مسئول دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه علمیه:
حضور فعال ۳ هزار عضو پیوسته در انجمن های علمی حوزه/ انجمن‌های جدید آینده پژوهشی و امامت در آستانه تصویب
مسئول دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه علمیه گفت: با تصویب دو انجمن علمی جدید «آینده پژوهشی» و «امامت» تعداد انجمن های علمی حوزه به ۲۳ می رسد.
حجت الاسلام والمسلمین عبدالرسول هاجری، استاد حوزه و دانشگاه و فارغ التحصیل رشته جامعه شناسی از دانشگاه شهید بهشتی که هم اکنون علاوه بر تدریس سطوح مختلف حوزه و دانشگاه به عنوان مسئول دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه‌های علمیه مشغول به فعالیت می باشد و میهمان اتاق خبر خبرگزاری حوزه بود، گفت‌وگوی وی در خصوص فعالیت های انجمن های علمی را در ذیل می خوانیم.
حوزه نیوز – لطفا فلسفه وجودی انجمن های علمی در حوزه علمیه بیان کنید؟
انجمن‌های علمی حوزه‌های علمیه به شکل کنونی در واقع برداشتی از انجمن‌های علمی مراکز آموزش عالی کشور و دانشگاه‌ها می باشند و به‌تبع دانشگاه‌ها نیز این نسخه را از نسخه‌هایی که در دانشگاه و مراکز علمی جهان معاصر بوده، برداشت و اقتباس کرده‌اند، اما وقتی دقت می‌کنیم در کارکردها و فعالیتهای انجمن‌ها و پیشینه انجمن‌ها در جهان معاصر، متوجه می‌شویم که انجمن‌ها نسخه‌برداری از تعاملات علمی حوزه‌های علمیه شیعه است در حقیقت یک برداشت آزاد و مدرن از نشست‌ها و مباحثات علمی عالی در حوزه‌های علمیه و آن هم به این معناست که در رویکرد علمی دنیای معاصر به ویژه در کشورهای غربی، اساتید وقتی که مراحل عالی علمی کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری یا مثلاً پسادکتری را طی می‌کردند، برای به‌روزرسانی و روزآمدسازی و ارتقای دانش خود، دیگر تعریف خاصی از علم آموزی وجود نداشت، یعنی نه کلاسی، نه رشته‌ای، نه ادامه تحصیلی وجود داشت، دیگر نهایتش تا پسادکتری بود و این به این معنا نبود که اساتید نیازمند ارتقا و افزایش دانش تخصصی خودشان نیستند، بلکه به دنبال یک الگویی بودند. برای اینکه اساتید ضمن شئونشان که دیگر سر کلاس نروند ارتقای علمی هم داشته باشند، برای همین در یک مطالعات پیمایشی و میدانی که در کشورهای مختلف انجام دادند، به حوزه‌های علمیه شیعه در نجف و قم رسیدند.
جلسات مباحثه، ریشه اولیه انجمن های علمی غرب
آنان به گونه‌ای با یک قالبی آشنا شدند که اساتید برجسته مثلاً مراجع و علما هر از گاهی به مناسبتی در یک مجلسی که جمع می‌شدند، این مجلس به طرح یک فرع فقهی یا اصولی جنب و جوش علمی می یافت و یا از نظر فلسفی اساتید یک مسئله ای را که اخیرا کار کرده بودند را مطرح و دیگران روی آن بحث می‌کردند، بعضاً از سرشب تا اذان صبح طول می‌کشید و این گفتگوها انجام می‌شد.
با این گفتگوهای تقریباً علمی غیررسمی که بین اساتید و آیات عظام حوزه‌های علمیه صورت می گرفت، هم کسی که طرح فرع و بحث می‌کرد در حقیقت دانش خود را تکمیل می‌کرد و به ضعف نگاه‌های خودش می‌رسید، هم اساتیدی که در آن موضوع کار نکرده بودند با یافته‌های جدید آشنا می‌شدند، این الگو را برداشتند و بردند و با نظام بخشی به آن انجمن های علمی را در دانشگاه ها و مراکز علمی خود طراحی کردند.
نقش اصلی انجمن های علمی حوزه
انجمن‌هایی که از قبل طراحی می‌شود در اصل محفلی برای گردهم آمدن و گفتگوهای علمی اساتید است، این نگاه در واقع نقش اصلی انجمن‌ها در دوره‌های جدید است و هم مأموریت اصلی‌اشان از همین نقطه شکل می‌گیرد. انجمن‌های علمی چه در جهان، چه در ایران، چه در حوزه‌های علمیه، الآن نقش اصلی‌شان همین گفتگوهای روشمند بین اساتید در حوزه‌های یک علم است که از همین گردهم آمدن‌ها، اساتید دانش‌شان ارتقا پیدا می‌کند و هم جرقه‌ها و فرضیه‌های جدیدی در علوم مختلف مطرح می‌شود، یعنی هم ارتقا، انتقال، تولید دانش و نظریه پردازی را خواهیم داشت.
