شرح حالی از ۷ تربیت یافته مکتب امام رضا علیه السلام

آشنایی با شخصیت علمی و معنوی فارغ التحصیلان مکتب رضوی (ع)، حاوی نکات ارزنده ای برای همه مسلمانان و ارادتمندان به ساحت مقدس امام رضا(ع) است.

 حجت الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی در نوشتاری با موضوع «تربیت یافتگان مکتب رضوی» آورده است :

ولادت با سعادت هشتمین خورشید تابناک آسمان ولایت و امامت حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة و الثناء در یازدهم ذی القعده سال ۱۴۸ قمری است. (ارشاد شیخ مفید، ج ۲، ص ۲۴۷). راویان فراوان، و دانشمندان بزرگ و سرشناسی در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی همچون: تفسیر، فقه، کلام، و.. در مکتب امام رضا علیه السلام تربیت شدند که توانستند نقش ارزنده‌ای در آشناکردن جهان اسلام با دانش و معارف اهل بیت (ع) ایفا نمایند.

در این نوشتار به شرح حال مختصری از تربیت‌یافتگان آن حضرت(ع) اشاره می شود. بی تردید آشنایی با شخصیت علمی و معنوی فارغ التحصیلان مکتب رضوی (ع)، حاوی نکات ارزنده ای برای همه مسلمانان و ارادتمندان به ساحت مقدس امام رضا(ع) است.

۱. محمد بن ابی عمیر
او شخصیتی بسیار معروف در میان راویان حدیث بود. مرحوم نجاشی پس از ذکر نام و محل تولد و کنیه ابو محمد برای او می گوید: وی احادیثی را از امام رضا علیه السلام نقل کرده و از جایگاه و منزلت عظیمی نزد شیعه و سنی برخوردار است. (رجال نجاشی، ص ۳۲۶). شیخ طوسی (ره) در الفهرست از او به عنوان مورد اعتمادترین مردم نزد شیعیان و اهل سنت یاد کرده و بیان نموده که ابن ابی عمیر، امام موسی بن جعفر امام رضا و امام جواد علیهم السلام را درک نموده است. همچنین سید بن طاووس او را در دانش و ورع (پارسایی و پرهیزگاری) و تقوا مورد اتفاق همه مسلمین شمرده است. (جمال الأسبوع، ص ۴۱۹). ابن ابی‌عمیر آثار بسیاری را در موضوعات گوناگون تالیف کرده است از جمله: کتاب «الاحتجاج فی الامامة»، «کتاب التوحید»، «کتاب الحج»، «کتاب‌المعارف»، و...(رجال نجاشی، ص۳۲۷)
محمد ابن ابی عمیر در دوران حکومت رشید به سبب نشان ندادن مراکز شیعیان و اصحاب امام موسی بن جعفر علیه السلام به مدت چهار سال زندانی شد و مورد شکنجه قرار گرفت. (رجال نجاشی، ص ۳۲۶). به گفته مرحوم فضل بن شاذان، بر ضدّ محمد بن ابی عمیر تحرکاتی صورت گرفت تا او نام شیعیان عراق را فاش کند و وقتی او امتناع کرد، مأموران او را برهنه کرده و صد ضربه شلاق بر بدنش زدند تا شاید بتوانند نام شیعیان عراق را از او بشنوند. در این هنگام محمد بن یونس بن عبدالرحمان در کنارش قرار گرفت و گفت: «أذکُر موقفَک بینَ یدیِ الله» یعنی خودت را در مقابل خدا ببین. این جمله سبب شد که او زیر شکنجه مقاومت کند و نام شیعیان را فاش ننماید. (قاموس‌الرجال، ج ۹، ص ۴۱).
ضارب محمد بن ابی عمیر سندی بن شاهک یهودی بود که زدن تازیانه را نزد هارون انجام داد. محمد بن ابی عمیر در سال ۱۱۷ وفات یافت. (رجال کشی، ص ۵۸۹). استقامت و پایداری فوق العاده محمد بن ابی عمیر در طریق اهل بیت علیهم السلام در آن فضای خفقان آلودی که توسط مخالفین برای مقابله با شیعیان ایجاد شده بود، قابل توجّه و بسیار درس آموز است.

