همایش بین‌المللی حضرت جعفر ابن ابیطالب(ع) با عنوان «ذوالجناحین»، ۱۷ آبان در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(قد) قم، برگزار شد.
حضرت آیت‌الله سبحانی در این همایش سخنانی ایراد نمودند که مشروح آن در ادامه می‌آید.
تاریخ بشریت در دامن خود شخصیت‌هایى را در قلمرو مختلف پرورش داده و همگى در حافظه تاریخ محفوظ مى‌باشند و هر کدام براى خود خصیصه و ویژگى دارد و جناب جعفربن ابى‌طالب نمونه بارزى از آنهاست و شایسته است تاریخ نگاران واقع‌گرا از طریق تبیین نکات برجسته در زندگانى او، چهره روشنى از فعالیت‌ها و خدمات بزرگ او ترسیم کنند.
1. حضرت جعفر(ع)
جزئى از «السابقون» است
قرآن مجید نخستین گروندگان آیین مقدس اسلام را به عنوان [والسابقون السابقون اولئک المقربون]1 یاد مى‌کند. و از نظر تقرب به مقام ربوبى برتر از «اصحاب الیمین» مى‌داند.
خوشبختانه جناب جعفر از گروه نخستین است که به گواه تاریخ: روزگارى در خانه‌هاى مکه فقط دو نفر به آیین اسلام مشرف شده بودند و همراه رسول خدا نماز مى‌گزاردند امیرمؤمنان وضع آن روز را چنین توصیف مى‌کند «لم یجمع بیت واحد یومئذ فی الإسلام غیر رسول‌اللّه وخدیجة وأنا»2 یعنى در سراسر مکه فقط یک خانه بود که اسلام بر سر آنها سایه افکنده بود و در آن سه نفر جز رسول خدا و من و خدیجه کسى نبود؛ در چنین شرایط ابوطالب به فرزندش جعفر چنین گفت «صلّ جناح ابن عمّک وصلّ معه» در کنار پسر عمویت «نبىّ مکرم» نماز بگزار. بنابراین امیرمؤمنان در سمت راست و حضرت جعفر سمت چپ و حضرت خدیجه پشت سر آنها قرار مى‌گرفت.
این حدیث گواه روشن بر این است که وى از جمله افراد السابقون السابقون هستند.
2. مهاجرت به حبشه
از نکات مهم در زندگانى وى مهاجرت او از مکه به حبشه است آن هم همراه با بیش از ۸۰ نفر از زن و مرد.
در نخستین سال‌هاى بعثت پیامبر، سخت‌گیرى قریش نسبت به امیرمؤمنان بسیار بالا بود تا آنجا که آل یاسر را با شکنجه کشتند و بلال بى کس و یاور را روى ریگ‌هاى داغ و سوزان شکنجه مى‌کردند. در چنین شرائط گروهى براى رهایى از وضع غیر قابل تحمل محیط، راهى حبشه شدند حرکت این گروه در پنجمین سال بعثت پیامبر بود؛ ولى چیزى نگذشت بر اثر رسیدن خبر دروغین به حبشه که قریش از اعمال خود دست برداشته اند آنان به مکه بازگشتند؛ اما متأسفانه دیدند که وضع همان است که قبلاً بود و یکى از ضایعات این سفر این بود که عبید اللّه بن جحش همسر ام حبیبه دختر ابوسفیان مرتد شد و مسیحى گشت.
3. مهاجرت دوم به حبشه
مهاجرت دوم به رهبرى جعفربن ابى‌طالب انجام گرفت و کاروانى مؤلف از ۸۳ نفر از زن و مرد به عزم حبشه بندر جده را ترک گفتند این مهاجرت قریب ۱۵ سال طول کشید در این مدت نه تنها گرایش‌هاى منفى رخ نداد؛ بلکه توانستند با اعمال ور فتار خود در دربار حبشه اثر مثبت بگذارد که به تفصیل خواهد آمد.