حوزه نیوز- سابقه راه اندازی انجمن های علمی در حوزه به چه سالی برمی‌گردد؟
انجمن های علمی با این شکل جدید که در حقیقت نسخه‌برداری از شیوه‌های مباحثات علمی در حوزه‌های علمیه است، به دانشگاه‌های کشور می‌رسد و از سال ۱۳۸۲ در پاسخ به مطالبه مقام معظم رهبری در ارتباط با تولید دانش نهضت نرم‌افزاری یکی از اتفاقاتی که در حوزه علمیه رخ داد، در حقیقت تأسیس انجمن‌های علمی در حوزه‌های علمیه است. از سال ۱۳۸۲ به بعد انجمن‌ها در حوزه‌های علمی مختلف به تدریج شکل گرفت تا امروز که تعداد آنها ۲۱ انجمن در ۲۱ دانش و رشته تخصصی است.
حوزه نیوز – ویژگی های کار در انجمن‌های علمی حوزه چیست؟
من فرصت را مغتنم می‌شمارم به یک نکته اشاره می‌کنم و آن هم ویژگی‌های کار در انجمن‌های علمی است که موجب رغبت اساتید برای حضور در انجمن‌ها شده، چون انجمن‌ها به کسی حقوق نمی‌دهد و صرفاً کار و تلاش علمی است بدون اینکه در حقیقت درآمدی داشته باشد، با این وجود هم در حوزه و دانشگاه هم در دنیا، اساتید به این محفل علمی رغبت نشان می‌دهند.
ویژگی انجمن های علمی
دلیل این رغبت چند ویژگی عمده انجمن ها است؛ یکی اینکه انجمن‌ها سرریز علمی اساتید در مراکز دیگر هستند، یعنی شما وقتی یک گروه علمی را در یک دانشگاه یا پژوهشگاه می‌بینید، اساتید مربوط به همان دانشگاه یا پژوهشگاه هستند اما در انجمن‌های علمی اساتید در واقع سرریز تمام مراکز علمی می باشند یعنی اساتید همه مراکز می‌آیند دور همدیگر جمع می‌شوند و با هم گفتگو می‌کنند. دومین ویژگی که انجمن‌ها دارند به‌روز بودن و روزآمدسازی مسائل و مباحث است. مثلاً در جامعه ما یا در جامعه علمی دنیا یک مسئله‌ای مطرح می‌شود، این بلافاصله در انجمن‌های علمی در قالب یک مقاله، یک نشست، یک گفتگو علمی بلافاصله مطرح می‌گردد، این درحالی است که طرحش در دانشگاه‌ها و پژوهش‌ها بخاطر روند و فرآیندی که در آنجا هست، خیلی طول می‌کشد تا به یک واحد درسی، یک کتاب یا در حقیقت فعالیت علمی بشود، لذا، حُسن انجمن‌ها به‌روز بودنشان در ارتباط با مسائلی است که در دنیای علم مطرح می‌گردد. سومین نکته‌ای که باعث رغبت اساتید می‌شود، این است که انجمن‌ها مستقل‌اند و هیچ وابستگی مالی و ساختاری به هیچ‌جا ندارند، یعنی حیات خلوت همه اساتید و یا خانه اول یا دوم اساتید می باشند، چون مجمع عمومی را اساتید تشکیل می‌دهند، هیئت مدیره را اساتید انتخاب می‌کنند، رئیس را اساتید برمی‌گزینند، اینکه به چه بحثی بپردازند، چقدر بپردازند، چگونه بپردازند، کلاً در یَد اختیار اساتید است در حالی که در جای دیگر بیشتر نظام آموزشی و علمی است و این حالت انعطاف‌پذیری، ژله‌ای و شناور بودن را ندارند و همین موجب رغبت اساتید شده که جایی متعلق به خودشان است، مانند خانه‌ای که می‌توانند دیواره‌ها و رنگ آمیزی آن را خودشان انجام دهند، این ویژگی‌های برجسته باعث استقرار فعالیت انجمن‌ها به رغم محدودیت‌های مالی‌شان شده است. انجمن‌ها همینطور که عرض کردم از لحاظ مالی به جایی وابسته نیستند، این رویه استقلال در دانشگاه‌های ایران، در دانشگاه‌های دنیا و هم در حوزه وجود دارد یعنی اینطور نیست که یک ردیف مالی داشته باشند و حوزه آنها را تأمین کند، در اساسنامه آمده که انجمن‌ها از نظر مالی و تأمین منابع مستقل‌اند و هزینه های خود را از طریق کارگاه‌ها تدریس، کار تحقیقاتی و یا حق عضویتی که اعضا می پردازند به نوعی تأمین هزینه می کنند. همین عدم وابستگی باعث شده است که از لحاظ مسائل دیگر هم وابسته نباشند، امضا نکنند، تأیید نکنند هر چیزی را که از جای دیگر تصویب می‌شود، لذا، برنامه‌ها و فعالیت‌هایشان مصوب خودشان است.
