فرزانگان - شماره 717
علامه شیخ سدیدالدین حلی
وفات: حدود 665 قمری
اساتید: محقق حلی / سیدبن طاووس
شاگردان: رضی‌الدین علی / تقی‌الدین ابومحمدحسن
تولد و نسب: عالم فرزانه شیخ سدیدالدین یوسف‌بن علی‌بن مطهر اسدی حلی، از دانشمندان بزرگ اسلام و از فقیهان برجسته در قرن هفتم هجری است که در شهر حله می‌زیست. نسب وی به آل‌مطهر می‌رسد که با قبیله بنی‌اسد، از بزرگترین قبلیه‌های عرب در شهر حله پیوند می‌خورد. این قبیله مدت زمان زیادی حکومت و سیاست را در دست داشته و به‌فضل و کمال شهره بودند.
اساتید: شوق علم‌آموزی سدیدالدین او را به شاگردی محقق حلی درآورد و چندی نگذشت که وی با خواهر محقق نیز ازدواج کرد. او در محضر بسیاری از علمای عصر خویش به کسب علم و دانش پرداخت که از مشهورترین آنان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد.1. جعفربن حسن‌بن حلی معروف به محقق حلی (602-676 ق)؛
2. رضی‌الدین علی‌بن موسی‌بن جعفر حسنی معروف به سیدبن طاووس (5890664 ق)؛
3. نجیب‌الدین محمدبن جعفربن هبةالله مشهوربن ابن‌نما (متوفای 645 قمری)؛
4. مهذب‌الدین حسن‌بن محمدبن عبدالله؛
5. سیدفخار موسوی‌معد (متوفای 630 قمری)؛
6. نجیب‌الدین محمد سوراوی (متوفای حدود 625 قمری)؛
7. سالم‌بن محفوظ وشاح؛
8. حسین‌بن رده (متوفای 664 قمری).
شاگردان: شیخ سدیدالدین حلی در طول زندگی پربرکت خویش، به پرورش مشتاقان علم پرداخت که از آن جمله می‌توان به رضی‌الدین علی‌بن یوسف حلی و تقی‌الدین ابومحمد حسن‌بن داوود حلی و احمدبن یوسف عریضی که همگی از فقیهان، محدثان و رجالیون شیعه عصر بودند، اشاره کرد.
بازماندگان: نسب سدیدالدین‌بن به خاندان آل‌مطهر می‌رسد و آل‌مطهر جزء خاندان‌های مقدس و بزرگ و اهل دانش و فضیلت و تقوا بودند و به قبیله بنی‌اسد که بزرگترین قبیله عرب در شهر حله بود، پیوند می‌خوردند. خاندان حلی از خاندان‌های پاک و عالم‌پرور حله بود که علمای بزرگی چون سدیدالدین حلی و فرزندش علامه حلی و نوه‌اش فخرالمحققین از آن برخاسته‌اند که شرح حال و خدمات آنان، در تارک تاریخ رجال شیعی می‌درخشد.
مقام علمی: افول قدرت عباسیان و در امان ماندن شهر حله از حمله مغول، بستر مناسبی را برای فقهاء و دانشمندان مسلمان در این شهر فراهم کرد؛ به‌طوری که در آن عصر در شهر حله، علماء و فضلای زیادی می‌زیستند. سدیدالدین حلی جزء بزرگترین علمای شهر محسوب می‌شد. روزی خواجه نصیرالدین طوسی به شهر حله آمد و عده‌ای از علما در نزدش حاضر شدند. مرحوم خواجه از نجم‌الدین ابوالقاسم (محقق حلی) پرسید: کدام یک از این علما، اعلم است؟ او جواب داد. هر کدام در علمی تبحر دارند. خواجه از او پرسید. کدام یک در علم اصول عقاید و اصول فقه اعلم است؟ گفت: سدیدالدین و مفید‌الدین محمدبن جهم اعلم در این علوم هستند.
تدبیر سیاسی: از حوادث مهم دوران زندگی سدیدالدین، هجوم مغولان به ممالک اسلامی بوده که موجی از وحشت را در شهرهای اسلامی پدید آورده بود و مردم حله هم، همچون سایر شهرهای شیعه‌نشین، از این امر برکنار نبودند و مردم از بیم جان‌شان به روستاها و بیابان‌های اطراف شهر پناه می‌بردند. وقتی علمای شهر برای یافتن راهی گرد هم جمع شده بودند، سدیدالدین حلی به‌همراه ابن‌طاووس و برخی فقهای دیگر، برای چاره‌جویی به مشورت پرداخته و تصمیم گرفتند تا با نوشتن نامه‌ای به هلاکوخان، تسلیم شدن خود را برای او اعلام کنند. بردن این نامه به نزد پادشان مغول که به خون‌خواری شهرت داشت، آن‌هم در شرایطی که هنوز حکومت عباسیان به‌طور کامل شکست نخورده بود و معتصم آخرین خلیفه عباسی در بغداد بود، جسارت و شجاعت زیادی می‌طلبید؛ اما سدیدالدین حلی خود این مسئولیت خطیر را برعهده گرفت و امان‌نامه را به نزد هلاکوخان برد. نقل شده وقتی که هلاکو از او پرسید: با اینکه هنوز وضع ما درباره فتح عراق و دستگیری شاه شما معلوم نیست، چگونه جرأت کردید، خود را تسلیم کنید و از عواقب این کار خود نهراسیدید؟ سدیدالدین او را از اخبار غیبی و پیشگویی امام علی(ع) آگاه ساخت و گفت: بنا بر فرمایش امیرالمؤمنین علی(ع) و توصیفات آن‌حضرت، ما شما را همان قوم ترک می‌دانیم؛ زیراکه اوصاف شما با گفته‌های غیبی آن‌حضرت هماهنگ است و ما یقین داریم که اگر با شما از در آشتی درآییم، درامان خواهیم بود. هلاکو از این موضع خشنود شد و برای شهر حله و شهرها و نقاطی که آنها تقاضا کرده بودند، امان‌نامه صادر کرد. بدین‌ترتیب تدبیر سیاسی علامه شیعه، جان بسیاری از مسلمانان و مردم شهرهای حله و نجف و کربلا را از حملات وحشیانه مغولان حفظ کرد و شاید همین امر، مهاجرت علمای دیگری به حله را در پی داشت.
فرزندان: شیخ سدیدالدین با دختر فاضله استادش محقق حلی (متوفای 676 قمری) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، دو پسر به‌نام‌های رضی‌الدین و جمال‌الدین حسن بود که هر دو از فقهای عصر خویش شدند. رضی‌الدین علی در علومی چون فقه و.. شهرت یافت و کتاب العدد‌القویه لدفع المخاوف‌الیومیه را نگاشت و جمال‌الدین حسن، از نوابغ و بزرگان مجتهد تاریخ شیعه و اسلام بود.
وفات: از تاریخ دقیق وفات این فقیه بزرگ، اطلاعی دقیقی در درست نیست. به‌گفته شیخ آقابزرگ تهرانی، شیخ سدیدالدین تا حدود 765 قمری زنده بوده است.منبع: گلشن ابرار، ج 13، ص 43 و 54؛ الذریعه، ج 1، ص 13؛
موسوعه طبقات‌الفقاء، ج 7 ، ص 315؛ الکنی والالقاب، ج 1، ص 197
