فلسفه غدیر

غدیر به معنای آبگیری است که آب باران در آن جمع می‌گردد. غدیر خم نیز منطقه‌ای است میان مکه و مدینه، در نزدیکی جحفه، که پیامبر هنگام بازگشت از آخرین حجّ عمر شریفشان، از جانب خدا مأمور می‌شوند که در این مکان متوقف شده و حاجیان را امر به توقف دهند.

خداوند متعال جهان خلقت را آفریده و در این عالم هیچ ذره و اتمی را بدون هدف خلق نکرده‌است. هدف از خلقت انسان، رسیدن او به کمال است. انسان برای رسیدن به کمال، در مسیر پرپیچ‌وخم دنیا نیازمند راهنما است.

از طرفی میل به کمال‌طلبی و بی‌نهایت‌طلبی در وجود انسان تعبیه شده است و از دیگر سو غرایزی در انسان قرار دارد که ممکن است انسان را در مسیر رسیدن به کمال دچار آسیب نماید. حال انسان با این ویژگی‌ها قرار است که در این مسیر گام بردارد؛ پس طبیعتاً بدون وجود راهنما قادر به موفقیت و سعادتمندی نیست. خداوند برای راهنمایی بشر، اسوه‌هایی قرار داده که تبعیت از آن اسوه‌ها می‌تواند مسیر رسیدن انسان به کمال را هموار کند. یکی از مهم‌ترین اسوه‌ها که انسان بواسطهٔ آن می‌تواند به کمال ‌برسد، وجود مقدس ائمهٔ معصومین(علیهم‌السلام) است و در رأس آن‌ها، وجود نازنین امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب (علیه السلام).

افضلیت حضرت علی (علیه‌السلام) برای تمسک به‌عنوان بهترین الگو و اسوه، در واقعهٔ غدیر و با معرفی پیامبر، برای همگان به اثبات رسید. یکی از استوارترین دلایل روایی که ولایت حضرت علی (علیه‌السلام) را اثبات می‌کند، خطبهٔ غدیر است. پیامبر عظیم‌الشأن اسلام، در سال دهم هجری پس از حجة‌الوداع، درمکانی به نام غدیرخم این خطبه را ایراد کردند و بعد از آن به حدیث غدیر معروف شد.

غدیر به معنای آبگیری است که آب باران در آن جمع می‌گردد. غدیر خم نیز منطقه‌ای است میان مکه و مدینه، در نزدیکی جحفه، که پیامبر هنگام بازگشت از آخرین حجّ عمر شریفشان، از جانب خدا مأمور می‌شوند که در این مکان متوقف شده و حاجیان را امر به توقف دهند. در این هنگام آیه تبلیغ بر پیامبر نازل شد: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ». «ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل شده است، به طور کامل (به مردم) ابلاغ کن و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده ای. خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، حفظ می کند و خداوند، گروه کافران (لجوج) را هدایت نمی کند». (آیه ۶۷ مائده).

با مراجعه به منابع تفسیری و دقت در ظاهر آیه، چنین برداشت می‌شود که لحن آیه خطابی تهدیدگونه از جانب خدا بر پیامبر دارد. به‌راستی ابلاغ چه پیامی بر دوش پیامبر گذاشته شده که اگر انجام نگیرد، ایشان رسالتشان را کامل نکرده‌اند؟ حقیقتاً هدف خدای متعال از بیان این آیه، مسئلهٔ‌ مهمی است که بلافاصله بعد از انجام این مأموریت توسط پیامبر، آیه إکمال نازل می‌شود: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً». «امروز دین شما را برایتان به کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم». ( آیه۳ مائده).

نکته‌ای که اهمیت دارد و نباید از آن غافل شد، این است که قرار گرفتن انسان در مسیر حضرت علی (علیه‌السلام) ارتباط تنگاتنگی با سعادت انسان و رسیدن او به کمال دارد؛ به همین دلیل، عدم ابلاغ آن از جانب پیغمبر، به منزلهٔ عدم ابلاغ کامل دین، مورد تأکید خدا قرار می‌گیرد؛ بنابراین زمانی‌که فلسفه غدیر برای همگان تبیین شود و بدانند غدیر چه تأثیری در سعادتمندی دنیا و آخرت آن‌ها دارد، بواسطهٔ این آگاهی به حقیقت انسانی خویش پی‌خواهندبرد.

اگرچه غدیر به عیدالله الأکبر معروف است و برای آن روز اعمال مخصوص و ثواب‌های فراوانی در نظر گرفته شده، اما اجر مضاعف مخصوص کسانی است که در کنار این اعمال، راجع به غدیر و فلسفه غدیر بیاندیشند و به معرفت کامل برسند.

از جمله عناوینی که پیامبر، حضرت علی را با آن واژه به مردم معرفی نمودند واژهٔ ولیّ است. «ولیّ» یعنی کسی که در تمام امور زندگی انسان شایستگی تمسک دارد. کسی که شایسته است انسان از حیث بینش،گرایش و کنش، خود را به او نزدیک ‌کند و با او یکی ‌شود. بنابراین باید در همهٔ جهات از چنین شخصیتی الگو گرفت و این همان چیزی است که در غدیر با معرفی ولایت حضرت امیر، با هدف إکمال دین و تمام شدن ابلاغ رسالت رقم می‌خورد.

برخی از افراد، مفهوم ولایت را تنها به معنای پیشوای سیاسی جامعه می‌دانند. گویا صاحبان این تفکر بر این باورند که نیاز انسان به رهبر در زندگی اجتماعی، تنها به رهبری سیاسی خلاصه می‌شود. در حالی‌که نگاه این افراد، نگاهی تک بعدی است. خدا انسان را با نیازهای مختلفی خلق نموده و تمام نیازها باید به بهترین شکل ممکن مورد توجه قرار گیرد. انسان، نیازمند رهبر و متخصص معصومی است که در تمام ابعاد زندگی بتواند به او تمسک جوید و او کسی نیست جز ولی خدا.

از دیگر نکات حائز اهمیت در مسئلهٔ ولایت این است که گرچه در روز غدیر حضرت علی (علیه‌السلام) با نصب الهی و با معرفی پیامبر (صلوات‌الله علیه)، به عنوان ولی خدا برگزیده شدند؛ اما مسیر هدایت در هر عصری با وجود رهبری معصوم همچنان استمرار دارد. در حال حاضر نیز ولیّ خدا امام معصومی‌اند که گرچه از دیده‌ها غایب می‌باشند اما حضور دارند. وظیفهٔ ما این است که در دوران غیبت، همواره به یاد حضرت باشیم و این درک حضور تنها در سایهٔ عمل به تعهدات و مسئولیت‌های دینی محقق می‌گردد. به‌هرمیزان بتوانیم برنامه‌های زندگی‌مان را در جهت رضایت ولی خدا تنظیم نماییم، در پذیرش اصل امامت و ولایت موفق بوده و راه رسیدن به کمال را بر خویش هموار نموده‌ایم.