
• ترکیب فعالیت پژوهشی و تبلیغی، حلقههای اصلی توسعه فکری و فرهنگی حوزه را شکل میدهد.
ضرورت پژوهش در تبلیغ دینی
آیتالله اعرافی با اشاره به وضعیت فعلی فعالیتهای تبلیغی گفت:
• تبلیغ بدون پژوهش و تحقیق، ناقص و غیرموثر است و در کشور، هنوز یک نظام راهبردی و منسجم برای تبلیغ وجود ندارد.
• اگر پژوهش همراه فعالیت تبلیغی نباشد، کارها ناقص و بیاثر میشود.
• فعالیت تبلیغی بدون پشتوانه علمی تنها جنبه نمایشی دارد و اثر واقعی بر جامعه نمیگذارد.
دو نوع پژوهش در حوزه
وی پژوهش در حوزه را به دو نوع تقسیم کرد:
الف. پژوهش بنیادین و نظری:
• تولید نظریههای علمی و دینی که پایه و اساس فعالیتهای فکری و فرهنگی حوزه را شکل میدهد.
• این پژوهش باید نیازهای روز دانشگاه، جامعه و مسائل معاصر را در نظر بگیرد.
• نمونه بارز این نوع پژوهش، کتابهای شهید مطهری است که با رویکرد علمی و متکی بر نیازهای روز جامعه و دانشگاه، مباحث فلسفی و کلامی را بومیسازی کردهاند.
ب. پژوهش کاربردی و تأثیرگذار:
• استخراج مباحث علمی و نظری به شکلی که مستقیماً در قلب و ذهن مخاطب، اعم از جوانان و دانشگاهیان، اثر بگذارد.
• این نوع پژوهش باید به حل شبهات، پاسخ به پرسشهای روز و تقویت معرفت دینی کمک کند.
• آثار مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات نمونهای از این نوع پژوهش است.
نقش پژوهش در ارتقای فعالیت تبلیغی
آیتالله اعرافی تأکید کرد: فعالیتهای تبلیغی باید به پشتوانه پژوهش، علمی، دقیق و هدفمند باشند. هر تبلیغ موفق نیازمند تحقیقات عمیق و استدلالهای مستند است تا پیام دینی بهصورت اثرگذار به مخاطب منتقل شود. پژوهش علمی، امکان تولید اندیشههای نو و پاسخ به پرسشهای جامعه را فراهم میکند و تبلیغ بدون آن ناقص خواهد بود.
اهمیت تولید نظریههای بومی و کاربردی
وی افزود: پژوهشگران حوزه باید با نگاه به مسائل روز دنیا و نیازهای جامعه، نظریههای بومی و کاربردی تولید کنند. کارهای پژوهشی باید در جهت تولید معارف اسلامی و پاسخ به شبهات علمی و فرهنگی در سطح جامعه باشد.
توجه ویژه به حوزههای زن و خانواده، فرهنگ و معارف اسلامی از نمونههایی است که نیازمند پژوهش دقیق و علمی است.
اهمیت پشتوانه علمی در تبلیغ
آیتالله اعرافی با اشاره به تجربه فعالیتهای تبلیغی در کشور گفت: حتی فعالیتهای گسترده با جمعیتهای بالا بدون مایه علمی و تولید فکر، نتیجه مطلوب ندارد.
وی نگرانی خود را درباره فعالان تبلیغی مدارس و مراکز آموزشی بیان کرد و گفت: من نگرانم که برادران و خواهرانی که به مدارس میروند، با دانشآموزان چه میگویند، چه میدانند و چه ایدههایی به آنها منتقل میکنند.
مدیر حوزههای علمیه افزود: بخش زیادی از فعالیتها، ارتباط اجتماعی و فهم زمان و موقعیت را پوشش میدهد، اما بدون پشتوانه علمی و تربیت صحیح، اثر واقعی تبلیغ منتقل نمیشود.
