آفات ریاکاری در شرح دعای بیستم صحیفه سجادیه

مرحوم آیت الله ناصری به موضوع «اخلاص و ریا و پیامدهای آن» در دعای بیستم صحیفه سجادیه امام سجاد علیه السلام پرداخت.

 مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «آثار اخلاص و ریا در اعمال انسان» پرداخت که متن آن بدین شرح است:

امام سجاد علیه السلام در دعای بیستم صحیفه سجادیه می‏فرمایند: «وَلَیسَ عِنْدِی مَا یوجِبُ لِی مَغْفِرَتَک»چیزی نزد من نیست که مرا درخور آمرزش تو کند.

همه ما اینگونه دعا می‌کنیم که خداوندا من چیزی ندارم که سبب آمرزش من توسط تو شود.

بخش دوم دعا می فرماید: «وَ لَا فِی عَمَلِی مَا أَسْتَحِقُّ بِهِ عَفْوَک» و نه کاری که مستحق بخشایش تو گردم. خدایا من از آغاز عمرم عملی که مورد پسند و به خاطر تو باشد و سبب آمرزش من شود را ندارم.

در ادامه دعا داریم که «خداوندا هنگام جستجوی کارها و اعمالم قطع پیدا کردم که نجات من جز به فضل و احسان تو امکان ندارد .» حقیقت هم این است که ما برای رفتن به درگاه حضرت حق اعمال نیکی نداریم.

اعمال از سه قسم خارج نیست: اعمال صالح، اعمال واجب (واجبات)، اعمال حرام (ترک محرمات).

اعمال صالحه مثل حج مستحب، زیارت، دستگیری از مستضعفان، قرآن خواندن و امثال اینها.

چه کسی می تواند ادعا کند که اینها قبول شده است؟ برای ریا و خودنمایی و هوی و هوس بود یا نه؟ کدام عمل برای خدا بوده است؟ واجبات را با شرایط آن انجام داده ایم؟ همان گونه که خداوند فرمود است انجام داده ایم؟ کجا به خاطر حضرت حق ترک حرام کرده ام؟ محرمات نامحدود است و گناهان کبیره ۸۰ تا هستند و گناهان صغیره که زیاد تر از این است. کدام اعمال مورد قبول خدا است؟ برای رفتن به سفر آخرت با چه امیدی آماده ایم؟ قرار است با کدام اعمال برویم؟

عملی که برای خدا باشد قبول می‏‌شود، نه عملی که برای خودنمایی باشد. عملی که برای مردم باشد یک شاهی ارزش ندارد.

شخصی که سالی چند بار به مشهد میرود اگر عملش برای خداست، باید پول سفرش را به شخصی که تا به حال مشهد نرفته است بدهد.

پول را پنهانی به فردی که تا به حال زیارت نرفته بدهد. تا به حال در عمرمان همچین کاری برای خدا کرده ایم؟

منقول است که شخصی فوت کرد و شخص دیگری از اطرافیانش خواب او را دیدند که گفته است هر اندازه که من به مشهد رفته ام حضرت علی ابن موسی الرضا علیهما السلام به بازدید من آمده اند. حال فرد که این داستان را شنیده ماهی یک بار به مشهد می‏رود تا بعد از مرگش، امام رضا علیه السلام به دیدن او بیاید. اینگونه نیست آن شخص با حقیقت آن عمل، آن اتفاق برایش افتاده نه با ریاکاری و خودنمایی. در صورت ریا بودن این عمل حصرت فرد را محترم نمی شمارد.

اگر عمل برای خدا باشد خدا خریدار است، گران هم می‏خرد اما اگر ریا باشد ارزشی ندارد.

در ادامه دعا حضرت می فرمایند که خداوندا من نیت اعمالم را نمیدانم و چشم به فضل و بخش تو دارم.اعمال ما اگر برای خدا باشد قبول است. حتی اگر عملِ ترک محرم، برای خدا باشد ارزشمند است.

خداوند متعال در قرآن و اهل بیت علیهم السلام در روایات فرموده اند که خدا می بخشد و مایوس نشوید، این حرف ها با یکدیگر تناقض ندارد و یکی است. کاری انجام ندهیم که از قابلیت عفو و بخشش محروم شویم. بخشش خدا اندازه دارد آنطور که در قرآن به صورت طور صریح آمده خیلی از افراد را نمی‏بخشد.

حضرت لقمان به فرزندش فرمود: «لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ».هرگز شرک به خدا نیاور که شرک بسیار ظلم بزرگی است. برای خدا شرک قرار نده چون این گناه قابل عفو و بخشش نیست. یعنی قابلیت بخشش رو ندارد در قرآن در مذمت این افراد آیات فراوانی بیان شده است. یعنی اینکه گناهانم به قدری نشود که از قابلیت عفو و بخشش خارج شوم، عفو و بخشش نیز حد و اندازه ای دارد.

در آیات قران خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ».یقینا خدا گناه شرک را نخواهد بخشید».

شرک به خدای متعال دو نوع است: شرک خفی و شرک جلی.

شرک جلی بت و ستاره و گوسفند و گاو، میمون و ... است. شرک خفی یا همان ریای در عمل، یعنی انجام می‌دهد تا دیگران بفهمند.

در روایات داریم که فرد در روز قیامت در زمان حسابرسی می‌گوید که خدایا من نماز خواندم و روزه گرفتم و اعمال صالح انجام داده ام، خداوند می‌فرمایند تو در عمل خود من را با فلانی شریک کردی و من تمام اعمالت را واگذار کردم به فلانی اجر خود را از او بگیر. این قابلیت عفو و بخشش را ندارد مگر اینکه از اعمال گذشته اش توبه کند. اما اگر با ریا و بدون توبه از دنیا برود این قابلیت عفو و بخشش را ندارد.

برخی از گناهان نیز قابلیت عفو و بخشش را ندارند مثل به شهادت رساندن امام، این گناه با توبه نیز مورد عفو و بخشش قرار نمی‏‌گیرد.

برخی از گناهانی که انسان انجام می دهد، عامل اصلی عدم عفو و گذشت پروردگار متعال است؛ لذا انسان باید سعی کند تا حد امکان گناه انجام ندهد، در صورتی که گناهی را انجام داد سریعا در صدد توبه باشد.