4. موضوعات قابل توجه
در این مهاجرت
الف) آمادگى این گروه براى طى مسافت بین جده و حبشه با وسائل آن روز (کشتى‌هاى بادى) حاکى از جانبازى آنان است که آماده شدند براى حفظ دین و ایمان به چنین سفرى تن دهند و زندگى در غربت را بر وطن ترجیح دهند.
ب) عزم بر چنین سفر طولانى در گرو داشتن امکان مالى بود که آنان را در این سفر و پس از رسیدن به مقصد یارى کند که بتوانند تا مدتى در حبشه آبرومندانه زندگى کنند و در شأن آنان نبود که در کشور متمدنى در کوچه و خیابان رحل اقامت افکنند و این حاکى از آن است که قبل از مسافرت براى این موضوع تدارک خوبى دیده بودند.
ج) تبلیغات کشیشان و صداى ناقوس‌هاى روز یکشنبه جاذبه خاصى داشت باید در میان این جمع عامل بازدارنده‌اى باشد که آنان را از هر نوع لغزش و گرایش به مسیحیت بازدارد.
د) در این ۱۵ سال احکامى ‌از واجبات و محرمات از طریق وحى الهى به پیامبر رسیده و حضرتش به نشر آنها پرداخته بود بالأخص پس از مهاجرت به مدینه فرائض و محرماتى ابلاغ شد طبعاً در این مدت وسیله‌اى در کار بود که مهاجران را از احکام الهى آگاه مى‌ساخت بالأخص فریضه روزانه و روزه ماه رمضان، و این گروه ۷ سال تمام از هجرت پیامبر در حبشه به سر بردند و امکان نداشت که آنان از این مسائل آگاه نباشند.
5. آگاهى قریش
از وضعیت نیک مهاجران در حبشه
سران قریش از وضع زندگانى مهاجران آگاه شدند و گزارش رسید که آنان از نظر مادى و معنوى در وضع بسیار خوبى به سر مى‌برند و حکومت حبشه از انجام وظائف دینى آنان جلوگیرى نمى‌کند.
از این جهت خواستند با اعزام نمایندگانى حرفه‌اى مانند عمر و عاص و غیره آن هم همراه هدایایى براى ملک و اطرافیان، موقعیت مهاجران را در نظر ملک بد جلوه دهند و قرار شد نخست با اطرافیان ملک دیدار کنند و با تقدیم هدایا موافقت آنان را جلب کنند سپس همراه آنان به دیدار ملک رفته و مهاجران را به عنوان انسان‌هاى کم عقل و بى خرد معرفی نمایند و از ملک بخواهند که آنها را تسلیم نماید.
ملک گفت باید با نماینده این گروه دیدار کنم سپس درباره آنان تصمیم بگیرم.
6) مهاجران اتفاق کردند که حضرت جعفر به نمایندگى از آنان سخن بگوید.
ملک رو به جعفر گفت: چرا از آیین نیاکان خود بازگشته‌اید و به آیین جدید که نه با ایین ما تطبیق مى‌کند و نه با کیش پدران خود گرویده‌اید؟
پاسخ حضرت جعفر: ماه گروهى بودیم نادان و بت پرست؛ از مردار اجتناب نمى‌کردیم، پیوسته به گرد کارهاى زشت بودیم، همسایه ما پیش ما احترام نداشت، ضعیف و افتاده محکوم زورمندان بود، با خویشاوندان خود به ستیزه و جنگ برمى‌خاستیم. روزگارى به این منوال بودیم، تا این که یک نفر از میان ما که سابقه درخشانى در پاکى و درست کارى داشت، برخاست و ما را به فرمان خدا یعنى به توحید و یکتاپرستى دعوت کرد و ستایش بتان را نکوهیده شمرد و دستور داد در رد امانت بکوشیم و از ناپاکى‌ها اجتناب ورزیم و با خویشاوندان و همسایگان، خوش‌رفتارى کنیم و از خون‌ریزى و آمیزش‌هاى نامشروع و شهادت دروغ، خیانت در اموال یتیمان و نسبت دادن زنان به کاراى زشت، دور باشیم. او به ما دستور داد:
نماز خوانیم، روزه بگیریم، و مالیات ثروت خود را بپردازیم. ما به او ایمان آورده، به ستایش و پرستش خداى یگانه برخاستیم و آنچه را حرام شمرده بود، حرام و حلال‌هاى او را حلال دانستیم؛ ولى قریش در برابر ما قیام کردند و روز شب ما را شکنجه دادند، تا ما از آیین خود دست برداریم و بار دیگر سنگ‌ها و گل‌ها را بپرستیم، ما مدت‌ها در برابرشان مقاومت کردیم تا آن که تاب و توانایى ما تمام شد. براى حفظ آیین خود، دست از مال و زندگى شسته به خاک حبشه پناه آوردیم. آوازه دادگرى زمام دار حبشه، بسان آهن ربا ما را به سوى خود کشانید و اکنون نیز به دادگرى او اعتماد کامل داریم.3
7. تأثیر سخنان حضرت جعفر(ع)
در روحیه ملک
بیان شیرین و سخنان دلنشین «جعفر» به اندازه‌اى مؤثر افتاد که شاه با چشمانى گریان از او خواست تا مقدارى از کتاب آسمانى پیامبر خود را بخواند. جعفر، آیاتى چند از آغاز سوره «مریم» را خواند و به خواندن آیات این سوره ادامه داد و نظر اسلام را درباره پاک‌دامنى مریم و موقعیت عیسى روشن ساخت. هنوز آیات سوره به آخر نرسیده بود که صداى گریه شاه و اسقف‌ها بلند شد و قطره‌هاى اشک محاسن و کتاب‌هایى را که در برابرشان بود، تر نمود.
پس از مدتى، سکوت مجلس را فرا گرفت و زمزمه‌ها خوابید؛ شاه به سخن در آمد و گفت: گفتار پیامبر اینها و آنچه از عیسى آورده است، از یک منبع نور سرچشمه مى‌گیرد،4 بروید، من هرگز اینها را به شما تسلیم نخواهم کرد.
8. نتایج این دیدار
این دیدار نه تنها به نفع مهاجران تمام شد؛ بلکه سبب شد که ملک با حضرت جعفر ارتباط مستمرى داشته باشد تا آنجا که یک نوع نامه‌نگارى بین ملک و رسول خدا انجام گرفت و سرانجام وى به آیین اسلام رو آورد.
روزى که خبر مرگ وى به پیامبر رسید از همان نقطه دور بر او نماز میت گزارد.
ما در اینجا دامن سخن را کوتاه کرده و تفاصیل بعدى را به کتاب فروغ ابدیت واگذار مى‌کنیم البته در اینجا رشته سؤالى است که گویندگان و پدید آوردندگان این همایش به پاسخ آن خواهند پرداخت و آن این که چرا این گروه پس از هجرت پیامبر به مدینه هفت‌سال دیگر در حبشه ماندند و روزى به مدینه وارد شدند که مسلمانان با فتح خیبر شادمان بودند و پیامبر با دیدن مهاجران و حضرت جعفر فرمود: نمى‌دانم به کدام یک از این دو جریان خوشحال شوم فتح خیبر و یا دیدار جعفر. خلاصه علت تأخیر آنها چه بوده است با اینکه مدینه محل امن و امانى بود.
اینجانب با این نامه کوتاه خواستم در عداد خریدار یوسف زمان باشم از برگزار کنندگان این همایش بالأخص جناب دکتر رفیعى سپاسگزارم.
