فرزانگان - شماره ۶۹۵

آیت‌الله میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی(ره)

میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی فرزند ارشد میرزااحمد، یکی از عالمان و فقهای بزرگ و مفسران نامور در قرن سیزدهم هجری قمری، عالمی جلیل‌القدر، ادیب، شاعر، صاحب تألیفات و دارای قلمی توانا بود.

• وفات: ۱۲۶۲ قمری
• اساتید: سیدعلی طباطبایی
• شاگردان: سیدحسین کوه‌کمری
• تألیفات: اوثق‌الوسائل فی شرح ریاض‌المسائل، تفسیر کبیر تا اواسط قرآن، کتاب‌الزکاة، الروضه و....
• ولادت و نیاکان
 میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی فرزند ارشد میرزااحمد، یکی از عالمان و فقهای بزرگ و مفسران نامور در قرن سیزدهم هجری قمری، عالمی جلیل‌القدر، ادیب، شاعر، صاحب تألیفات و دارای قلمی توانا بود. از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست. پدرش میرزا احمد، از مراجع تقلید تبریز و فردی ادیب بود و از بزرگان و فقیهانی چون وحید بهبهانی، سیدمهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف‌الغطاء و سیدجواد عاملی اجازه روایی داشت. میرزااحمد دارای فرزندانی به نام‌های میرزا محمدجعفر، میرزا محمدباقر، میرزا جوادآقا، میرزارضا و میرزا لطف‌علی همگی از علمای برجسته و ائمه جماعت تبریز بودند. میرزااحمد در سال ۱۲۶۵ قمری در تبریز وفات یافت و پیکرش در نجف شرف به خاک سپرده شد. کتاب منهج‌الرشاد فی شرح‌الارشاد از جمله تألیفات وی می‌باشد.
جد میرزا لطف‌علی( که همنام خود اوست)، در اواخر عهد زندیه از کارگزاران و نزدیکان دربار محسوب می‌شد و مادرش از سادات عالی اصفهان بود. برادران وی همگی از زعمای دینی تبریز و دارای اعتبار و نفوذ و صاحب تألیفات ارزنده بوده‌اند. میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی در نزد پدرش و سیدعلی طباطبایی صاحب ریاض و صاحب جواهر و شیخ حسن کاشف‌الغطاء به کسب علم و دانش پرداخت و مراحل عالیه علمی را پشت سر گذاشت. در اجازه اجتهادی که پدرش در رجب ۱۲۵۳ قمری صادر کرده است، وی را با عبارات بلندی چون پسر رشید و فاضل سعید و... که به زینت علم و فضل و تقوا آراسته و در استنباط احکام شرعی به درجه اجتهاد نائل شده است، مجتهدی صاحب قریحه و استعداد... ستوده است.
• از نگاه دیگران
علامه امینی(ره) در کتاب شهداءالفضیله از این خاندان، تحت عنوان آل‌احمد تبریزی نام برده و مقام علمی آنان را ستوده است. مدرس تبریزی نیز احوال شخصیت‌های برخاسته از این خاندان را زیر عنوان مجتهد یاد کرده است و می‌گوید: میرزا لطف‌علی از اکابر علمای طراز اول تبریز می‌باشد... .
دکتر مهدی مجتهدی درباره او می‌نویسد: امامت جمعه در عصر فتحعلی‌شاه، به میرزا لطف‌علی مجتهدی رسید و آن منصب در اولاد او همچنان ادامه داشت. کمی قبل از مشروطیت در قفقاز بین ارامنه و مسلمانان جنگ‌های خونینی اتفاق افتاد و چون بیم آن بود که آن جنگ‌ها به تبریز نیز کشیده شده و دولت ضعیف نتواند از این امر جلوگیری کند، امام جمعه حمایت از ارامنه تبریز را بر عهده گرفته، از اجرای نقشه آشوب‌طلبان جلوگیری کرد.
• فعالیت‌های علمی
میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی در تبریز مجالس درسی و ادبی باشکوهی داشت؛ چنان‌که روزها، طلاب علوم دینی، از درس فقه و اصول ایشان بهره می‌بردند و شب‌ها، شاعران و ادبا از مجالس ادبی وی. لطف‌علی در دارالسلطنه تبریز تاریخ و جغرافیا تدریس کرده، به این امور علاقه وافری داشت. وی علاوه بر فعالیت‌های علمی به امور اجتماعی نیز توجه داشت و قنات امام جمعه را در تبریز احداث کرد. آیت‌الله سیدحسین کوه‌کمری معروف به سیدحسین ترک از جمله شاگردان اوست.
• پرواز ملکوتی
میرزا لطف‌علی مجتهد تبریزی به‌همراه دیگر برادرانش میرزاجعفر و میرزارضا و پدرش میرزااحمد در بیماری عمومی و واگیر وبا که در سال ۱۲۶۲ قمری در تبریز رخ داد، از دنیا رفتند.
منبع:گلشن ابرار، ج ۱۳، ص ۲۳۱ - ۲۲۲
تهیه و تنظیم: حجت الاسلام محمدتقی‌ ادهم‌نژاد