یادداشتی از مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:

هوایش چو خُلد برین روح افزا

حضرت رضا علیه السلام از جهات و شقوق مختلف، مقامات بسیار بلند و ارجمندی دارند که هر کدام را اگر انسان زیر نظر قرار بدهد هر چه بخواهیم مطلب بگوییم و در اطراف آن توضیح بدهیم از عهده بر نمی آییم.

بسم الله الرحمن الرحیم
اللّهم صلّ علی علی بن موسی الّرضا المرتضی الامام التّقیّ النّقیّ و حجتک علی من فوق الارض و من تحت الثّری الصدّیق الشّهید صلوةً کثیرةً تآمّةً زاکیةً متواصلةً متواترةً مترادفة کافضل ما صلّیت علی احدٍ من اولیائک
اگر انسان در سخن از فضائل و مناقب سلطان سریر ارتضا حضرت علیّ بن موسی الرضا علیه السّلام، همه زبان‎های گویا را در دهان داشته باشد و با هر کدام از آنها جاودانه، مدح و ثنا بگوید، از حرف نخستین مدح او، بیشتر نخواهد گفت، و زبان حالش این شعر خواهد بود: «این شرح بی‎نهایت کز وصف یار گفتند * حرفی است از هزاران کاندر عبارت آمد»
دانشمندان محقّق، نویسندگان متتبّع و ارباب علوم و فنون اسلامی در این میدان همواره حضور داشته و این رشته را بی‎انقطاع ادامه داده، و هر کدام به امید کسب افتخار و نیل به اجر ثواب، بضاعت علم و تحقیق خود را هر چند که بسیار ثمین و گران بها بوده، با کمال مسکنت و خجلت در پیشگاه چاکران درگاه آسمان‎جاه آن حضرت نثار کرده و با عرض «إنّ الهدایا علی مقدار مهدیها» زمین معذرت و ادب بوسیده‎اند.
امّا به جهت «فمن تشبه بقوم فهو منهم»، با آن که در میدان وسیع سخن از عظمت های حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیهماالسلام ذرّه، و کمتر از ذرّه هم در حساب نمی آیم، جسارت نموده و چند کلمه ای را عرضه می دارم:
نواحی متعدّد عظمت های حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه آلاف التّحیة و الثّناء بسیار است؛ آن تجسّم بندگی و عبودیت خالصانه، اخبار از مغیبات، علم به عوالم غیب، زهد و پارسایی و پرهیزگاری، خوف از خدا و شب‎زنده‎داری، و ... اینها و بیشتر و بسیارتر از اینها، همه ابعاد عظمت وجود آن امام بزرگوار است.
در شرایط و اوضاع بعد از زندانی شدن حضرت موسی بن جعفر علیهماالسّلام، و نیز شهادت آن بزرگوار، موضع و موقعیت شیعه که ضعیف شده بود؛ با وجود حضرت ثامن الحجج امام رضا علیهم السلام رو به قوّت گرایید، و مذهب دوباره تشیید شد.
به واسطه وجود مبارک آن حضرت، تشیّع و ولایت اهل البیت علیهم السّلام، بلکه اسلام تجدید حیات پیدا کرد، و حتّی در سطح دنیا، آن امام بزرگوار را مجدّد مذهب می دانند.
مطالب و علوم صادره از آن بزرگوار در خداشناسی و توحید و مبانی دین، همگان را دوباره متوجّه این کرد که اگر کسی علم و معرفت صحیح می خواهد غیر از محضر اهل البیت پیامبر علیهم السلام، در جای دیگری به آن دست نخواهد یافت. شما مباحثات علمی آن حضرت با سران ادیان و مذاهب دیگر را ملاحظه و مطالعه نمایید.
آن قدر ظهور علمی امام رضا علیه السلام فوق العاده بود که بدین سبب ایشان را - با آن که همه ائمه نور واحدند- «عالم آل محمدّ علیهم السلام» نامیدند.
حضرت رضا علیه السلام از جهات و شقوق مختلف، مقامات بسیار بلند و ارجمندی دارند که هر کدام را اگر انسان زیر نظر قرار بدهد هر چه بخواهیم مطلب بگوییم و در اطراف آن توضیح بدهیم از عهده بر نمی آییم.
حضرت رضا علیه السلام شخصیّتی بسیار والا و ارجمند دارند که به واسطه وجود حضرت، تشیّع و ولایت اهل بیت، بلکه می توان گفت اسلام تجدید حیات پیدا کرد و حتّی در سطح دنیا، آن حضرت را مجدّد مذهب می دانند. جهاتی که در وجود مقدّس حضرت رضا علیه السلام فراهم شد با آن اوضاع و احوال همه برای اسلام برکت و مایه افتخار شد.
علومی که از حضرت رضا علیه السلام صادر شد اختصاص به وجود مبارک ایشان دارد، البته ائمه علیهم السلام همه نور واحد و مشاعل هدایت هستند و علوم همه علی السواء، ولی فرصتی که برای آن حضرت فراهم شد و آن موضعی که مأمون در مقابل حضرت اتخاذ کرد، یک فرصت طلایی بود که برای شیعه و اهل ولایت فراهم گردید که دوباره آوازه تشیّع در تمام جهان اسلام دوباره احیا شد.
در همین مسافرتی که حضرت از مدینه تا مرو آمدند هر کجا که تشریف می آوردند مردم با ولایت ائمه علیهم السلام تجدید عهد می کردند و نیز مواضع و احتجاجاتی که ایشان با ارباب مذاهب مختلف داشتند، باعث شد موقعیت و علم اهل بیت علیهم السلام همه بر مردم مکشوف و ظاهر شود و همه در برابر حضرت رضا علیه السلام سر خضوع بر زمین گذاشتند.