حوزه نیوز- آیا با همه این ویژگی ها و خصایص، انجمن ها کار ویژه ای هم انجام می دهند؟
بله. مواردی که ذکر شد در واقع ویژگی‌های انجمن‌ها است. هم در حوزه‌های علمیه هم در دانشگاه‌های ما و هم در دانشگاه‌های مراکز عالی دنیا این ویژگی ها به نوعی یکسان است اما با همین ویژگی‌ها انجمن‌ها با فراخور زیست بوم خود چند کار بزرگ در «عرصه علم» انجام می‌دهند، یکی از آنها توسعه، گسترش و تعمیق دانش انجمن کاری‌شان است، در واقع کارشان را توسعه و تعمیق می‌دهند، اینکه از چه مسیری؟ از کدام راه؟ راه‌هایی که انجمن‌ها از آن طریق به گسترش دانش، تولید نظریه‌ها کمک می‌کنند.
در ابتدای سخن به بحث تضارب و گفتگو در حوزه علمیه اشاره کردم، اینها با هم گفتگو می‌کنند، این از تضارب و به هم رسیدن و به هم خوردن اندیشه‌ها جرقه‌ها یا فرضیه‌های جدیدی در ذهن‌ها شکل می‌گیرد، این جرقه‌ها، مقدمه تبدیل شدن به یک شعله از دانش است در حالی که اگر این گفتگوها نباشد و قله‌های علم با هم ارتباطی نداشته باشند که اندیشه‌هایشان را ارزیابی و در معرض نقد همدیگر بگذارند، روند تولید دانش یا متوقف یا بسیار کند می‌شود، این اولین کاری است که انجمن‌ها انجام می‌دهند.
امروزه گفتگوها، نشست ها و بحث های علمی روشمندی بین اساتید وجوددارد و جرقه های دانش در ذهن ها متبادر می گردد ولی نمی توان از آن فیلم و عکس گرفت در معرض دید عموم قرار داد چراکه یک جریان زمان‌بر است برای اینکه تبدیل به یک فرضیه شود، محقق انگیزه پیدا کند و دنبال شواهد و قرائن برود، از حوزه درسی و شاگردان خودش کمک بگیرد و بعد از مدتی علی القاعده به یک اثر فاخر یا فرضیه برجسته علمی تبدیل شود. در واقع درانجمن ها قاعده تضارب و به هم رسیدن اندیشه محققان در تولید فرضیه رقم می خورد چه بخواهیم و چه نخواهیم، گفتگوها همدیگر را تکمیل می‌کنند و از همین بستر علم تولید، توزیع و گسترش می یابد.
بنابراین یکی از اصلی‌ترین کارکردهای انجمن‌های علمی تولید و گسترش دانش از طریق استمرار مباحثات روشمند اساتید یک رشته است که از این طریق مؤلف یا کسی که طرح بحث می‌کند، استاد دیدگاه خودش را کامل می‌کند، اساتید دیگر هم از نتایج تحقیق استفاده می‌کنند، دانشجوها و دانش‌پژوه‌های جوانی هم که می‌آیند بهره‌مند می‌شوند یعنی دانش آنان در حوزه تخصصی ارتقا پیدا می‌کند.
کارکرد دوم، به‌روزرسانی مباحثات و روزآمدسازی است. در حقیقت هر مبحثی که مطرح می‌شود می‌آیند در انجمن مربوطه مورد چالش قرار می‌گیرد و بررسی می‌شود این در حقیقت دانش را به‌روز می‌کند و از نظر زمانی حصر زمان و مرزهای زمان را از بین می‌برد و هر بحثی که مطرح می‌شود مورد نقد، بررسی و چالش قرار می‌گیرد.
حضور فعال ۳ هزار عضو پیوسته در انجمن های علمی حوزه/ انجمن‌های جدید آینده پژوهشی و امامت در آستانه تصویب
انجمن ها و رویکرد گسترش دانش
سومین کارکرد، از طریق برگزاری کلاس‌ها، دوره‌ها و کارگاه‌های ترویجی علاوه بر ارتقای علمی شاهد گسترش دانش توسط انجمن های علمی می باشیم، به استثنای ایام کرونا، صدها کارگاه، دوره و کلاس آموزشی در ارتباط با مسائل روزآمدی که در حوزه علم مطرح شده است توسط انجمن های علمی حوزه برگزار شد و انجمن ها فقط از طریق همین دوره‌ها، کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی و مهارتی به گسترش دانش کمک می‌کنند.
