اخلاق در حوزه - شماره 817

عُرفیات طلبگی

استاد من در عُرفیات، حاج شیخ علی‌اکبر برهان(ره) بودند. عرفیات غیر از اخلاقیات است.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی
ممکن است شخصی استاد اخلاق باشد؛ ولی از عرفیات هیچ نفهمد. باید استادی را پیدا کرد که عرفیات را برای انسان بگوید. عرفیات یک سری مسائلی است که شاید خلاف شرع نباشد؛ ولی خلاف عُرف جامعه است و عوام‌الناس از انجام آنها، توسط ما روحانیون خوششان نمی‌آید. ما هم برای اینکه مردم به دین و روحانیت علاقه‌مند شوند و طرد نشوند، باید اینها را مراعات کنیم. حالا چند نمونه از عرفیات را می‌گوییم:
  دقت در معاشرت با مردم: روحانی نباید با کسی که به دین و دستورات دین اهمیت نمی‌دهد، معاشرت کند؛ مگر این که قصد راهنمایی او را داشته باشد و نباید چنین افرادی به منزل او رفت و آمد کنند.استاد ما حضرت آیت‌الله حاج شیخ علی‌اکبر برهان(ره) می‌فرمودند: روزی به خانه رفتم و متوجه شدم که عده‌ای میهمان از طرف آشنایان و فامیل‌های همسرم، تشریف دارند و بعضی از آنها بدون رعایت اینکه ما روحانی و آخوند هستیم و مردم از ما بیش از دیگران توقع دارند، با ظاهری شرعی؛ ولی نامتناسب با عرفیات طلبگی ما، حضور داشتند؛ لذا به اهل بیت گفتم که برای آنها توضیح دهند که متوجه بشوند و آنها هم الحمدلله متذکر شدند و بعد از این جریان هر وقت به منزل ما می‌آیند، عرفیات را رعایت می‌کنند کسانی که بدحجاب‌اند نباید در منزل شما رفت وآمد کنند. من حتی گفته‌ام بچه‌های کوچک را بدون چادر به منزل‌مان نیاورند.
  خرید اجناس: در خرید کردن برای منزل دقت کن که مورد سوء تفاهم از سوی مردم واقع نشوی. آیت‌الله‌العظمی سید محمدکاظم یزدی(ره) می‌فرمودند: همیشه از یک قصابی گوشت نخرید. می‌گویند: این آخوندها چقدر گوشت می‌خورند.یا مثلاً یک روحانی حتی‌المقدور سعی کند که کمتر با همسرش در خیابان راه بیفتد و به خرید برود. به مغازه‌هایی که چیزهای گران‌قیمت می‌فروشند، نرود؛ مثلاً به بنگاه‌های ماشین‌فروشی و فروشگاه‌های تلویزیون و غیرذلک. اگر هم نیازی داشت، می‌تواند محارم خود یا افراد مورد اطمینان و باتجربه را بفرستد.
به هر مکانی نرود: روحانی هر جایی نباید برود، هر جایی نباید بنشیند. مثلاً کنار خیابان روی جدول ننشیند یا در مکان‌های عمومی و پررفت و آمد، یا جایی که همه روی زمین نشسته‌اند، بالای صندلی ننشیند و اگر مجبور بود بنشیند، در نشستن هم مراعات کند؛ مثلاً یک پا را روی پای دیگر نیندازد.
وضع ظاهری: روحانی باید از نظر لباس پوشیدن، لباسی ساده و تمیز و در عین حال منظم و مرتب داشته باشد و خدای نکرده، لباس‌هایش چرکین نباشد و بوی عرق ندهد.
دقت در خرج: روحانی نباید مهمانی‌های مفصل راه بیندازد، یا مثلاً در تالارها مراسم عقد و یا مراسم دیگر بگیرد و سورها و خرج‌های بی‌مورد کند. آیت‌الله حاج‌آقا مرتضی حائری(ره) با کاروانی به مکه رفتند، قرار شد علمای دیگر از مکه به دیدن ایشان بیایند. مدیر کاروان از خرج خودش اتاقی آماده کرد و میوه‌های مختلف در اتاق آماده نمود. وقتی ایشان وارد اتاق شدند و صحنه را دیدند، ناراحت شدند و به مدیر کاروان فرمودند: چرا می‌خواهی مردم را با من دشمن کنی؟ اینها را جمع کن. فقط چای کفایت می‌کند (یعنی ممکن بود که حاجی‌های کاروان فکر کنند که هزینه انجام‌شده، از بودجه کاروان است و دچار سوءظن نسبت به آیت‌الله مرتضی حائری شوند). وقتی هم روحانی به مهمانی می‌رود یا برای او مهمان می‌آید، باید مراعات اخلاقیات و عرفیات را هم بکند.
وضعیت سر و صورت: در حرم امام رضا(ع) عبور می‌کردم، دیدم روحانی جوانی، موهایش را از زیر عمامه تا وسط پیشانی بیرون ریخته است. به او گفتم: ببخشید آقا، مثل اینکه اصلاح شما دیر شده است. گفت: مدرکی هم دارید؟ یعنی اگر این کار من خلاف است، آیا برای این کار خلاف، مدرک و سند روایاتی دارید؟ اگر دارید، ارائه بدهید؟ درحالی‌که خیلی از موارد هست که حرام و خلاف شرع نیست؛ ولی عرف، آن را نمی‌پسندد؛ لذا روی این اصل به او گفتم: چرا با لباس زیر به حرم نمی‌آیی؟ با وجود اینکه برای مردان فقط پوشاندن عورتین واجب است و پوشاندن بقیه بدن واجب نیست.
ساده‌زیستی: مهمترین مطلب عرفی، ساده‌زیستی است. انگشتر زیاد دستت نکن، گران‌قیمتش را هم همین طور. تسبیح رنگی یا گران‌قیمت هم دستت نگیر. خودکار و خودنویس خارجی و نعلین گران‌قیمت که برای طلبه و روحانی سزاوار نیست، استفاده نکن  روحانی حتی‌المقدور باید زندگی و خانه‌ای ساده داشته باشد.اگر امام خمینی(ره) وقتی که از پاریس آمدند، می‌رفتند کاخ نیاوران، شاید این قدر محبوب مردم نمی‌شدند و دیگر حرفشان چندان در مردم اثر نداشت. امام با آن همه عظمت، در یک خانه ساده و معمولی و یک حسینیه که دیوارهایش کاه‌گلی بود، ساکن بودند.
روحانی یعنی کسی که روحش را چنان پرورش داده که جسم و علائق نفسانی را از مادیات و زینت و زیورآلات دنیا باز داشته و به مرحله تهذیب نفسانی رسیده، نه اینکه فقط به فکر جسم و زینت آلات ظاهری بدن باشد. چنین شخصی جسمانی است نه روحانی؛ لذا نمی‌تواند در افراد، اثر روحانی و معنوی بگذارد. این را یقین بدان که امام زمان(عج) از این زندگی‌ها و قیافه‌ها راضی نیست. اینها کسانی هستند که با وضع بسیار مرفه و زندگی تجملاتی و با قیافه آن چنانی خودشان، مردم را از دین دور می‌کنند.
اینها بعضی از عرفیات است که باید رعایت شود. بقیه را هم خودت با اینها قیاس کن؛ البته ممکن است یک کار در جایی عرف باشد و همان کار در جای دیگر خلاف عرف باشد.
نمی‌گویم اینها حرام است؛ ولی از باب «حَسَناتُ الأبرارِ سَیئاتُ المُقَرَّبین» است.