راهکارهای آیت الله اعرافی برای تقویت معاونت تهذیب و تربیت حوزه های علمیه

برای انجام بعضی از برنامه ریزی های کلان و سیاست‌گذاری‌های جامع یا طرح هایتان نیاز به جایی دارید که مطالعاتی انجام بدهند یا آسیب‌شناسی بکنند

 مدیر حوزه های علمیه بر آشنایی طلبه با تاریخ حوزه و سنت­ ها و سیره­ های علما و بزرگان تاکید کرد و گفت: این آشنایی، واقعا معجزه می­ کند و ما در این زمینه هنوز نگاه کلان کلی در مجموعه متون و برنامه ­هایمان نداریم.
به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت الله اعرافی در دیدار حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری معاون تهذیب و تربیت حوزه های علمیه با تبریک حلول ماه مبارک رمضان به دعای شریف: «اللهم إن لم تکن غفرت لنا فیما مضی من شعبان فاغفر لنا فیما بقی منه»، اشاره کرد و گفت: بحمدالله اولین جلسه جدیِ کاری امسال، به موضوع اخلاق و تهذیب و تربیت و مشاوره اختصاص پیدا کرد. این را به فال نیک می گیریم. إن شاء الله سال جدید سال سرشار از توفیقات در همه ابعاد و به خصوص پیشرفت در مباحث تهذیبی و تربیتی و معنوی و روحی و اخلاقی باشد.
وی افزود: باید از جناب آقای عالم زاده نوری به عنوان یک شخصیت علمی و اخلاقی و جا افتاده حوزوی تقدیر و تشکر کنیم و از همه کاروانی که همراه این معاونت در ستاد و قم و صف در استانها و عمق مدارس علمیه در حال تلاش هستند؛ به همه اینها هم تبریک میگویم و از همه آنها هم تشکر میکنم و همین طور همه استادان و عزیزانی که در هر بخشی این دغدغه را دارند و نگاهشان به طلبه نگاه پرورش یک شخصیت جامع و متکامل و متوازن هست. از همه آن‌ها هم بایستی تشکر کرد و برای همه آنها آروزی توفیق داریم.
مدیر حوزه های علمیه به بازخوانی نکاتی که قبلا گفته شده یا در پیوست آمده و همراه با نوعی تأکید نسبت به بعضی نکات جدید مباحثی مطرح کرد که در ادامه می آید:
یک: واسپاری امور صفی به صف و تمرکز بر امور ستاد
نکته اول این است که واسپاری امور صفی به صف و تمرکز ستاد بر امور ستادی، اصل کاملا درستی است؛ منتها این به عنوان یک اصل کلی وقتی به تطبیقات می‌رسد، دشواری پیدا می کند. ما هم در این دوره چهار، پنج ساله تأکید بر واسپاری هرچه بیشتر به استانها داشته‌ایم و به استان هم می گوییم به مدارس واسپاری کنند. ستاد ممحض بشود در طرح‌های کلانِ راهبردی که جای دیگری مسئول آن نیست، این تأکید بوده و شاید حدود سی، چهل مورد به خصوص در حوزه مسائل آموزشی انجام شده است. بنابراین، این سیاست کاملا درست است و قبول دارم.
فقط این را تأکید می کنم که یک امور اجرایی یا صفی وجود دارد که مشترک هست و در یک نقطه ای بایستی تمرکز داشته باشد؛ در این محورها اجرا هم با ستاد است و شکل متمرکز می خواهد؛ یک حالت بینابینی دارد. پس اصل این سیاست کاملا درست است اما در یک جاهایی احتمالا ناچارید که در امور کلان و مشترک ورود اجرایی داشته باشید، حداقل در خطوط کلی اجرایی آنها. البته این نیاز به تأمل دارد که مسئله دقیق باشد.
نیاز به پژوهش
شما برای انجام بعضی از برنامه ریزی های کلان و سیاست‌گذاری‌های جامع یا طرح هایتان نیاز به جایی دارید که مطالعاتی انجام بدهند یا آسیب‌شناسی بکنند؛ برای این نیاز هم بایستی تدبیری داشته باشید. ممکن است بخشی به مرکز مشاوره سپرده شود یا در مجتمع مشاوره اگر پایه ریزی بکنید، پژوهش قوی داشته باشید. در هر حال ضرورت دارد که تدبیری بکنید که چند نقطه اتکایی داشته باشید که پشتوانه مطالعاتی و فکری شما باشند؛ این را هم تدبیری برایش بیندیشید.