تلاش برای ثبت وماندگاری علم
چهارمین کارکرد، در واقع مدیریت دانش است، در واقع بخش دیگری که به توسعه و تعمیق دانش کمک می‌کند بحث مدیریت دانش است، یعنی تدوین، ثبت، انتشار و مکتوب‌سازی دانش. شما می‌بینید که از فعالیتهای انجمن‌ها تدوین و انتشار انواع فصل‌نامه‌ها، تدوین و انتشار کتب می باشد در حقیقت دانشی که تولید می‌شود پیچ و مهره می‌کنند، می‌بندند، ثبت و تجمیع می‌کنند، از طریق مکتوب‌سازی به آن انتظام می‌دهند و آن را فرازمانی می‌کنند، دانش و علمی که کتاب شود یعنی فرازمانی است، چون مؤلف ممکن است برود ولی کتاب می‌ماند. یکی از کارهای اصلی انجمن‌های علمی همین است که برای توسعه و گسترش دانشی که تولید شده آن را برای دیگران و نسل بعد حفظ کند که ما اسم آن را «مدیریت دانش» می‌گذاریم.
جلوگیری از انحرافات علمی
یکی دیگر از محورها و راه‌هایی که انجمن‌ها از طریق آن به توسعه و گسترش دانش کمک می‌کند، «مقابله با انحرافات علمی و دانشی» است. انجمن‌ها وقتی نشست می‌گیرند، مدعیان دروغین خیلی زودتر شناخته می‌شوند در حالی که اگر این محفل رسمی نباشد که افکار و اندیشه های علمی را رصد و شناسایی نکند و با دعوت افراد با آنان به گفتگو ننشیند، چگونه می تواند نسبت به شناخت سره از ناسره اقدام کرده و در این جهانی که هر کسی ادعایی دارد همچون چراغ و نورافکن، به شناخت حقیقت کمک کند؟
انجمن های علمی همانند یک چراغ پرتو افکنی کرده و زمانی که افرادی در تاریکی درصدد فروش کالاهای خودشان به عنوان یک شخصیت علمی هستند، از آنان دعوت می کنند و کلام آنان را به گفت وگو و بررسی می گذارند و آنجا مشخص می‌شود که این نظریه بر اساس چه مبنای دانشی ارائه شده است. انجمن‌ها کمک شایانی در جلوگیری از انحرافات علمی دارند و نسبت به حفظ و پاسداری علم بسیار دقیق و آماده هستند.
انجمن ها و دیگر کارکردها
مواردی که من عرض کردم در واقع موارد پنجگانه ای است که انجمن‌های علمی از طریق این موارد یک کارکرد خودشان یعنی «توسعه و گسترش دانش» را علمی می کنند، اما علی‌القاعده کارکرد انجمن‌ها چه در دنیای امروز و چه در حوزه‌های علمیه اختصاص به این ندارد. اگر بخواهم به برخی از عناوین مهم اشاره کنم می توان «بومی سازی دانش» را مدنظر قرار داد، به هر حال دانش به یک معنا مرز و جغرافیا ندارد، مخصوصاً الآن که بحث و نظریه‌ای مطرح می‌شود و توسط فضای مجازی بلافاصله همه‌جا گسترش پیدا می‌کند و در مراکز و جامعه مختلف حتی مجامع عمومی مطرح می‌شود.
انجمن‌های علمی حوزه یکی از آن مراکزی است که شبیه کاتالیزور عمل می‌کند، در حقیقت یک ورودی دارد یک فرایند و یک خروجی و این کمک می‌کند برای اینکه مباحث و دانش‌های جدید در قبالشان نه تسلیم محض باشیم، نه رد مطلق کنیم، بلکه مورد کنکاش و دقت نظر علمی قرار بگیرند یا پذیرفته و یا به طور کلی یا جزئی رد شوند.
انجمن های علمی حوزه یک سدّ سدید در مقابل گزاره‌ها و گزینه‌هایی که در عرصه علم مطرح می‌شود، هستند. از تقلید، تسلیم، از خودبیگانگی در مقابل هجوم مباحث جلوگیری می‌کنند و تلاش دارند که دانش‌های متناسب، همساز و همگن با بوم ایران، بوم تمدنی ایران، بوم اسلام و بوم حوزه‌های علمیه را شناسایی و ارائه کنند. و این خدمت بزرگی برای هویت‌دهی به دانش‌ها و علوم انسانی اسلامی که الآن در یک گستره وسیع در مجامع علمی داخلی و خارج از ایران، مطرح می‌شود، است.
انجمن ها و هویت دهی علمی
کار دیگری که انجمن‌ها انجام می‌دهند «هویت دهی رسمی و اعطایی به شخصیت‌های علمی و فعالیتهای دانشمندان و محققان یک رشته است. محققان و پژوهشگران به خودی خود دارای یک هویت علمی رسمی نیستند و این انجمن های علمی هستند که به صورت رسمی و قانونی از سوی مراجع ذی صلاح تاییدیه گرفته و فعالیت خود را شروع می کنند و متقاضیان و آنهایی که در مسائل علمی مباحثی دارند به انجمن ها مراجعه، مسائلشان را مطرح می کنند، نیازهایشان را مطرح و پاسخ درخور دریافت می کنند.
