اخلاق در حوزه - شاره ۷۰۷

عوامل سبک شمردن گناه

در اینجا می‌توان عواملی و یا افکاری را ذکر کرد که سبب می‌شود، کاری را که مخالفت با خداست، کوچک بدانیم؛ از جمله اینکه گمان می‌کنیم، چون گناهان به کبیره و صغیره تقسیم شده‌اند، پس ارتکاب گناهان صغیره اشکالی ندارد.

آیت‌الله شیخ عباس ایزدی(ره)
سؤال این است که چگونه با اینکه اعتقاد به خدا و ایمان به پیامبر(ص) و ائمه  طاهرین(ع) داریم، گناه را کوچک می‌کنیم؟ در اینجا می‌توان عواملی و یا افکاری را ذکر کرد که سبب می‌شود، کاری را که مخالفت با خداست، کوچک بدانیم؛ از جمله اینکه گمان می‌کنیم، چون گناهان به کبیره و صغیره تقسیم شده‌اند، پس ارتکاب گناهان صغیره اشکالی ندارد.
 البته فقها و علمای اخلاق در این زمینه دو دسته‌اند: بعضی از آنها می‌گویند: گناهان به دو دسته تقسیم می‌شوند: گناهان کبیره مانند: زنا، سرقت، آدم‌کشی، قسم دروغ، غیبت، اسراف و غیر اینها و گناهان کبیره مثل: یک نگاه لذت‌آمیز به نامحرم.
 روایات در باب گناهان کبیره مختلف است؛ بعضی روایات، شماره آنها را هفت مورد و بعضی، هفتاد مورد می‌دانند.
 برخی روایات هم موافق با قول فقهایی است که گناهان را تقسیم به کبیره و صغیره کرده‌اند.
 اما عده‌ای از علما معتقدند که همه گناهان کبیره‌اند؛ چون هر گناهی با قطع نظر از گناه دیگر، فی حد نفسه، مخالفت با خدا و معصیت و نافرمانی او و گناه کبیره است؛ منتها درجه بزرگی گناه نسبی و در مقایسه با گناهان پایین‌تر است و هر گناهی نسبت به گناه بالاتر صغیره است؛ مثل شراب‌خواری که نسبت به قتل نفس صغیره و همین شراب‌خواری نسبت به دزدی و نظر به نامحرم کبیره است.
امام زین‌العابدین(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی می‌فرماید: أَنَا الَّذِی عَصَیْتُ جَبَّارَ السَّمَاءِ۱ من آن کسی هستم که با جبّار آسمان و زمین مخالفت کرده‌ام.
جبر به‌معنی قهر و غلبه است و جبار یعنی خدایی که بر تمام دستگاه هستی قهر و غلبه دارد. از دید امام سجاد(ع) هر گناهی نافرمانی خداست و کبیره به حساب می‌آید؛ بنابراین فرضاً مثل نگاه ناپاک، به خودی خود کبیره است و آثار بسیار سوئی دارد. در روایات امام صادق(ع) آمده است: «النظرةُ سَهمٌ مَسمومٌ من سِهامِ إبلیسَ؛۲ نگاه حرام و شهوت‌آمیز، تیری است از تیرهای شیطان». اگر کسی نگاه آلوده به ناموس دیگران کرد، رخنه‌ای به قلب او وارد می شود؛ زیرا همین نگاه او را به گناه بالاتر می‌کشاند. باباطاهر می‌گوید:
 ز دست دیده و دل هر دو فریاد
                                        که هر چه دیده بیند، دل کند یاد
 بسازم خنجری نیشش ز فولاد
                                          زنم بر دیده تا دل گردد آزاد
درست است که نگاه به نامحرم نسبت به زنا، کوچک است؛ اما به نسبت آثار شومی که فی‌نفسه دارد، بزرگ است. شاید فقها این مطلب را نگویند؛ اما خود انسان می‌تواند حساب کند. از روایات هم می‌توان استفاده کرد که حتی یک نگاه که به نظر کوچک می‌آید، ممکن است به‌سبب شرایط و موقعیت و شأن و شخصیت افراد، آثار خیلی شومی داشته باشد؛ مثلاً مردم نگاه ناپاک یک عالم شهر را کبیره می‌دانند؛ اما اگر یک فرد معمولی آن را انجام دهد، آن را صغیره به حساب می‌آورند. این بزرگ و کوچک بودن گناه، به حسب زمان و مکان هم فرق دارد؛ مثلاً گناه در مسجد بزرگتر از گناه در بازار است یا گناه در روزهای مقدس، با روزهای  معمولی تفاوت دارد. اعمال خیر هم این گونه‌اند. در روایات آمده اگر می‌توانید حتی یک عمل خیر را کوچک و نادیده نگیرید و انجام بدهید؛ چون ممکن است همان عمل اندک در نامه عمل، درخشنده باشد؛ مثلاً فردی زمانی مقدار کمی پول داشته و به مستحق داده و او هم بسیار محتاج بوده و کمک به او در محل خود انجام گرفته است؛ ولی ما از این نکته غافل بوده‌ایم. روزی که پرده از اعمال ما برداشته می‌شود، می‌بینیم آن عمل کوچک ما را روسفید کرده است؛ درصورتی که اعمال بزرگ چندان چشم‌گیر نیست.
 پس حقیر شدن شمردن گناه به شخص جرأت می‌دهد تا آن را انجام دهد و در صدد اصلاح برنیاید و توبه نکند و رفته‌رفته، چنانکه پیامبر اسلام(ص) فرمودند، مانند هیزم انباشته می‌شود. این نتیجه غرور گناهکاران و فساق است که معاصی را کوچک و ناچیز می‌شمارند.
..............................................
 
   پی نوشت‌ها‌
۱. من لایحضره الفقیه، ص۱۱؛
۲. مفاتیح‌الجنان،دعای ابوحمزه ثمالی.