نقش مدیران مدارس و استانها
وی تأکید کرد: مدیران مدارس و استانها باید نقش واسطه و ناظر بر تبلیغ و تربیت را بهخوبی ایفا کنند. تبلیغ ما بدون حضور و اثرگذاری فعالان علمی و پژوهشی، رنگ و اثر واقعی ندارد.
مدیران باید از فعالان پژوهشی و تبلیغی حمایت کنند، سرمایهگذاری لازم را انجام دهند و تعامل سازنده بین پژوهش، تربیت و تبلیغ ایجاد کنند.
پیوند پژوهش و تبلیغ
آیتالله اعرافی خاطرنشان کرد: تبلیغ موثر زمانی شکل میگیرد که بر اساس پژوهش و تجربه علمی طراحی شود. بدون پژوهش، حتی شبکههای بزرگ تبلیغی و جمعیتهای میلیونی نیز نمیتوانند اثرگذاری پایدار داشته باشند. این پیوند باید در سطح مدیران، معلمان و فعالان تبلیغی برقرار باشد تا سرمایههای انسانی به شکل هدفمند به کار گرفته شوند.
تحول نقش علوم شناختی و هوش مصنوعی
آیتالله اعرافی با اشاره به تجربه یک دهه اخیر گفت: در گذشته، فناوریهای شناختی و هوش مصنوعی ابزار کمکی برای پژوهش و نگارش متون بود. این ابزارها بیشتر نقش مد و ابزار کمکی داشتند، اما امروز دیگر صرفاً ابزار نیستند، بلکه به مولدی برای دانش و پژوهش تبدیل شدهاند که نیازمند تعامل مستقیم با آنها هستیم.
وضعیت فعلی استفاده از دادهها و فناوریها
مدیر حوزههای علمیه توضیح داد: برخی دادهها و منابع پژوهشی هنوز بهخوبی در فضای دیجیتال آماده نشده و با محدودیتهای سیستمهای فعلی مواجهاند. تلاشهایی برای آزادسازی دادههای مراکز پژوهشی و استفاده از آنها در هوش مصنوعی صورت گرفته است، اما به دلیل ساختار مدیریتی و محدودیتها، هنوز کامل نشده است.
وی اشاره کرد: تلاشها برای باز کردن قفل دادهها و قرار دادن آنها در فضای وب و موبایل ادامه دارد تا بتوان از هوش مصنوعی برای پردازش و تحلیل آنها استفاده کرد.
فعالیتهای مدیریتی و پژوهشی
آیتالله اعرافی بیان کرد: در طول دو سال اخیر، اقدامات مدیریتی برای استفاده از فناوریها در پژوهش آغاز شده است. برخی افراد متخصص در این حوزه، پروژههای مهمی را شروع کردهاند که هنوز به نتیجه نهایی نرسیدهاند، اما در مسیر پیشرفت قرار دارند. جمعآوری دادهها و ایجاد زیرساختهای پژوهشی و آموزشی با استفاده از فناوریهای نوین در مراکز نور و دیگر نهادهای مرتبط در دستور کار است.
اهمیت تعامل میان پژوهش، فناوری و آموزش
وی تأکید کرد: این فناوریها باید با پژوهش، آموزش و تربیت دانشآموزان و طلاب تعامل داشته باشند تا اثرگذاری واقعی ایجاد شود. استفاده هوشمندانه از هوش مصنوعی میتواند فرآیند تولید فکر، آموزش و پژوهش را تسریع و تقویت کند.
برنامههای آینده
پروژههای کلان پژوهشی در حال طراحی و اجرا هستند که هدف آنها استفاده مؤثر از دادهها و فناوریهای شناختی برای تولید دانش و پاسخ به نیازهای جامعه است.
آیتالله اعرافی بر لزوم استمرار تلاشها برای آزادسازی و پردازش دادهها، بهرهگیری از هوش مصنوعی و تقویت پژوهشهای کلان تأکید کرد.