کار مطالعاتی‌مان در مباحث کلان و آسیب شناسی ضعیف است. مطالعات در حوزه شناخت مسائل و شیوه های حل آن‌ها یا مطالعات راهبردی معطوف به حوزه تربیت، تقریبا نداریم، مطالعات کلان در شرایط حوزه در مسائل اخلاقی، تربیتی و راه هایی که باید پیدا کرد، مکتب‌سازی ای که باید انجام داد و خیلی از مسائل دیگر، تقریبا جایی انجام نمی شود. این مطالعات هم بنیادی و هم کاربردی و هم راهبردی باشد ، فکری بکنید و طرحی برایش تهیه و تدوین بشود. البته معاونت، یک مرکز پژوهشی نیست، ولی نیاز دارد. چه کسی میخواهد این را تأمین بکند؟! مرکز مطالعات راهبردی حوزه برای این کار کافی نیست.
اینکه حوزه علمیه، «وضع تربیتی اش» چگونه است؟ «سنت های تربیتی حوزه» چیست؟ ما در دنیای جدید چگونه باید طلاب را تربیت کنیم؟
البته در معاونت های دیگر مرکز مدیریت هم همین مشکل را داریم، اما اینجا در معاونت تهذیب و تربیت اهمیت و ضرورت بیشتری وجود دارد. مطالعاتی که جنبه های کلانِ راهبردی، برنامه ریزی و سیاستگذاری را پشتیبانی می کند.
تقویت رویکردهای مقسمی
مطلب سوم که بارها گفته شده و اقداماتی هم در این خصوص انجام شده است، آن است که شما پس از توجه به اقدامات کلان و کلی، رویکرد مقسمی خودتان را تقویت بکنید.به عبارت دیگر انفاذ رویکردهای تربیتی و نگاههای اخلاقی، معنوی و شخصیتی در بقیه سیستم. این یک توصیه کلی است؛ من تقاضایم این است که امسال پیوست درست کنید؛ در بیست محور می شود پیوست تهذیب و تربیت بدهید.
از «استاد»، «متن» و «برنامه ریزی درسی» تا «امور معیشتی». آزمایشی شروع کنید و پیوست های تهذیبی را تهیه و تدوین کنید. فکر می کنم بتوانید تا بیست الی سی پیوست را تهیه و تنظیم نمایید که «وضعُ النقاط علی الحروف» باشند. وظیفه بنده هم هست که همراه باشم برای این که آن رویکرد مقسمی را تقویت بکنیم و انفاذ بکنیم این نگاهها را در همه سیستم. شبیه پیوست فرهنگی که حضرت آقا میفرمایند، پیوست تربیتی در هر بخشی تهیه و تدوین بشود و احیانا حالا یک سری تدابیر ویژه ای اندیشیده شود.
بنده در جامعة المصطفی (صلی الله علیه و آله) میگفتم اگر پولی را میخواهید به طلبه قرض بدهید، مبلغی را در جایی قرار بدهید که حرز نداشته باشد و طلاب هم آزاد هستند هرچه که میخواهند بردارند و بعد برگرداند. حتی اگر مقداری گم شود؛ اشکالی ندارد ولی می ارزد به این که آن حس آزادی و انتخاب و بازگرداندن امانت بدون هیچ عامل بیرونی در طلبه تقویت بشود؛ این کار یک شخصیتی به او می دهد که فوق همه این حرف ها است و فضا را معنوی و اخلاقی می کند.
باید پیوست هایی با این مشخصات تهیه و تنظیم بشود و به معاونت آموزش یا بخش‌های دیگر گفته شود که اگر می‌خواهید به سمت تربیت راقیتر حرکت کنید، این کارها را بایستی انجام بدهید؛ حتی الامکان هم، کمی بیشتر باشند که بتوان بررسی دقیقتری در ادامه داشت.
تربیت همگانی
مطلب چهارم هم که به خوبی اشاره کردید و من هم تأکید بکنم: «همه را عامل خود قرار دادن» است که همگان عوامل تربیت و تهذیب و پیاده سازی برنامه ها بشوند؛ این همگانی سازی کنشگران تربیت، خیلی سیاست درستی است. برای این هم قواعدی تعریف کنید. مثلا استادی که این ویژگی کنشگری تربیتی را داشته باشد، باید این شاخصه ای پنجگانه یا دهگانه را دارا باشد؛ حتی آیین نامه و ضوابطی تهیه و تنظیم بشود. طلبه ها هم واقعا در این زمینه ها خیلی ظرفیت دارند، حتی برخی از مدارس می توانند همه این کارها را به عهده بگیرند. این سیاست هم سیاست درستی است و نیاز به دقت نظر و تأمل بیشتر برای دقیقتر کردن امور در این زمینه ها دارد تا ضوابط و چارچوب آن مشخص بشود.
آشنایی طلبه با تاریخ حوزه
مطلب دیگری که بایستی بر آن تأکید بشود: آشنایی طلبه با تاریخ حوزه و سنتها و سیره های علما و بزرگان است. این آشنایی، واقعا معجزه می کند و ما در این زمینه هنوز نگاه کلان کلی در مجموعه متون و برنامه هایمان نداریم. این کار شما است. این که طلبه ریشه خود را در یک تاریخ پرافتخار و در آن سنتها و چهره علمای بزرگ ببیند اثری دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد. این همان هویت سازی است که من در پیام نوروزی روی آن تأکید کردم.