شما قضیّه بیان حدیث سلسلة الذّهب از لسان مبارک آن امام همام را بخوانید. نیشابور در آن عصر، از مراکز مهمّ علمی و مجمع محدّثین نامدار و حُفّاظ مشهور بود. وقتی موکب با عظمت و جلالت امام به آن شهر رسید، با تجلیل و تکریم بی سابقه، استقبال شده؛ خُرد و کلان، پیر و جوان، مردان و بانوان و... همه و همه برای شرف یابی و درک افتخار زیارت فرزند عزیز پیغمبر صلّی الله علیه وآله وسلّم بیرون آمدند.
یکی از مورّخان نیشابور، روایت کرده است: امام بر قبّه ای که بر استری شهبا بود، قرار داشت. در بازار، دو پیشوا و حافظ حدیث ـ با گروه بی شماری از علما و محدّثین و طلاّب ظاهر شدند و عرض کردند: از پدرانت، از جدّت روایتی کن که به سبب آن تو را یاد کنیم.
و امام علیه السّلام با سلسله ای از راویان که آباء و اجداد بزرگوارش تا پیامبر بودند، حدیث معروف به سلسلة الذّهب را نقل فرمودند. صاحب کتاب تاریخ نیشابور می گوید: «شمرده شد که بیش از بیست هزار نفر، این حدیث را می نوشتند». «احمد بن حنبل» رئیس مذهب حنابله و جامع مسند معروف به «مسند احمد» می گوید: «اگر این اسناد، بر دیوانه ای خوانده شود، شفا می یابد.»
غرض اینکه مکارم و فضایل آن حضرت بیش از آن است که بتوان با هزارها مقاله و سخنرانی و کتاب، گوشه ای از آن را بیان کرد. مثلاً انسان وقتی قضیه قبول ولایتعهدی توسط آن بزرگوار را به دقت ملاحظه می کند می بیند که هیچ عملی در آن برهه از زمان نمی توانست بهتر از عمل آن حضرت، فرصت بی نظیری برای شیعه به وجود آورد.
پس از اختناق شدید دوران هارون و حبس طولانی حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام دست عموم شیعه و طرفداران حق به طور علنی و رسمی از دامان اهل بیت کوتاه شد، و آن مدرسه جهانی و مکتب علم و دانش و هدایتی که به واسطه حضرت صادق علیه السلام افتتاح شده بود، به واسطه فشار حکومت وقت، تعطیل گردید و اگر فشار و اختناق، بیشتر ادامه پیدا می کرد، به تدریج علوم آل محمّد علیهم الصّلوه والسّلام از دسترس مسلمانان خارج می شد.
وجود یک آزادی ظاهری نیز برای مردمان آزادی خواه و شیعه، فرصتی بسیار گران بها به شمار می رفت، چرا که در این فرصت، می توانستند افکار خود را از نو منتشر نموده و جوانان و طبقه ای را که در دوران اختناق (عصر هارون) و زندانی شدن حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام در مدارس و مجامع بنی عبّاس تربیت شده بودند، با افکار صحیح توحیدی و آزادی بخش اسلام، آشنا سازند و در ضمن معرّفی مذهب شیعه، نهضتی برای رساندن رسالت اسلام به تمام ملل اسلامی، بر پا کنند.
ولایتعهدی حضرت رضا علیه السّلام و گرایش ظاهری مأمون به خاندان پیغمبر صلّی الله علیه و آله این فرصت را در اختیار دانشمندان و محدّثان و شاعران شیعه قرار داد و اقداماتی که در آن فرصت، شیعه برای ادای رسالت اسلام و نشر علوم و فضایل آل محمّد صلوات الله علیهم اجمعین ـ انجام داد، شاید بی سابقه یا کم سابقه بود.
امّا اگر امام، روش دیگری پیش می گرفت و از راه انقلاب و جنگ و رو در رو قرار گرفتن با مأمون وارد می شد، بی شک با موانع بسیاری روبرو می گردید و به علّت فراهم نبودن اوضاع سیاسی و اجتماعی برای خلافت شخصی مانند آن حضرت، جبهه حق پرستان شکست می خورد و اختناقی شدیدتر از عصر هارون پیش می آمد؛ و این فرصت کذایی و بی نظیر، برای انقلاب فکری از دست می رفت.
به هر حال، جهات عظمت وجود مقدّس امام رضا علیه السلام، همه مایه برکت، سعادت و افتخار است؛ باید به ولایت آن حضرت افتخار نماییم و خود را در هر نقطه ی دنیا که هستیم مروّج و مبلّغ آموزه ها و تعالیم نورانی مکتب اهل البیت علیهم السلام خصوصاً معارف بلند و والای رضوی بدانیم. در پایان چند بیتی را به محضر آن امام بزرگوار تقدیم می دارم:

خدا را حریمی است اندر خراسان
که هر کار مشکل در آن سازد آسان
حریمی ظهور عنایات الله
حریمی به رفعت فراتر ز کیهان
کمال ابد اندر آن در تجلّی
جمال ازل اندر آنجا نمایان
حریمی چو کعبه مطاف خلائق
از آن آفتاب حقیقت فروزان
هوایش چو خلد برین روح افزا
نسیمش نشاط آور و عنبر افشان
حریمی همه فیض بی حدّ باری
حریمی همه رحمت و روح و ریحان