انجمن ها و تولید دانش کاربردی/انجمن ها بهترین مشاور برای کارکزاران نظام
انجمن می‌تواند به رد و بدل شدن های علمی و نتایج آن هویت و رسمیت بخشد. نکته دیگر اینکه یکی دیگر از کارکردهای انجمن ها «تولید دانش کاربردی» است، یعنی تلاش می‌کند برای اینکه مباحث نظری و فلسفی در عرصه واقعیت ارائه شوند. انجمن‌های علمی در ایران، جهان و چه در حوزه‌های علمیه یکی از بهترین مشاوران مؤسسات و نهادهای اجرایی کشور می‌باشند که کارگزاران مسائلشان را مطرح کنند و انجمن های مختلف با بهره گیری از دانش و مبانی علمی خود پاسخ درخور را ارائه کنند. مثلاً بحث الگوی پایه اسلامی- ایرانی پیشرفت مطرح شد، این الگو باید مورد بررسی و تکمیل قرار بگیرد وقتی که مقام معظم رهبری این الگو را به حوزه‌های علمیه ارجاع دادند، برای اینکه مباحث و نقطه نظرات در این خصوص مطرح شود، حوزه به یکی از ارکانی که مراجعه می‌کند انجمن‌های علمی است. در بررسی و نقد الگوی پایه اسلامی - ایرانی پیشرفت در حوزه‌های علمیه، انجمن‌های علمی نقش بسیار تأثیرگذاری داشتند به طوریکه از ۲۰ منظر از ۲۰ بُعد این الگو مورد بررسی قرار گرفت و حتی این الگو از برخی ابعاد اصلاً مورد بررسی قرار نگرفته بود، اما ما به برکت فعالیت ۲۱ انجمن تخصصی و علمی که داریم، موفق شدیم از آن منظرهای مختلف بررسی، نقد، تکمیل و در نهایت ارائه کنیم که بحمدالله مورد تأیید و تشویق مقام معظم رهبری قرار گرفت.
رئوس فعالیت انجمن های در چند سطر
به جرأت می‌شود گفت از سال ۱۳۸۲ تا به امروز که ۲۱ انجمن داریم، همیشه شاهد تأثیرات شگرف، عمیق، جامع و همه‌سونگری در ارتقا، تولید و گسترش دانش جدید علوم انسانی- اسلامی بوده‌ایم و باید بگویم در گسترش مسائل، در تولید نظریه‌ها و فرضیه‌ها با رویکرد دینی، در تأسیس رشته‌ها و نظام‌واره‌های تخصصی و آموزشی حوزه‌ها، در تأسیس پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی حوزه‌ها، در گسترش علوم در بدنه حوزه‌های علمیه در قم و در استان‌های دیگر نقش بسزایی را ایفا کرده اند.
حضور فعال ۳ هزار عضو پیوسته در انجمن های علمی حوزه/ انجمن‌های جدید آینده پژوهشی و امامت در آستانه تصویب
حوزه نیوز- اشاره ای به فعالیت های آثار تألیفی و قطب های علمی انجمن ها داشته باشید؟
راه اندازی قطب های علمی
در بخش مکتوب و فصلنامه باید اشاره کنم هر کدام از این ۲۱ انجمن علمی دارای فصلنامه و مکتوبات ویژه خود است که به معرفی آن خواهم پرداخت. در بخش همایش‌ها، نشست‌ها، کارگاه‌ها تجربه بیشماری در این عرصه داریم که مواردی را بیان خواهم کرد. ما در بحث کاربردی کردن علوم به دنبال تأسیس قطب‌های علمی هستیم. قطب‌های علمی کارشان این است که مسائل برجسته تئوریک و معرفتی نظام را تشخیص می‌دهند و بعد با بسیج علمی تمام مراکز و شخصیت‌های علمی سعی می‌کنند آن مسئله را در یک زمان مشخص و برنامه مصوب پاسخ دهند. از جمله قطب‌های علمی که در آستانه تصویب شورای اعطا می باشد، قطب بانکداری اسلامی است، زمانی صحبت از سلول های بنیادین بود این قطب توسط پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی راه اندازی و اداره می شود و همه مراکز علمی حوزوی و آکادمیک قطب بودن رویان را پذیرفته‌اند، اما قطبی همچون بانکداری اسلامی، خاستگاهی جز حوزه علمیه ندارد که امید است قطب های مورد نظر از سوی شورای اعطا، تصویب و فعالیت آنان آغاز گردد. چرا که یکی از برنامه‌هایی که برای کاربردی کردن پاسخگویی مسئولان به صورت روشمند وجود دارد، تأسیس همین قطب‌هاست که اساسنامه آن در کمیسیون تصویب شده و الآن در مرحله تصویب شورای عالی است که امیدواریم به زودی تصویب شود.