تحول قوانین و نقش پژوهشی مجلس
آیتالله اعرافی بیان کرد: مجلس در حال تحول قوانین کشور است و تیمی از همکاران ما در این زمینه همکاری میکنند. برخی دانشگاهها، مانند جامعة المصطفی، نیروی متخصص در علوم اسلامی تربیت کرده و این نیروها وارد حوزه فناوریهای پیشرفته و علوم شناختی میشوند.
وی تأکید کرد که تجربه موفق جامعة المصطفی میتواند الگویی برای دانشگاههای اسلامی ایران باشد.
ضرورت دانشگاه اسلامی تراز
وی خاطرنشان کرد: دانشگاههای اسلامی با استانداردهای قوی در ایران هنوز بهطور کامل شکل نگرفتهاند. تجربه تربیتی جامعة المصطفی و بهرهگیری از آن برای طراحی دانشگاه اسلامی تراز ضروری است.
آیتالله اعرافی افزود: اگر این فرصتها از دست برود، جای خالی آنها در سطح جهانی مشهود خواهد بود.
ترکیب علوم انسانی، فناوری و رویکرد اسلامی
وی به نکاتی اشاره و بیان کرد: علوم انسانی و علوم اسلامی باید با رویکرد اسلامی، فناوریهای نوین و علوم شناختی ترکیب شوند. دانشگاه اسلامی مدرن باید هشت شاخص کلیدی داشته باشد که چارچوب آن تعریف و در کتابها و آثار مرتبط توضیح داده شده است. این شاخصها شامل بهرهگیری از هوش مصنوعی، علوم شناختی، فناوریهای پیشرفته و تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص است.
اولین دوره تربیت و پذیرش دانشجویان بر اساس این شاخصها آغاز شده است. در این دوره، حدود پانزده نفر از دانشجویان پذیرفته شدهاند تا با بهرهگیری از فناوریهای نوین و علوم شناختی، آموزش و پژوهش کنند. تربیت این نیروها هدفمند است و قرار است با تمرکز بر تولید دانش و پژوهش، زمینه تحقق دانشگاه اسلامی تراز فراهم شود.
فرصتها و چالشهای پیشرو
آیتالله اعرافی تأکید کرد: علوم شناختی و فناوریهای نوین فرصتهای بسیار بزرگی برای دانشگاههای اسلامی فراهم میکنند. برخی از این فرصتها ممکن است تهدید به نظر برسند، اما در واقع میتوانند زمینه تحول و پیشرفت علمی را فراهم کنند.
وی افزود: با آموزش و پژوهش هدفمند، میتوان گامی فراتر از وضعیت موجود برداشت و دانشگاه اسلامی را به سطح بینالمللی ارتقا داد.
اهمیت همکاری و برنامهریزی دقیق
آیتالله اعرافی بر اهمیت تعامل میان تیمهای پژوهشی، آموزشی و مدیریتی تأکید کرد.
وی افزود: برنامهریزی دقیق و بهرهگیری از تجربه متخصصان، از جمله آقای ترکاشفند، برای موفقیت طرحهای دانشگاه اسلامی حیاتی است.
همکاری بین مراکز پژوهشی، دانشگاهها و نهادهای آموزشی، کلید توسعه علوم اسلامی و انسانی با رویکرد فناوری و شناختی است.
ضرورت تولید و آمادهسازی پژوهش
آیتالله اعرافی با بیان اینکه پژوهش و تولید علمی باید در همه مراحل آماده باشد و افراد نباید بدون آمادگی وارد فعالیتهای علمی و آموزشی شوند، عنوان کرد: اساتید و پژوهشگران باید مطالب، کتابها و کلاسها را جمعآوری و به صورت ساختاریافته ارائه دهند تا تولید علمی پیوسته و مستمر شود.