به نظرم یکی از مؤلفه های مهم در هویت سازی این حسّ تاریخی و پیوند و پیوست با بزرگان و علما و با سلف صالح ماست. پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام مجموعه ای از کتابها با عنوان «دیدار با ابرار» دارد، شما می توانید در برنامه جامع تهذیبی بگنجانید. این مطلب هم طرح و تدبیر جامعی لازم دارد و تقاضایم آن است که این کار هم انجام بشود.
بازنگری در نظام جامع تهذیب و تربیت
از آخرین وضعیت نظام جامع تهذیب و تربیت من خبر ندارم، ولی شما نظام جامع را بازشناسی و بازسازی کنید.
آسیب‌شناسی مداوم
مطلب دیگر بحث آسیبها است که نیاز به توجه مستمر دارد. ما دائم باید این آسیب شناسی ها را انجام بدهیم و به آسیب شناسی های موجود هم با همکاری جاهای دیگر اشراف داشته باشیم.
اینکه آقای رضایی گفت که ما برنامه‌ای داریم که با اجرای آن طلاق را ۲۰ درصد کاهش بدهیم، واقعا این کار شدنی هم هست و من بسیار خوشحال شدم. ما سالها قبل در شهرمان این کار را کرده ایم و الآن هم در حال انجام است. طلاق را با عده ای طلبه و مشاور متوقف کرده‌ایم. این آسیب شناسی ها را مهم بدانید و عدد و رقم تعیین کنید و هدف‌گذاری کنید که مثلا ما این آسیب ها را با انجام این اقدامات متوقف کرده، یا کاهش خواهیم داد.
این هم کار خوبی است که اگر به آن چارچوب بدهید و مثلا در هر سال به دو یا چند آسیب به این شکل بپردازید و چند اقدام یا طرح برای آن تعریف کنید و حداقل رشد این آسیبها را در حوزه خانواده، تحصیل، تدریس، اخلاق و ... متوقف نمایید.
توجه همزمان به امور معرفتی اخلاقی و اجتماعی
تقسیمی که شما انجام دادید، تقسیم خوبی است. امور «معرفتی»، «اخلاقی» و «اجتماعی». بنده هم قبول دارم و به هر سه هم باید پرداخت و در هر بخشی باید چارچوب‌هایی تعریف شود و ۱۰ یا ۲۰ محور مشخص بشود. به عبارت دیگر یک برنامه اجرایی برای هر یک از این بخشها باید تعریف کرد. من معتقدم که «راهیان نور» یک برنامه ای است که تأمین کننده بخشی از هویت طلبه می باشد. در هر سه بخش اگر ۷ یا ۸ نقطه کلیدی را مشخص بکنید و به تدریج هم در متن برنامه ها قرار بگیرد، اهمیت دارد.
امور خانواده
امور خانواده را من مهم میدانم و واقعا نمی شود همه اش را مرکز خدمات انجام بدهد؛ با آقایان در مرکز خدمات تعامل بکنید. لااقل طلبه ای که در مدرسه علمیه و در نظام آموزشی است نسبت به مسائل خانواده اش نمی توان بی تفاوت بود و واقعا وظیفه شرعی ماست؛ مرکز خدمات نمی تواند چنین خلأیی را پر کنند، چون مدرسه ندارد و صف ندارد. برنامه اگر میخواهد محتوایی بشود، باید برنامه بیاید جایی که دستش از لحاظ استاد و مربی پُر باشد. بنابراین اصلش سیاست درستی است و اگر دیدید که به گیرهایی میخورد و نیاز به تغییر در قوانین است آن را برای شورای عالی می‌فرستیم و اصلاحش می‌کنیم.
اهمیت مشاوره
بحث مشاوره هم موضوع مهمی است؛ البته آقای عالم زاده نوری گاهی نقدهایی هم دارد و نقدها هم درست هستند؛ امور مربوط به مشاوره، از طریق ارجاع ستاد به معاونت تهذیب و تربیت باشد و مسائل مشاوره سپرده شود. ان شاء الله بتوانیم آن مجتمع مشاوره را هم در سال ۱۴۰۱ به جایی برسانیم که پشتوانه خوبی برای کارهای شما باشد.
همچنین یک تشکری درباره دروس اخلاق بکنم. این حرکتی که شروع کردید، چیز خوبی است. إن شاء الله ادامه پیدا بکند، هم در قم و هم در استانها و شهرهای بزرگ درسهای اخلاق رسمی جا افتاده غیر از درس اخلاق های مدرسه ای کار بسیار خوبی است که إن شاء الله ادامه، توسعه و تعمیق پیدا بکند.
در هر صورت برای جنابعالی و دوستان آرزوی توفیق داریم و امیدواریم واقعا در این وانفسایی که وجود دارد و بعد از هجمه کرونا بتوانیم قدمهای جدی تری را برای سال ۱۴۰۱ إن شاء الله برداریم.