حوزه نیوز- آیا دایره فعالیت انجمن ها با توجه به رویکرد تحولی مدیر حوزه‌های علمیه، تغییر نمی کند؟
بله. یکی دیگر از بحث‌هایی که ما در دستور کار انجمن‌ها و دبیرخانه انجمن‌ها است، بحث گسترش انجمن‌ها در سایر استان‌هاست، از سال ۱۳۹۶ گسترش شعب انجمن‌ها را به استان‌های کشور آغاز کرده‌ایم، امروز در ۱۷ استان کشور شورای تخصصی انجمن‌های علمی را داریم که مسئولیت گسترش و توسعه مباحث تخصصی، کارگاه‌های مهارتی آموزشی استان‌ها و ایجاد شعب و انتشار فصلنامه را به عهده دارند.
نکته کلیدی
دبیرخانه انجمن‌های علمی پل ارتباطی بین انجمن‌های علمی و بین بدنه حوزه و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه است، در حقیقت مطالبات انجمن‌های علمی و نیازهایشان را در قالب آیین‌نامه، شیوه‌نامه و دستورالعمل تنظیم می‌کند و برای بررسی و تصویب به مرکز مدیریت ارائه می‌دهند، از سوی دیگر مطالبات شورای عالی، مطالبات مرکز مدیریت را در قالب مصوبات و ابلاغیه‌ها به انجمن‌ها اعلام می‌شود و این فرایند زمینه‌سازی همکاری‌های مشترک را در جهت اجرای برنامه ها و اهداف مدنظر را محقق می گرداند.
حوزه نیوز- آیا در اهداف و برنامه های انجمن ها ارتباط گیری با بدنه حوزه وجود دارد؟
تا پیش از مصوبه شورای عالی حوزه های علمیه، خیر تعامل مستقیمی نداشت اما اخیراً یک مصوبه‌ای از سوی شورای عالی حوزه آمده است که تلاش شود ارتباط انجمن‌ها با بدنه حوزه و با بدنه مرکز مدیریت بعد از ۴-۳ سال آزمون و خطا در آنجایی که ما موفق بوده‌ایم و مورد توافق قرار گرفته است این تعامل و هم افزایی صورت بگیرد از جمله در تدوین و تهیه مجلات و فصلنامه های علمی، نشست ها و کرسی های نقد و نظر آثاری علمی که پیش از این تجربیات کافی را کسب کرده ایم.
حوزه نیوز- با توجه به دامنه گسترده فعالیت ها، آیا در فرایند تولید رشته های درسی فعالیت دارید؟
بله در پاسخ به این سوال خیلی خوب باید عرض کنم که، ببینید ما در جوامع بشری مراکزی داریم که محل تولید دانش و پیشر فت علم به واسطه نیروی محقق و دانشمندانی که دارند شکل می گیرد، از سوی دیگر ما مجموعه هایی داریم که دانش را گرفته آن را فرآوری کرده و به آن قابلیت اجرا می دهند، باید بگویم که راه اندازی قطب های علمی در واقع همین رسالت را دارند، قطب‌ها کارشان این است که یافته‌های علمی را در قالب یک محصول علمی ضمانت اجرا بدهند، مانند قطب بانکداری اسلامی در واقع به این معناست که هم اندیشمندان و محققان می‌دانند باید به آنجا مراجعه کنند و بحثهایشان را آنجا ارایه دهند و هم نظام سیاسی کشور می‌داند که برنامه خودش را باید برای برنامه‌ریزی‌های کلان از آنجا پیگیری کند.
حوزه نیوز- ضمانت اجرای خروجی های قطب های علمی را چگونه برنامه ریزی کرده اید؟
قطب‌های علمی نوعاً آمیزه یا تشکیلاتی متشکل از شخصیت های حقیقی و حقوقی نهادها، سازمان ها و سامانه هایی که دنبال یک محصول جامع و قابل اجرا هستند. لذا تا تقاضا و نیازی نباشد حرکتی در قطب ها صورت نمی گیرد.
حوزه نیوز – آیا در سال جاری وضعیت تحولی را در انجمن های علمی شاهد خواهیم بود؟
بله. در حال حاضر ۲۱ انجمن داریم و آخرین انجمن‌هایی که افزوده شدند ۳ انجمن «مطالعات رسانه»، «فضای مجازی» و انجمن «زن و خانواده» است. ۲ انجمن «آینده پژوهشی و تمدن پژوهی» و «امامت» در مرحله تصویب هستند که ان شاءالله به عدد ۲۳ خواهیم رسید. این انجمن‌ها از علوم قدیم رایج حوزه‌ها همچون فقه، اصول، تفسیر و حدیث را شامل می‌شود تا علوم جدید مانند مدیریت، سیاست، جامعه‌شناسی، اقتصاد، زبان خارجی و ... را شامل می شود.
