آیت الله فقیهی تبیین کرد:
روش تبلیغی امام باقر(ع) در مواجهه با انحرافات غالیان
یکی از مسائلی که دوران امامت امام باقر(علیه السلام) برای ایشان و شیعیان شان پدید آمده بود، «مشکل غلات» بود که شمار آنها در آن روزگار رو به فزونی گذاشته بود.
آیت الله محسن فقیهی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به موضوع نوع مواجهه امام باقر(ع) با خلفای جور و غالیان اشاره کرد و بیان داشت: پیشوای پنجم در دوران امامت خود با زمامداران و خلفای از جمله ولید بن عبدالملک؛ سلیمان بن عبدالملک؛ عمر بن عبدالعزیز؛ یزید بن عبدالملک؛ هشام بن عبدالملک هم معاصر بود. این خلفا، به استثنای عمر بن عبدالعزیز، همگی در ستمگری و استبداد و خودکامگی دست کمی از نیاکان خود نداشتند و مخصوصاً نسبت به پیشوای پنجم همواره می کردند.
عضو جامعه مدرسین حوزه ادامه داد: نوع برخورد امام باقر(علیه السلام) با خلفای اموی هم عصرشان، برخوردی سرشار از عزّت است به گونه ای که جایگاه ایشان به عنوان یک معترض و مخالف سیاسی همیشه در جامعه برجسته بود.
وی افزود: یکی از فعالیت های امام در مواجهه با حاکمان سیاسی مسلط، نکوهش علما از همکاری با آنان و ضرورت احیای سنت واقعی پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله) به دور از شائبه های تحریف عمدی خلفا و علمای وابسته به آنان بود. امام باقر(ع) ضمن نامه ای به سعد الخیر از علمای سوء، شکایت فراوان کرده و می فرماید: «فَاَعْرِفْ أَشْبَاهَ الْأَحْبَارِ وَ الرُّهْبَانَ الَّذِینَ سَارُوا بِکِتْمَانِ الْکِتَابِ وَ تَحْرِیفِهِ فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَ مَا کَانُوا مُهْتَدِینَ، ثُمَّ اَعْرِفْ أَشْبَاهَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِینَ أَقَامُوا حُرُوفَ الْکِتَابِ وَ حَرِّفُوا حُدُودَهُ، فَهُمْ مَعَ السَّادَةِ وَ الْکِبَرَةِ، فَاِذَا تَفَرَّقَتْ قَادَةُ الْأَهْوَاءِ کَانُوا مَعَ أَکْثَرِهِمْ دَنِیّاً وَ ذَلِکَ مُبَلِّغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ». الکافی، همان، ج ۸، ص ۵۴.
این استاد حوزه بیان داشت: امام باقر(علیه السّلام) به شیوه های مختلفی مردم را تشویق به اعتراض و نصیحت حکام می کرد. در روایتی از آن حضرت آمده است که: «مَنْ مَشَی اِلَی سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَأَمَرَهُ بِتَقْوَی اللهِ وَ وَعْظِهِ وَ خُوْفِهِ کَانَ لَهُ مِثْلَ اَجْر‍ِ الثَّقَلَیْنِ مِنَ الْجِنَّ وَ الْاِنْسِ وَ مِثْل اُجُورِهِمْ».
وی افزود: به گواهی منابع تاریخی، امام باقر(علیه السلام) همیشه با شجاعتی مثال زدنی با استکبار خلفای وقت شان مواجه می شدند و از همه فرصت ها برای اثبات حقانیت اهل بیت(علیهم السلام) و سزاواری آنها به رهبری جامعه اسلامی، نهایت استفاده را می کردند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: روایت شده که روزی امام باقر(علیه السّلام) بر «هشام بن عبدالملک» وارد شد و به او به عنوان خلیفه و امیر المؤمنین سلام نکرد. هشام ناراحت شد و به مردمی که در اطرافش بودند دستور داد تا امام را سرزنش کنند، پس از آن هشام به امام گفت: «لَایَزَالُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ شَقَّ عَصَا الْمُسْلِمِینَ وَ دَعَا اِلَی نَفْسِهِ»؛ (در هر زمانی یکی از شما میان مسلمانان اختلاف افکنی کرده و مردم را به سوی خود فرا خوانده است). پس از آن به توبیخ امام پرداخت و مردم را امر به سرزنش او کرد. در این حال امام رو به مردم کرده، فرمود: «اَیُّهَا النَّاسُ! أَیْنَ تَذْهَبُونَ وَ أَیْنَ یُرَادُ بِکُمْ؟ بِنُا هُدَی اللهِ اَوّلِکُمْ وَ بِنَا خَتَمَ آخِرُکُمْ، فَإِنْ یَکُنْ لَکُمْ مَلَکٌ مُعَجَّلٌ، فَاِنَّ لَنَا مَلَکٌ مُؤَجّلا وَ لَیْسَ بَعْدَ مُلْکِنَا مَلَکٌ، لِأَنَّا أَهْلُ بَیْتِ الْعَاقِبَةِ، یَقُولُ اللّهِ: [وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ]»؛ (مردم کجا می روید؟ به کجا رانده می شوید؟ شما در آغاز به وسیله ما اهل بیت هدایت شدید و سرانجام کار شما نیز با ما پایان می پذیرد. اگر شما زودتر زمام امور را در دست گرفتید. در پایان کار اداره امّت اسلامی و امور آن به دست ما خواهد بود، برای این که ما خانواده ای هستیم که عاقبت با آنان است، خدا می فرماید: «عاقبت کار از آن پرهیزگاران است»). هشام دستور بازداشت امام را صادر کرد. کسانی که در زندان با آن حضرت بودند تحت تأثیر قرار گرفتند و شیفته وی شدند. وقتی هشام از این موضوع آگاه شد، گفت: حضرت را به مدینه بازگردانند.