وی افزود: آمادگی علمی و پژوهشی باید از سطوح پایین تا بالاترین سطوح پیوسته دنبال شود و هیچکس نباید بدون این زیرساخت وارد کار شود.
پژوهش در علوم اسلامی
وی در ادامه اظهار داشت: پژوهش در علوم اسلامی با سایر تحقیقات تفاوت دارد و باید بر مبنای اجتهاد و استدلال شرعی انجام شود. بخشهایی از پژوهش شامل تحقیقات بنیادی، نظریههای واسطه و پژوهشهای کاربردی است که مشخص میکند چگونه مفاهیم اسلامی در عمل پیادهسازی شوند. پژوهشگران باید توانایی ارائه حجیت و استناد به منابع دینی و علمی را داشته باشند تا پژوهشها مورد اعتماد جامعه و حوزه قرار گیرد.
استناد علمی و دینی
آیتالله اعرافی تأکید کرد: پژوهشگر علوم اسلامی باید بتواند بدون نیاز به مرجع مستقیم، بر اساس اجتهاد و تحلیل، مطالب را به دین و شریعت نسبت دهد. این استناد میتواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشد و باید بهگونهای طراحی شود که در آموزش، پژوهش و ارائه نظریهها مورد استفاده قرار گیرد.
اهمیت پژوهش میدانی و کاربردی
وی با بیان اینکه تحقیقات میدانی برای پیادهسازی مفاهیم اسلامی ضروری است، تأکید کرد: پژوهش بدون توجه به جامعه و شرایط واقعی، کارایی و اثرگذاری لازم را نخواهد داشت. پژوهشهای علوم اسلامی باید ارتباطی مستقیم با نیازهای آموزشی، تربیتی و اجتماعی داشته باشد.
نقش ستادهای پژوهشی و مدیریتی
آیتالله اعرافی خاطرنشان کرد: ستادهای پژوهشی و مدیریتهای علمی باید بر پژوهشهای بنیادی و کاربردی نظارت دقیق داشته باشند.
وی اشاره کرد که ستادهای مرتبط با علوم دینی و اسلامی، نقطه اصلی هدایت و راهبری تحقیقات هستند و باید اولویتبندی دقیق برای توسعه پژوهشها انجام دهند.
اهمیت پایههای تحقیق اسلامی
آیتالله اعرافی بیان کرد: پایههای تحقیق اسلامی باید از سطح آموزش اولیه تا تحقیقات پیشرفته تقویت شود.
تحقیقات باید بر مبنای اجتهاد انجام شود و پژوهشگران به تدریج در زمینههای علمی و دینی صاحبنظر شوند. علوم ادبی، اصول و فلسفه نقش اصلی در تربیت پژوهشگران و تقویت پایههای تحقیق دارند و نباید نادیده گرفته شوند.
بهرهگیری از ظرفیت فقه و علوم کاربردی
وی افزود: فقه و ظرفیتهای آن به عنوان یک زمینه اصلی پژوهش باید مورد استفاده قرار گیرد و با فعالیتهای علمی و پژوهشی هماهنگ شود. پژوهشهای اسلامی باید بتوانند در حوزههای خارج از کشور نیز مورد استناد و کاربرد قرار گیرند.
استفاده از فناوریهای نوین
آیتالله اعرافی تصریح کرد: علوم شناختی و فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی ابزارهای مهمی برای پژوهش و توسعه علمی هستند و پژوهشگران باید تعامل مؤثر با این فناوریها داشته باشند.این فناوریها دیگر صرفاً ابزار نیستند، بلکه به مولد دانش و توسعه علمی تبدیل شدهاند. نمونههای کاربردی در شبکههای پزشکی و پژوهشهای علمی نشاندهنده ظرفیت بالای این فناوریها برای تحقیقات اسلامی است.