۲. زکریا بن آدم
زکریا بن آدم بن عبد الله بن سعد اشعری قمی مورد اعتماد و بلند مرتبه و دارای اعتبار و آبرو نزد حضرت رضا علیه السلام بود. (رجال نجاشی، ص ۱۷۴). مرحوم کشی با سندی از علی بن مسیب نقل می کند که به امام رضا علیه السلام عرضه داشت: به خاطر دوری مسافت قادر نیستم که در وقت نیاز به محضر شما آیم. در این شرایط پاسخ مسائل شرعی خود را از چه کسی دریافت کنم؟ حضرت فرمود: از زکریا بن آدم قمی زیرا او نسبت به دین و دنیای تو امین است. (اختیار معرفة الرجال کشی، ص ۵۹۴). مرحوم نجاشی می-گوید: این سخن امام رضا علیه السلام بیانگر منزلت بسیار زکریا بن آدم است. (رجال نجاشی، ص ۴۴۷). مرحوم کشی با سندی از زکریا بن آدم نقل می کند که روزی به امام رضا علیه السلام عرض کردم که می خواهم از بستگانم فاصله بگیرم زیرا افرادی سفیه در میان آنها هستند. حضرت چنین فرمود: این کار را انجام نده زیرا که خداوند به برکت وجود تو بلا را از بستگانت دور می گرداند همان طور که خداوند بلا را از اهل بغداد به برکت امام موسی بن جعفر علیه السلام دور می کرد. (اختیار معرفة الرجال، ص ۵۹۴).

۳. احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی
مرحوم نجاشی او را کوفی معرفی کرده و می گوید: وی با امام رضا و امام جواد علیهما السلام ملاقات کرده و نزد هر دو امام دارای منزلت بوده است و در سال ۲۲۱ وفات یافته است. (رجال نجاشی، ص ۷۵)
مرحوم کشی نقل می کند که روزی به همراه صفوان بن یحیی و محمد بن سنان بر امام رضا علیه السلام وارد شدیم و احتمالاً عبد الله بن مغیره و یا عبدالله بن جندب هم حضور داشتند. ساعتی نزد آن حضرت بودیم و در موقع رفتن، ایشان به من فرمود : احمد شما بمان. نشستم و حضرت با من صحبت کرد و من هرچه از ایشان پرسیدم پاسخ داد تا اینکه پاسی از شب گذشت. حضرت به من فرمود که آیا قصد رفتن داری یا نزدم می مانی؟ عرض کردم: هرچه شما بفرمایید من مطیعم. حضرت فرمود: بمان. وقتی که همه خوابیدند من سر به سجده نهاده و گفتم: خدا را شکر که حجت خدا و وارث علم پیامبران با من مأنوس شد و مرا از میان دوستانم انتخاب نمود. در همین حال بودم که پای حضرت به من خورد و من سر از سجده برداشتم . ایشان دستم را گرفت و فشرد و فرمود: ای احمد روزی امیرمؤمنان از صعصة بن صوهان عیادت نمود و وقتی از وی جدا شد فرمود: بر دیگران فخر مفروش که من از تو عیادت کردم و تقوا را پیشه کن. (معرفة اختیار الرجال، ص ۵۸۷).
نکته مهم و بسیار آموزنده این نقل این است که تلاش برای رعایت تقوای الهی به قدری مهم و سرنوشت ساز است که حتی اشخاصی که محضر معصومان علیهم السلام را درک می کردند نیز به رعایت آن سفارش می شدند و از غفلت نسبت به آن برحذر داشته می شدند. حال تکلیف نگارنده و خواننده این خطوط در پایبندی به اوامر پروردگار و خودداری از منهیات الهی روشن است. پناه می بریم به خدا از شرّ شیطان و همچنین از شرور نفس امّاره.