امام باقر(ع) و مشکل غالیان
آیت الله فقیهی با اشاره به مشکلات دوره آن امام همام از جمله غالیان اظهارداشت: یکی از مسائلی که دوران امامت امام باقر(علیه السلام) برای ایشان و شیعیان شان پدید آمده بود، «مشکل غلات» بود که شمار آنها در آن روزگار رو به فزونی گذاشته بود.
عضو جامعه مدرسین حوزه بیان داشت: آنها با سوء استفاده از روایات امام و نسبت دادن احادیث جعلی به آن حضرت، می کوشیدند از حیثیت امامان و شیعیان برخوردار شده و با کشاندن شیعه ساده لوح به دنبال خود، به اهداف خود برسند. زمانی که امام در مدینه بود، این فرصت طلبی ها هر چه بیشتر شدت گرفت. وقتی که امام آنها را از خود طرد کردند، اصحاب آن حضرت نیز، غلات را از جمع خود بیرون راندند. «مغیرة بن سعید» و «بیان بن سمعان» که هر دو از معروفترین شخصیت های غالیان و از رهبران آنها بودند، توسط اصحاب امام باقر(ع) تکفیر شدند. «ابو هریره عجلی» شعری در این باره گفته که مضمونش چنین است: «ای ابو جعفر! تو امامی هستی که ما دوستش داریم و هر آنچه تو راضی هستی ما بدان راضی بوده و از آن پیروی می کنیم. کسانی پیش ما آمده و احادیثی را به شما نسبت می دهند که ما از شنیدن آن دلگیر می شویم، احادیثی که مغیره آنها را از شما روایت می کند و بدترین چیزها، بدعت هاست»، این اشعار نشانگر تلاش های غلات و اشاعه احادیث دروغ از طریق ائمه برای جذب شیعیان عراق بود. آنها با توسل به اطاعت امام(ع)، خود را از عمل به وظایف اسلامی معاف دانسته و شناخت و معرفت امام(ع) را برای فلاح و رسیدن به اهداف عالیه اسلامی کافی می شمردند. در برابر، امام باقر(ع) مکرر به لزوم تکیه بر عمل صالح تأکید می فرمود.
روش تبلیغی امام باقر(ع) در مواجهه با انحرافات غالیان
این استاد حوزه ادامه داد: امام باقر(علیه السلام) برای مصمون سازی جامعه شیعی عصر خود، از خطر غلات، به روشنگری های فراوانی پرداختند. سخنانی نظیر احادیث زیر از آن حضرت اقدامی بر نفی موضع آنها و اندیشه های فاسدشان بود. در یک مورد حضرت فرمودند: «إِنَّ شِیعَتَنَا مَنْ أَطَاعَ اللّهَ». شیعیان ما اطاعت کنندگان خدا هستند)و در جای دیگر فرمودند: «شِیعَتُنَا أَهْلُ الْوَرَعِ وَ الْاِجْتِهَادِ وَ أَهْلُ الْوَفَاءِ وَ الْاَمَانَةِ وَ أَهْلُ الزُّهْدِ وَ الْعِبَادَةِ وَ أَصْحَابُ اِحْدَی وَ خَمْسِینَ رَکْعَةً فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ الْقَائِمُونَ بِاللَّیْلِ وَ الصَّائِمُونَ بِالنَّهَارِ یُزَکُّونَ أَمْوَالَهُمْ وَ یَحُجُّونَ الْبَیْتَ وَ یَجْتَنِبُونَ کُلَّ مُحَرَّمٍ».
وی اضافه کرد: شیعیان ما در بالاترین مراحل تقوا در زمره کوشندگان و وفاکنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند، از افرادی هستند که در هر شبانه روز پنجاه و یک رکعت نماز به جای می آورند. آنان شب ها در حال عبادت و روزها در حال روزه هستند. زکات اموال خود را پرداخته به زیارت خانه خدا می روند و از تمام محرمات الهی اجتناب می کنند).در جای دیگر فرمودند: «لَیْسَ مِنْ أَوْلِیَائِنَا مَنْ هُوَ فِی قَرْیَةٍ فِیهَا عَشْرَةُ آلَافِ رَجُلٍ فِیهِمْ مِنْ خَلْقِ اللهِ أَوْرَعُ مِنْهُ»؛ (کسی که در یک قریه ده ها هزار نفری باورع ترین مردم نباشد، از دوستان ما نیست). و فرمودند: «اِنَّ شِیعَتَنَا مَنْ شَیَّعَنَا وَ اتَّبَعَ آثَارَنَا وَ اِقْتَدَی بِأَعْمَالِنَا»؛ (شیعیان ما کسانی اند که از ما و آثار و اعمال ما پیروی کنند) تأکید امام باقر(علیه السّلام) بر عمل گرایی شیعیان، به طور غیر مستقیم، در برابر تمامی فرقه هایی بود که به عمل صالح اعتنایی نداشتند.