اهمیت تحقیقات کاربردی و عملی
وی بیان کرد: تحقیقات باید کاربردی و قابل اجرا باشند و صرفاً به تولید نظری محدود نشوند. پژوهشگران باید توانایی پیادهسازی مفاهیم دینی در زمینههای مختلف را داشته باشند و همزمان با آموزش و تربیت، این دانش را منتقل کنند.
تقویت اشتراک علمی و همکاری
آیتالله اعرافی خاطرنشان کرد: همکاری بین اساتید، پژوهشگران و مراکز علمی برای جمعآوری و تولید دانش ضروری است. همه دادهها و منابع باید به صورت ساختاریافته و آماده استفاده برای پژوهشگران ارائه شود تا مسیر توسعه علمی شفاف و کارآمد باشد.
مدیر حوزههای علمیه گفت: ما منابع و مصادیق ارزشمندی برای تولید علمی داریم؛ اما در بسیاری موارد آمادهسازی لازم انجام نشده است. باید این منابع را شناسایی، ساماندهی و وارد چرخه درس خارج تحقیق و حوزههای تخصصی کنیم تا به ظرفیت تبدیل شوند.
۱. آمادهسازی منابع و ورود آنها به حلقه پژوهش
آیتالله اعرافی تأکید کرد که مجموعه آثار، کتابها و کلاسها باید ساختارمند شوند و در قالب درسهای تحقیقی (درس خارج، کلام، تفسیر، علوم اسلامی) عرضه شوند.
وی افزود: این روند تدریجی باید بهگونهای باشد که منابع بهتدریج در اختیار محققان و طلاب قرار گیرد و به درسهای تحقیقی تبدیل شود.
۲. شناسایی و حمایت از نخبگان (نخبهیابی و نخبهپروری)
مدیر حوزههای علمیه گفت: باید نخبگان واقعی را شناسایی کنیم؛ عدهای مستعد و علاقهمند هستند که باید بهصورت ویژه حمایت شوند.
حمایت باید هدفمند و سنجیده باشد و از حمایتهای نمایشی یا کوتاهمدت پرهیز شود.
مدیران و اساتید باید در فرآیند شناسایی همراه باشند تا سرمایههای علمی هدر نرود.
۳. اهمیت تولید و ساماندهی محتوا
آیتالله اعرافی از تلاشهای شخصی برای مطالعه و جمعآوری منابع خبر داد و اشاره کرد که مجموعههایی از کتابها، دروس اخلاق و آثار پژوهشی گردآوری شده است.
وی خاطرنشان کرد: این گونه جمعآوریها باید ساختار یابند و در قالب دفترچهها، نقشه راه و برنامههای آموزشی عرضه شوند تا قابلیت استفاده عمومی بیابند.
۴. روایت میدانی؛ نمونهای از نیاز به حمایت دقیق
آیتالله اعرافی روایتی از زندگی آقای داماد و نیز کودکی یتیم نقل کرد تا نشان دهد نخبگان و افراد صاحب کرامت گاه از بسترهای اجتماعی متفاوت برمیخیزند و نیازمند حمایت و هدایتاند.
وی گفت: برخی افراد با شرایط دشوار به توانمندیهای علمی و اخلاقی رسیدهاند و این نشان از ضرورت تأسیس سازوکارهای حمایتی برای استعدادهای آسیبپذیر دارد.
۵. ضرورت صبر، راهبری و حمایتی سنجیده
آیتالله اعرافی تأکید کرد: لازم نیست هر نخبه فوراً وارد چرخه عمومی شود؛ باید رشد او زیرِ حمایت و راهبری قرار گیرد. مدل حمایتی باید مبتنی بر هدایتِ مؤثر، مانیتورینگ علمی و فراهمسازی فرصتهای پژوهشی واقعی باشد، نه حمایتهای سطحی یا صرف تأمین مالی کوتاهمدت.
- پیامها و توصیههای راهبردی آیتالله اعرافی
1. منابع پژوهشی را ساختارمند کنید: تبدیل کلاس، کتاب و محتوای پراکنده به درسهای تحقیقی نظاممند.