۱۳ آبان ۱۴۰۳/ جعفر سبحانى

  حضرت جعفر طیار(ع) در ابعاد بین‌المللی به تبلیغ اسلام پرداخت
حجت‌الاسلام و المسلمین ناصر رفیعی رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی نیز در ادامه این همایش اظهار داشت: فردا سالروز شهادت سه سردار بزرگ اسلام از جمله جعفر بن ابی‌طالب(ع) در سرزمین موته است. جعفر بن ابی‌طالب(ع) رئیس مهاجران به حبشه، شبیه به رسول اکرم خَلقا و خُلقا، صمیمی با رسول اسلام، ذوالجناحین و ذوالهجرتین، بنیان‌گذار اسلام در آفریقا و نخستین شهید آل‌ابوطالب، فرمانده رشید اسلام، باسخاوت و باعقلانیت، زمان‌شناس و شیوا در بیان است و جا دارد در ایامی که ما نیز سردارانی را از دست داده‌ایم، بیشتر به این شخصیت ها بپردازیم.
وی ادامه داد: در ذیل بیش از سی آیه قرآن کریم نام جعفر طیار آمده است. در سوره حجرات از کسانی که دارای ویژگی ایمان و مجاهدت با مال و جان برخوردار هستند، تجلیل شده است که در روایات مصادیق آن حضرت حمزه عموی پیامبر، امیرالمومنین و جعفر بن ابیطالب(ع) هستند. حضرت جعفر طیار با شناخت زبان و در راس مهاجران به حبشه رفت و برای نخستین بار در ابعاد بین‌المللی به تبلیغ اسلام پرداخت.
رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی با اشاره به تلاش این مجتمع برای تجلیل از شخصیت‌های مظلوم و مدافع ولایت در تاریخ اسلام، خاطرنشان کرد: کارهای علمی بسیار خوبی در این همایش صورت گرفته است و خوشبختانه نتایج و آثار علمی بسیار ارزشمندی پیرامون این شخصیت تاریخی جهان اسلام عرضه خواهد شد.

  حضرت جعفر بن ابی طالب(ع)؛ یک فرمانده عرصه بین‌الملل
سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش پایانی همایش بین‌المللی حضرت جعفر بن ابی طالب(ع) به مقطع هجرت مسلمانان به حبشه پرداخت و درباره علل این هجرت خاطرنشان کرد: این هجرت سهم بزرگی در تاریخ اسلام، جامعه‌سازی اسلامی و رقم خوردن مسیر اسلام داشته است. سال‌های اولیه بعثت به شکل سری طی گردید؛ اما زمانی که رسالت پیامبر عمومی‌تر گشت، اذیت و آزار یاران پیامبر و مسلمانان نیز آغاز شد. طبیعتاً یک هدف از هجرت، رها شدن مسلمانان از این فشار بوده است. وی هدف دوم هجرت را صیانت از اسلام مسلمانان نوپا دانست
وی ادامه داد: در میان مهاجران، شخصیت‌های بسیار بزرگی حضور داشتند، اما دلیل انتخاب جعفر طیار برای سرپرستی مهاجران به برخی ویژگی‌های ایشان بازمی‌گردد. سرپرستی چنین جمعیت مهاجر در یک فضای جدید که پانزده سال نیز طول می کشد از اهمیت فراوانی برخوردار است. حضرت جعفر بن ابی‌طالب(ع) بر اساس روایات دومین مردی است که دعوت رسول‌خدا(ص) را پذیرفت. عمق فضائل اخلاقی در حضرت جعفر پیش از بعثت موجب شد اسلام وی را به‌جای دگرگونی، کامل کند. ویژگی‌های شخصی جعفر بن ابی‌طالب(ع)، نقش یک فرمانده عرصه بین‌الملل را متجلی می‌سازد.
 رونمایی از آثار همایش حضرت جعفر بن ابی طالب(ع) به همراه اهدای لوح تقدیر و هدایا به برگزیدگان این همایش بین‌المللی آخرین بخش همایش بود.
 ..............................................
   پی نوشت‌ها
​​​​​​​‌۱. واقعة: ۸ ـ ۱۱؛
۲. نهج البلاغة: خطبه ۱۹۲، بقره ۱۲۲؛
۳. الکامل فی‌التاریخ، ج ۲، ص ۵۴ ـ ۵۵؛ وتاریخ طبرى، ج ۲، ص ۷۳؛
۴. ان هذا و ما جاء به عیسى لیخرج من مشکاة واحدة.