آداب ورود به ماه مبارک رمضان از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

ماه رمضان بهار عبادت است همان طوری که بهار در جسم انسان نشاط به وجود می‏آورد در ماه رمضان هم انسان باید بر اثر عبادت نشاط روحی پیدا کند و این میسر نیست مگر اینکه انسان قبلا آمادگی پیدا کند و این آمادگی در درجه اول توبه است.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در یادداشتی به تبیین آداب ورود به ماه مبارک رمضان و آثار و برکات این ماه با عظمت پرداخته اند که به این شرح است:

در فرهنگ اسلامی و روایات پیشوایان دین، برای مناسبت ‏های ماه های قمری، آداب و اعمالی نقل شده است؛[۱] آداب و اعمالی برای آغاز هر ماه که پیوند خلق با خالق را محکم می‏کند، یاد خدا را در خاطره ‏ها زنده نگه می‏دارد، و انسان را در پناه قدرت لایزال او قرار می‏ دهد؛ به یقین این توجه، سبب حل بسیاری از مشکلات و دفع بلاها و آفات خواهد شد.[۲]

در این میان در تمام سال، ماهی به عظمت ماه پربرکت رمضان نیست؛[۳] ماه ضیافت و میهمانی خدا، که بهترین پذیرایی خداوند مهربان در این ماه پربرکت، همان «قرآن مجید» است که در این ماه نازل شده و چه ضیافتی بالاتر از این که میزبان، برای میهمانان خویش کتابی فرو فرستد که تمام سعادت بشر در آن باشد.[۴]

از سوی دیگر، ماهی است که شب قدر در آن واقع شده، شبی که مقدرات یکسال انسان ها بر حسب شایستگی‏ ها و لیاقت ‏هایشان تعیین می‏گردد و عبادت آن برتر از عبادت هزار ماه است![۵]

هم چنین، بهار عبادت و ماه تعلیم و تربیت، ماه طهارت و پاکی، و ماه تقوا و خودسازی است؛ ماهی که مراحل قرب‏ الهی و سیر و سلوک الی‏ الله را با گام‏ های سریع و استوار می‏ توان پیمود.[۶]

لذا ماه مبارک رمضان‏، از جمله گوهرهای بسیار با ارزشی است که بهره‏ گیری صحیح از آن؛ از جمله ورود در آن ماه، مرهون شناخت و معرفت کافی آن است.

بدون آمادگی نمی‏ توان به استقبال ماه مبارک رمضان رفت؛[۷] همیشه در ضیافت و مهمانی هم میزبان باید آماده باشد و هم میهمان، میزبان باید وسایل پذیرایی را آماده کند و میهمان باید از نظر لباس و نظافت خود را آماده کند. خداوند که میزبان ما در این ماه است چون رحمتش عام و بی‏ پایان است همیشه آماده پذیرایی می‏ باشد، و این ما هستیم که برای ورود در این ضیافت،[۸] و بهره ‏مندی هرچه بیشتر از این فرصت گران بها، باید خویشتن را با آداب‏ و مقدماتی که بعضاً در روایات نیز آمده است، آماده کنیم.

ورود به رمضان نیازمند توبه و استغفار
ماه رمضان بهار عبادت است همان طوری که بهار در جسم انسان نشاط به وجود می‏آورد در ماه رمضان هم انسان باید بر اثر عبادت نشاط روحی پیدا کند و این میسر نیست مگر اینکه انسان قبلا آمادگی پیدا کند و این آمادگی در درجه اول توبه است.[۹] لذا باید در روزهای آخر ماه شعبان بسیار استغفار کنیم تا نشاط عبادت بیابیم.[۱۰]

در خطبه ‏ای از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) که در آخرین جمعه ماه شعبان درباره ماه رمضان‏ ایراد فرمودند، چنین می‏ خوانیم: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفارِکم‏...؛ ای مردم روان ها و نفس های شما درگرو اعمال شما است، پس با استغفار و توبه رهایشان کنید...».[۱۱]

آری نفس ما و حرّیت آن در گرو اعمال ما است، اعمال زشت و گناهان ما غل و زنجیرهای دست و پای نفس ما هستند که با استغفار باز می‏شوند و نفس آزاد می‏ گردد.[۱۲]

بی شک آن سفارش مهم نبوی، خطاب به همه است، وقتی انسان هر گناهی که رسید انجام می‏ دهد در نهایت به خود وعده می‏ دهد وقتی ماه رمضان‏ آمد توبه می‏ کنم، این به تأخیر انداختن، از حیله ‏های شیطان و نفس است. در حالی که اگر کسی به میهمانی و ضیافت الهی می‏ رود باید اول خود را شست‏ و شو دهد و لباس تمیز بر تن کند، آن‏گاه در میهمانی آن شخص بزرگ قدم بگذارد، نه اینکه با لباس آلوده در آن شرکت جوید.[۱۳]

ثواب روزه سه روز آخر ماه شعبان
 از امام صادق علیه السلام نقل شده است که هر کس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به ماه مبارک رمضان‏ متصل سازد، خداوند متعال ثواب روزه دو ماه متوالی را برای او بنویسد.[۱۴]