2. سامانه نخبهیابی تشکیل دهید: معیارمحور و مبتنی بر استعداد، علاقه و پایداری علمی.
3. حمایت هدفمند و پلکانی ارائه کنید؛ از حمایتهای اولیه تا پشتیبانی در مراحل بالاتر تحقیق و نشر.
4. آموزش، پژوهش و تهذیب را همزمان پیوند بزنید تا محصول نهایی، نیروی علمی متعهد و توانمند باشد.
5. از روایتهای میدانی برای طراحی سیاستهای حمایتی بهره ببرید؛ تجربههای فردی نشاندهنده فرصتها و نیازها هستند.
6. از حمایتهای نمایشی دوری کنید؛ سرمایهگذاری باید بلندمدت و قابلیت اندازهگیری بازده داشته باشد.
آیتالله اعرافی با تأکید بر اینکه ظرفیتهای علمی و نخبگانی فراوان است ولی آمادهسازی و راهبری هنوز ناقص است، خواستار حرکت نظاممند و هدفمند در جهت شناسایی، تربیت و حمایت از نخبگان شد.
وی افزود: این مسیر نهفقط به تقویت تولید علمی حوزه کمک میکند، بلکه زمینهساز اثرگذاری واقعی در جامعه و دانشگاه خواهد شد.
حمایت سنجیده و برنامهریزی منظم برای طلاب و نخبگان ضروری است
آیتالله اعرافی با تأکید بر اهمیت حمایت سنجیده از طلاب و نخبگان علمی، گفت: حمایت نباید سطحی یا بیهدف باشد، بلکه باید بر مبنای شناسایی استعدادها، هدایت علمی و استفاده از ظرفیت پژوهشی آنان انجام شود.
وی ابراز داشت: باید نگاه و ایدهپردازی ما بهگونهای باشد که افراد نخبه شناسایی و مسیر رشدشان مشخص شود. برنامهریزی و ارزیابی مستمر، اساس موفقیت است و از این بیستساله تجربهها استفاده کنیم.
۱. برنامهریزی منظم برای آموزش و پژوهش
وی توضیح داد که برنامههای حوزه به صورت مرحلهای و با صدور اعتمادهای مشخص دنبال میشوند و طلاب باید به تدریج وارد برنامههای آموزشی و پژوهشی شوند. هدف، استفاده حداکثری از ظرفیت مدارس، استانها و مراکز حوزه برای اجرای برنامههاست.
۲. تمرکز بر برنامههای عملی و تمرینی
آیتالله اعرافی خاطرنشان کرد: طلاب باید در برنامههای مرحله دوم حوزه بهصورت عملی شرکت کنند و تجربه آموزشی و پژوهشی خود را تکمیل کنند.
این برنامهها شامل مراحل از مدرسه تا استان و حوزههای بالاتر است و باید تحت نظارت و هدایت دقیق اجرا شود.
۳. نظارت و ارزیابی مستمر
وی تأکید کرد: گزارشهای ارسالی و فعالیتهای طلاب باید به دقت بررسی شوند تا اصلاحات لازم انجام گیرد و مسیر رشد علمی بهینه شود. جمعآوری و ارزیابی نقطهگذاریها و مستندات به تصمیمگیری صحیح در مدیریت منابع و حمایتها کمک میکند.
آیتالله اعرافی در پایان با اشاره به اهمیت نخبهیابی، حمایت سنجیده و برنامهریزی مرحلهای تأکید کرد: طلاب و پژوهشگران باید تحت هدایت مستمر باشند و فعالیتهایشان بهطور علمی و هدفمند پیش برود.
وی افزود: نظارت دقیق، جمعآوری گزارشها و استفاده از تجربههای عملی، کلید موفقیت برنامههای آموزشی و پژوهشی حوزه است.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