انجمن های علمی آمیزه ای از دانش های جدید و منابع
انجمن‌های علمی حوزه با توجه به اینکه هنوز در استان های کشور توسعه پیدا نکرده اند در حال حاضر ۳ هزار عضو پیوسته دارند و البته هنوز راه داریم تا تمام کسانی که دانش‌آموخته هستند عضو شوند، این سه هزار عضو پیوسته از اساتید و فضلای حوزه هستند که در یکی از رشته‌های دانشی تخصصی کارشناسی ارشد به بالا دارند یعنی در رشته علوم سیاسی طلبه‌هایی داریم که در سطح ۳ به بالا هستند و در دانشگاه دارای دکترا یا ارشد سیاست و اقتصاد را دارند، حضور اساتیدی از حوزه و دانشگاه موجب شده از دانش‌آموختگان حوزوی و دانشگاهی برای سامانه اقبال داشته باشند، چون حوزه انجمن را از خودش می‌داند و دانش‌آموختگان خودش هستند و از سوی دیگر اساتید عضو دانشگاه را نیز از خودشان می‌دانند، لذا انجمن ها نقطه وصل و پل ارتباطی بین حوزه و دانشگاه هستند که زبان حوزه را در تعامل با حوزه می‌دانند هم زبان علمی دانشگاه را می‌دانند و این توان را دارند که نظریه و فرضیه‌هایشان نسیم هر دو مجموعه را داشته باشد.
انجمن های علمی در واقع آمیزه‌ای از دانش‌های جدید و منابع است و این محصول را شما فقط در همین مراکز می‌بینید، انجمن‌های علمی، مراکزی دو ساحتی متشکل از دانشگاه و پژوهشگاه‌هایی که هم دانش‌آموختگان حوزه و هم دانش‌آموختگان مراکز تخصصی هستند
حوزه نیوز- وضعیت منشورات علمی انجمن ها به چه صورت است؟
امروز تقریباً انجمن‌های ما دارای فصلنامه علمی پژوهشی یا فصلنامه علمی ترویجی می باشند و بعضی از آنها با همکاری دانشگاه‌ها در حقیقت اقدام به تولید فصلنامه‌های مشترک دارند، مثلاً انجمن علوم سیاسی با یکی از دو تا از دانشگاه‌های کشور فصلنامه مشترک دارد در حقیقت ۳ تا فصلنامه را آماده و منتشر می‌کند که یکی مربوط به خودش است و ۲ مورد دیگر مشترک است.
ورود جدی در بحث تألیف کتب نداریم
از نظر ساختاری این اختیار به انجمن‌ها داده شده که می‌تواند به غیر از یک فصلنامه‌ای که اختصاص به خودشان دارد فصلنامه‌هایی را با همکاری سایر مراکز علمی دانشگاهی و حوزوی کشور منتشر کند.
در خصوص کتب باید گفت که مکتوبات ما بیشتر محصول پژوهشگاه هاست چرا که ما پژوهشگاه نیستیم که اقدام به تولید کتاب داشته باشیم. انجمن‌ها در مواردی که کاری متولی نداشته باشد و تقاضا باشد به صورت خاص ورود می کند، لذا ما آمار شماره‌های فصلنامه‌هایمان به مراتب بیشتر از تعداد کتاب‌هایی است که انجمن‌ها منتشر کرده‌اند.
انجمن ها و طراحی رشته های درسی
انجمن‌ها در ارتباط با طراحی و پیشنهاد رشته‌ها به دو شیوه عمل می‌کند، یا بدواً این کار را انجام می دهند یعنی در رشته خودشان می‌بینند نیازی در کشور دارد و حوزه هنوز وارد آن بخش نشده، لذا آن را طراحی می‌کنند، مبانی، ضرورت‌ها، خاستگاه‌ها آن پیشنهاد می‌دهند در صورتی که مورد تأیید قرار بگیرد و برگردد در حقیقت سرفصل‌ها و منابع‌اش را ارائه می دهند. شیوه دیگر آنکه بعضی مواقع در حقیقت مراکزی که مسئول طراحی و تدوین رشته‌ها هستند از انجمن ها تقاضایی می‌کنند و متن‌هایی که تهیه شده یا رشته‌هایی که طراحی شده از جهت مشاوره‌های تخصصی برای انجمن‌ها ارسال می کنند. به عنوان مثال در زمان فرایند طراحی رشته های جدید حوزه، از سوی مرکز تدوین متن پیش نویسی برای انجمن ها آماده و ارسال شد، انجمن‌ها بررسی و نکته‌نظراتشان را گفتند، به شوراهای گسترش دعوت شدند و بعضی از این پیشنهاداتی که داده شده بود چه در قالب رشته یا سرفصل‌ها به تصویب رسید.