توصیه های امام رضا (علیه السلام) برای جمعه آخر ماه شعبان
اباصلت هروی می‏گوید: جمعه آخر ماه شعبان خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم. حضرت فرمود: ای اباصلت! اکثر ماه شعبان رفت و امروز جمعه آخر ماه است، پس تقصیر ها و کوتاهی‏ های گذشته را در بقیه این ماه جبران کن، و به آنچه برای تو سودمند است روی آور؛ بسیار دعا کن و استغفار نما و قرآن را بسیار تلاوت کن و از گناهان خود توبه نما، تا وقتی که ماه رمضان‏ داخل می‏شود، خود را برای خدا خالص ساخته باشی و هر دین و امانتی بر عهده داری، ادا کن و کینه هر کس که در دل داری بیرون نما و گناهانی را که انجام می‏دادی ترک کن و از خدا بترس و در امور پنهان و آشکار خود بر خدا توکل نما، که هر کس بر خدا توکل کند، خداوند امور او را کفایت می‏نماید، و در بقیه این ماه این دعا را بسیار بخوان: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضی مِنْ شَعْبانَ فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِیَ مِنْهُ؛ بار خدایا، اگر مرا در روزهای سپری شده از شعبان نیامرزیده ‏ای در باقیمانده آن مرا بیامرز».[۱۵]

امام علیه السلام در ادامه فرمود: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارک رمضان، بنده‏ های بسیاری را در ماه شعبان از آتش جهنم آزاد می‏ گرداند.[۱۶]

کینه زدایی، مقدمه ورود به ماه رمضان
از جملۀ آمادگی ها برای ورود به ماه مبارک رمضان این است که روح و قلبمان را صفا دهیم و کینه ‏ها و حسادت ‏ها و غل و غش ‏ها را از روحمان بزداییم.[۱۷]

 پیامر اکرم صلی الله علیه و آله در ادامه خطبه شعبانیه حضرت شرایط دعا کردن را بیان می‏فرمایند: «فاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صادِقَةٍ وقُلوبٍ طاهِرَة؛ پس، از پروردگار خویش با نیّات راستین و با دل های پاک بخواهید». یعنی باید قلب که محل نیت انسان است از کینه ‏ها و رذایل اخلاقی پاک باشد.[۱۸]

بی شک همان گونه که دوست داریم اگر خطایی کردیم عذرمان را بپذیرند، باید نسبت به دیگران نیز چنین باشیم، و عذر تقصیرشان را پذیرا باشیم. عجیب است که در مظان اجابت دعا، انتظار داریم خداوند متعال تمام گناهان و خطاهای ما را بخشیده، و قلم عفو بر جرائم اعمالمان بکشد، اما نسبت به خطای دیگران، گاه سال ها کینه‏ آن را در سینه نگه می‏داریم، و به هیچ وجه حاضر به بخشیدن او نیستیم.[۱۹]

طهارت و پاکی، شرط ورود به ماه رمضان
برای ورود در ماه رمضان باید در ماه شعبان آماده شد؛ چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ؛ ماهی که در آن شما را به مهمانی خدا دعوت کرده اند».‏[۲۰]

حال انسانی که به مهمانی خداوند دعوت شد، با لباس پاک وارد آن می‏شود نه اینکه با لباس کثیف وارد مهمانی شود و در آنجا لباس کثیف را بیرون بیاورد و بشوید. باید با لباس تقوا و پاکی وارد ماه رمضان شد تا از فیوضات آن بهره‏مند شد؛ ان شاء الله.[۲۱]

توصیه پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) برای آخرین جمعه شعبان
از روایات استفاده می‏شود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در اواخر ماه شعبان مردم را هشدار می‏داد و آماده می ‏کرد،[۲۲]از جمله در آخرین جمعه ماه شعبان که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برای آماده ساختن یاران خود جهت استقبال از ماه مبارک رمضان خطبه ‏ای خواند و اهمیت این ماه را چنین گوشزد نمود:

 «ای مردم! ماه خدا با برکت، آمرزش و رحمت به سوی شما رو می‏آورد.این ماه برترین ماه ها است. روز های آن برتر از روزهای دیگر، و شب های آن بهترین شب ها است، لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است.

ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده ‏اید و از کسانی که مورد اکرام خدا هستند می‏باشید.

نفس های شما همچون تسبیح، خوابتان چون عبادت، اعمالتان مقبول، و دعایتان مستجاب است.

بنا بر این با نیت های خالص و دل های پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه‏ داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد، چرا که بدبخت کسی است که از آمرزش الهی در این ماه بزرگ محروم گردد.

با گرسنگی و تشنگی خویش در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز باشید، بر فقراء و بینوایان بخشش کنید، پیران خویش را گرامی دارید، به خردسالان رحمت آورید، پیوند خویشاوندی را محکم سازید.

