اخلاق در حوزه - شماره 712

خوف و رجاء در نظر امام سجاد(ع)

آیت‌الله شیخ عباس ایزدی(ره) اگر خوف و ترس از معصیت باشد و رجا و امید به عفو و رحمت، نه  از خوف، حالت ناامیدی به وجود می‌آید و نه رجاء دست‌آویزی برای معصیت می‌شود؛ بلکه محرک انسان می‌شود برای جبران اعمال گذشته.

حضرت زین‌العابدین(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی به خداوند عرض می‌کند: «وَ ارْحَمْنی لِضَعْفی؛ سَیدی عَلَیکَ مُعْتَمَدی وَ مُعَوَّلی وَ رَجآئی وَ تَوَکُّلی وَ بِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقی»؛ ای آقای من! به‌خاطر ناتوانی‌ام به من رحم کن! اعتماد و تکیه‌گاه من و امید و توکلم برتوست و به رحمت تو علاقه‌مندم.
 ای پروردگار من! وقتی معصیت تو را کردم، چنین نبود که ربوبیت تو را منکر باشم و یا آن‌گونه هم نبود که فرمان تو را سبک بشمارم و متوجه عقوبت تو نباشم و وعید عذاب تو را ناچیز بشمارم؛ ولی خطایی پیش آمد و نفس اماره مرا فریب داد و عمل بد را در نظرم خوب جلوه داد و هوای نفس بر من غالب شد و بدبختی‌ام مرا در این خطا کمک کرد.
و پوشش آویخته رحمت تو بر من، مرا فریب داد و با قدرت و توانم تو را معصیت و مخالفت نمودم. پس حالا چه کسی مرا از عذاب تو نجات می‌دهد و فردای قیامت چه کسی مرا از دست ملائکه عذاب می‌رهاند.
اگر امید و رحمت به کرم تو نبود و اینکه مرا از ناامیدی نهی فرمودی، هر آینه هنگام یادآوری اعمال گذشته خود، ناامید از آمرزش می‌شدم.
امام سجاد(ع) در مقام دعا خوف سازنده‌ای را متذکر می‌شود که در عمل انسان تأثیر مثبت دارد و وی را وادار می‌کند که مواظب اعمال و رفتار خود باشد.
اما اگر خوف به این معنا باشد که دیگر-نعوذ بالله- خدا و پیامبر(ص) هیچ‌کدام نمی‌توانند مرا بپذیرد، این سازنده نیست و مخرب است وانسان را از اصلاح و تغییر ناامید می‌کند. رجا هم ممکن است، سازنده باشد که در عمل انسان تأثیر مثبت داشته باشد و ممکن است، سازنده نباشد و شخص را به افراط در گناه و معصیت وادار کند.
منبع: اخلاق ایزدی ،آیت‌الله شیخ عباس ایزدی(ره)، ص282