۴. صفوان بن یحیی
صفوان بن یحیی بجلّی کوفی یکی دیگر از تربیت یافتگان مکتب رضوی است. او از امام رضا علیه السلام روایاتی را نقل نموده و نزد آن حضرت از منزلت والایی برخوردار بوده است ... و از نظر ورع (پارسایی و پرهیزگاری) و عبادت در درجه ای بود که در طبقه او کسی همتای وی نبوده است؛ رحمت و رضوان الهی بر او باد! او نویسنده سی کتاب است از جمله: «کتاب‌الوضوء»،«کتاب‌الصلاة»، «کتاب‌الصوم» و.. (رجال نجاشی، ص ۱۹۷).

۵. علی بن مهزیار اهوازی
وی از امام رضا و امام جواد علیهما السلام احادیثی را نقل نموده است و مطابق نقلهای موجود از جایگاه با عظمتی نزد امام جواد علیه السلام برخوردار بوده است ... و او در نقل روایات مورد اعتماد است و اعتقادات صحیحی داشته و کسی نسبت به او خدشه ای وارد نکرده است. علی بن مهزیار در علوم مختلف اسلامی داری تألیفات بسیاری است. مانند: «کتاب حروف‌القرآن»، «کتاب‌التفسیر»، «کتاب‌الحجّ»، «کتاب الردّ علی‌الغلاة»، «کتاب التجارات»، «کتاب الانبیاء» و...(رجال نجاشی، ص ۲۵۳؛ الفهرست طوسی، ص۲۶۵).

۶. محمد بن اسماعیل بن بزیع
او از صالحان و اشخاص مورد اعتماد است که در مسیر اطاعت الهی اعمال زیادی انجام می داد. (رجال نجاشی، ص۳۳۰) از حسین بن خالد صیرفی نقل شده که می گوید: همراه گروهی نزد امام رضا علیه السلام بودیم که نام محمد بن اسماعیل بن بزیع برده شد. حضرت فرمود: دوست داشتم که افرادی مثل او در میان شما باشند. «ثواب‌الحجّ» و «کتاب‌الحجّ» از جمله آثار «محمدبن اسماعیل» است. (رجال نجاشی، ص۳۳۲).

۷. ریان بن صلت
ریان بن صلت اشعری قمی از امام رضا علیه السلام نقل حدیث نموده و مورد اعتماد و همچنین بسیار راستگو بوده است. (رجال نجاشی، ص ۱۶۵). شیخ صدوق (ره) داستانی شنیدنی را درباره ریان نقل نموده است. در این نقل ریان می گوید: هنگامی که خواستم به عراق سفر کنم، تصمیم گرفتم که برای خداحافظی به محضر امام رضا علیه السلام شرفیاب شوم و با خود گفتم که هنگام خروج از محضر ایشان درخواست می کنم که پیراهن خود را برای کفنم به من بدهند و همچنین درخواست درهم می کنم تا بتوانم برای دخترانم انگشتر تهیه کنم؛ اما در وقت خداحافظی از امام علیه السلام گریه و تأسف از فراق ایشان مانع از این شد که درخواستهایم را بیان کنم. در این حال، حضرت مرا صدا زد و فرمود که برگرد. من برگشتم و ایشان فرمود: آیا دوست نداری که یکی از پیراهن هایم را به تو بدهم تا به عنوان کفن تو باشد؟ و آیا دوست نداری مقداری درهم به تو بدهم تا برای دخترانت انگشتر تهیه کنی؟ عرض کردم اینها را در نظر داشتم اما غم فراق شما مانع بیان این درخواست ها شد. در این هنگام، حضرت فرشی را که روی آن نشسته بود را کنار زد و یکی از پیراهن های خود را به من داد. سپس سجاده ای که روی آن نماز می خواند را کنار زد و مقداری درهم به من داد. آنها را شمردم سی درهم بود. (عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۱۲).