زبان هایتان را از گناه باز دارید، چشمان خویش را از آنچه نگاه‏کردنش حلال نیست بپوشانید، گوش های خویش را از آنچه شنیدنش حرام است فرا گیرید بر یتیمان مردم شفقت و محبت کنید، تا با یتیمان شما چنین کنند...».[۲۳]

خودسازی، مهم ترین الزام در ورود به مهمانی خدا
گفتنی است مردم در مقابل ماه رمضان سه دسته هستند:[۲۴]

۱. کسانی که نه قبل از ماه رمضان خود را می ‏سازند و نه در ماه رمضان، مصداق این جمله می‏ شوند که رسول خدا صلی الله علیه و آله در جمعه آخر ماه شعبان فرمود: «فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ, العظیم‏؛ براستی بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم گردد».[۲۵]

۲. گروهی هستند که وقتی وارد ماه رمضان شدند خود را می ‏شویند و در حالی که پاک شده ‏اند از ماه رمضان خارج می‏ شوند.[۲۶]

۳. بندگان خاص خدایند که قبل از ماه رمضان خود را می‏ سازند و وارد ماه رمضان می‏ شوند و ماه رمضان آنها ماه راز و نیاز با خدا و ماه خلوت با محبوب است.[۲۷]

سخن آخر: (خوشبخت واقعی چه کسی است؟!)
از مجموع نکات مذکور به خوبی استفاده می‏ شود که این ماه، ماه تهذیب نفوس و خودسازی و آغاز یک دوره جدید سیر و سلوک الی الله است، خوشا به حال آنان که قدر و منزلت این ماه را بدانند و از آن بهره کافی بگیرند.[۲۸] زیرا خوشبخت و سعادتمند واقعی کسانی هستند که ارزش والای این ماه را بشناسند و از برکات بی‏ پایان آن بهره گیرند و مشکلات معنوی و مادی خود را به برکت روزه‏ ها و عبادات در این ماه حل کنند.[۲۹]

معبودا! اکنون که آخرین روز های ماه شعبان، و در آستانه ماه رحمت ماه رمضان‏ قرار داریم، همه ما را مشمول رحمت خاصت قرار داده،[۳۰] وتوفیق بندگی خالص و تسلیم مطلق در برابر فرمانت و تلاوت آیات قرآن مجیدت را به ما مرحمت فرما.[۳۱]

خداوندا! هر روز گوشه تازه ‏ای از آیات عظمتت را بما نشان ده تا تو را هر روز بهتر و بیشتر بشناسیم، و به شکر اینهمه مواهبی که نصیب ما کرده ‏ای بپردازیم.[۳۲]

بارالها! انبوهی از مشکلات جامعه اسلامی ما را فرا گرفته و دشمنان‏ در داخل و خارج سخت تلاشی می‏ کنند تا نور تو را خاموش سازند.[۳۳]ما را بر این دشمنان پیروز بگردان و آنها را که قابل هدایت نیستند در هم بشکن![۳۴]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

 منابع:

۱.کلیات مفاتیح نوین

۲. گفتار معصومین(علیهم السلام)

۳. تفسیر نمونه

[۱] کلیات مفاتیح نوین، ص۵۹۸.

[۲] همان، ص۵۹۵.

[۳] همان، ص۶۹۵.

[۴] والاترین بندگان، ص۱۱.

[۵] کلیات مفاتیح نوین، ص۶۹۵.

[۶] همان.

[۷] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۲.

[۸] همان.

[۹] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۲.

[۱۰] همان.

[۱۱]وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۲۲۷؛ (اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص۳۶).

[۱۲] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲ ، ص۳۶.

[۱۳] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقی، ص۹۷.

[۱۴] اقبال، صفحه ۷۲۳،( این روایت در زادالمعاد، صفحه ۸۱، از امام رضا علیه السلام نقل شده است)؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۶۹۱).

[۱۵] کلیات مفاتیح نوین، ص۶۹۲.

[۱۶]زاد المعاد، ص ۸۱ و ۸۲؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۶۹۲).

[۱۷] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۲.

[۱۸] همان، ص۱۲۵.

[۱۹] از تو سوال می کنند(مجموعه سوالات قرآنی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله)، ص۷۹.

[۲۰] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۱.

[۲۱] همان.

[۲۲] همان، ص۱۲۲.

[۲۳] تفسیر نمونه، ج‏۱، ص۶۳۶.

[۲۴] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۰.

[۲۵] عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج ۱، ص ۲۳۰؛ روضة المتقین، ج ۳، ص ۲۷۷؛ اربعین شیخ بهایی، ص ۸۴؛ (گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۰).

[۲۶] گفتار معصومین(ع)، ج‏۲، ص۱۲۰.

[۲۷] همان، ص۱۲۱.

[۲۸] کلیات مفاتیح نوین، ص۶۲۴.

[۲۹] همان، ص۶۹۶.

[۳۰] تفسیر نمونه، ج‏۱۱، ص۴۶۶.

[۳۱] همان، ج‏۱۵، ص۵۷۷.

[۳۲] همان.

[۳۳] همان.

[۳۴] تفسیر نمونه ؛ ج‏۱۵ ؛ ص۵۷۷