اقدام سوم در خصوص پیشنهاد رشته ها، اخیراً کاری بر عهده انجمن ها نهاده شده که آن هم «مسئله شناسی تخصصی علوم» است. تقریباً ۱۰ سال پیش مرکز مدیریت به این نتیجه رسید که در هر رشته تخصصی مسائل علوم آن را بشناسیم، در قالب پژوهش های مرتبط و تخصصی ریل گذاری کنیم و به رساله ها، پایان نامه های حوزوی انتظام ببخشیم تا طلبه بدانند در هر رشته چگونه به بهترین شیوه به مسائل پاسخ بدهند. از ۱۰ سال قبل این طرح توسط انجمن‌ها شروع شده و تا کنون ۱۰ جلد از آثار مسئله‌شناسی و نیازسنجی پژوهشی چاپ شده است و امید است امسال به ۲۰ اثر گسترش یابد.
تدوین سیر مطالعاتی دانش برای حوزویان
«تدوین سیر مطالعاتی دانش» برای دانش پژوهان و جامعه علمی کشور یکی از کارهایی است که از سال ۱۴۰۰ با تاکید آیت الله اعرافی در دستور کار معاونت پژوهشی حوزه و انجمن های علمی قرار گرفت. در واقع حوزه علمیه تاکنون سیر مطالعاتی دانشی مختص خود را نداشت و این ابتکار با تاکید مدیر حوزه های علمیه از سال گذشته توسط انجمن های علمی حوزه شکل گرفت و برای همه رشته‌ها یک سیر مطالعاتی برای رده‌های مختلف مخاطبان طراحی شد، یعنی کسانی که اطلاعاتشان عمومی است و علاقمند به علوم اسلامی هستند، کسانی که اطلاعاتشان در حد لیسانس است کارشناسی ارشد دکتری در حد ۳ و ۴ است هم اکنون در دستور کار قرار گرفته و امید است تا پایان سال تعدادی از سیر مطالعات تخصصی تدوین و منتشر شود.
حضور فعال ۳ هزار عضو پیوسته در انجمن های علمی حوزه/ انجمن‌های جدید آینده پژوهشی و امامت در آستانه تصویب
۳ قطب علمی در انتظار ارائه و تصویب
در خصوص قطب های علمی که پیش از این صحبت شد باید بگویم، اساسنامه در مرحله تصویب قرار دارد ولی هم اکنون ۳ قطب علمی منتظرند تا برنامه های خود را به صورت دقیق برای اجرایی شدند ارائه کنند. در صورت تصویب قطب ها و اجرایی شدن آن، قطعاً ما به سمت اصلی‌ترین مسائل می‌رویم که کشور فعلاً با آن مشکل دارد.
دوم اینکه، در حوزه علمیه شاهد تحول دانش و ارتقای دانش هستیم، بحث ما در واقع مجامع عالی علوم است، امروز ما در سطح مراکز عالی علوم در ایران و جهان و یا در بحث مدیریت دانش، سطوح مختلفی از مجمع، تشکل و انجمن را با حضور بزرگان یک علم را داریم، ایشان در حد یک گروه علمی اساتید در یک مرکز هستند که وقتی از مرکز خارج شوند به شکل یک انجمن علمی در می آیند و یک سطح بالاتر در ایران به یک فرهنگستان علمی یا مجامع عالی علوم تبدیل می شوند، جایی که اساتید برجسته مانند مراجع عظام تقلید یا بزرگان علمی دیگر حضور دارند که در واقع مرز یک علم هستند، حوزه درسی دارند و استاد پرورند، اینها گرد هم جمع می شوند مانند مجمع عالی اقتصاد، مجمع عالی حکمت که الان داریم، سرآمدان علم در آنجا جمع شدند و بر روی علم و دانش بحث می کنند، چیزی که ما به عنوان یک قطب به صورت پیش‌نویس اولیه تهیه کرده و ارائه نموده ایم، در امتداد همین مجامع علمی است و نکته مهم‌تر گسترش دانش به استان‌هاست، اینکه انجمن‌ها بتوانند راهی را باز کنند که این چشمه جوشان و زلال دانش که در حال تولید است به استان‌های ما برسد و همه از این ظرفیت‌ها استفاده کنند. در حال حاضر ۱۷ شورای تخصصی انجمن‌های علمی در استان‌ها راه افتاده است، راه‌اندازی فصلنامه و برگزاری کارگاه‌های علمی، نشست‌ها و کارگاه‌های مهارتی برای طلاب از دیگر برنامه های این شوراهای تخصصی است.
خوزستان و سیستان و بلوچستان اولویت های راه اندازی شورای تخصصی انجمن های علمی
با توجه به انجام کارهای مقدماتی صورت گرفته، امید است در سفر به استان خوزستان شاهد راه اندازی هجدهمین شورای تخصصی انجمن های علمی و نوزدهمین استان نیز سیستان و بلوچستان خواهد بود.
