به مناسبت سالروز درگذشت زعیم شرق؛

رحلتی که ایران را زیر و رو کرد/ از ترافیک در قم تا پیام جنجالی شاه به عراق/ روز تشییع جنازه آیت الله بروجردی چه اتفاقی افتاد؟

به محض انتشار خبر فوت آیت الله بروجردی تهران به هم ریخت. بازار تعطیل شد. در مقابل شمس‌العماره صدها خودرو کوچک و بزرگ، جمعیت عزادار و بازاریان را به قم منتقل کردند. این امر باعث ترافیک شدید جاده تهران – قم شد.

امروز سالروز درگذشت آیت الله بروجردی است. این عالم بزرگ و مرجع تقلید جهان تشیع، صبح روز 10 فروردین ماه سال 1340 درگذشت. اعلام خبر درگذشت آیت الله بروجردی چهره ایران را تغییر داد. تقریبا سراسر کشور عزادار شد و ایران سه روز تعطیل گشت. همزمان عراق، لبنان، پاکستان و چند کشور دیگر نیز به فوت آیت الله بروجردی واکنش نشان داده و شیعیان این کشورها نیز شروع به عزاداری کردند.

در این گزارش قصد داریم مروری بر اتفاقات 10 و 11 فروردین سال 1340 و حال و هوای ایران بعد از اعلام خبر فوت مرجع تقلید بزرگ شیعیان داشته باشیم.

بازتاب عجیب رحلت آیت الله بروجردی/ یک منطقه سیاه پوش شد
بعد از اعلام خبر فوت آیت الله بروجردی (ره) اخبار رادیو ملی قطع شد و خبر فوت مرجع بزرگ شیعیان اعلام شد. رادیو ایران اعلام کرد به مدت سه روز عزای عمومی در کشور برقرار است و پخش موسیقی از رادیو نیز تعطیل می شود.

چند دقیقه بعد دولت وقت به نخست وزیری شریف امامی روز 10 فروردین را عزای عمومی اعلام کرد و طبق اعلامیه ای تاکید کرد تمام ادارات و بازار تعطیل است. شریف امامی پیامی هم به خانواده آیت الله بروجردی ارسال کرد و فوت این عالم بزرگ را به ایشان تسلیت گفت.
دقایقی بعد، حسین علاء، وزیر وقت دربار، در اطلاعیه ‌ای از طرف شاه، درگذشت آیت‌الله بروجردی را به فرزند ارشد ایشان و بازماندگان تسلیت گفت و در اطلاعیه دیگری اعلام کرد که دربار تا سه روز عزادار و پرچم سلطنتی نیمه افراشته خواهد بود.

دقایقی بعد پزشکان معالج آیت‌ الله بروجردی جزئیات درگذشت ایشان  را اعلام کردند. در اعلامیه پزشکان آمده است:

«دیروز ساعت ۱۱ صبح حال حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی منقلب شد و با انجام تزریقات وریدی و ماساژ قلبی که به وسیله آقایان دکتر نبوی و دکتر مدرسی انجام گرفت حال معظم‌له رو به بهبودی رفت و ایشان تا صبح به خوبی استراحت فرمودند ولی ساعت ۷ صبح مجددا حال حضرت آیت‌الله منقلب گردید و مجددا تزریقات وریدی و ماساژ قلبی انجام گرفت. متاسفانه معالجات به نتیجه نرسید و ساعت ۷ و نیم صبح امروز دار فانی را وداع گفتند.»

سپس نوبت شهربانی رسید که به احترام فوت آیت الله بروجردی تمام کافه های شهرهای بزرگ ایران را تعطیل اعلام کند. شهربانی در اعلامیه خود در روز 10 فروردین 1340 چنین نوشت: «به مناسبت ضایعه تاسف‌انگیز رحلت حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی و عزادار شدن عالم تشیع امروز و امشب کلیه کاباره‌ها و کافه دانسینگ‌ها و تئاترها و سینماها تعطیل است و به مامورین پلیس دستور داده شد که در اجرای این منظور مراقبت لازم به عمل آورند. شهربانی کل کشور.»

به محض انتشار خبر فوت آیت الله بروجردی تهران به هم ریخت. بازار تعطیل شد. در مقابل شمس‌العماره صدها خودرو کوچک و بزرگ، جمعیت عزادار و بازاریان را به قم منتقل کردند. این امر باعث ترافیک شدید جاده تهران – قم شد. همچنین، مساجد تهران و شهرهای دیگر مملو از جمعیت شدند و تمام تکایا، خانه ها و حسینیه‌ها سیاهپوش گشتند.

به جز تهران و شهرهای بزرگ، در شهرهای کوچک تر نیز غوغایی برپا شد. با انتشار خبر وفات آیت‌الله بروجردی از رادیو در سبزوار غوغایی برپا شد. مردم و مریدان وی در غم‌ و اندوه بی‌‌‌سابقه‌‌ای فرو رفتند و همه‌ ادارات دولتی و مؤسسات ملی تعطیل شد. قشر بازاری دست از کار کشیدند و پارچه‌های مشکی بر سردر مغازه‌‌ ها نصب کردند. برخی از طلاب حوزه‌ علمیه، سرلشکر غفوری، فرماندهی لشکر یازدهم خراسان و رؤسای ادارات به‌ همراه جمعی از مردم به‌سوی بیوت آیت‌الله فقیه سبزواری و آیت‌الله سیادتی رهسپار شدند و به آنان تسلیت و تعزیت گفتند.

این اتفاق در شهرهای دیگر همچون بروجرد (زادگاه آیت الله بروجردی)، جهرم، رفسنجان، رشت و... نیز تکرار شد و در کمتر از یک ساعت سراسر کشور عزادار گردید.

بازتاب فوت آیت الله بروجردی از مرزهای ایران عبور کرد. سفیر کبیر شوروی در تهران با حضور در دفتر نخست‌ وزیری درگذشت مرجع تقلید شیعیان را به جعفر شریف امامی تسلیت گفت. همچنین، کلیه اعضای سفارت عراق به دستور سرلشکر عبدالمطلب امین، سفیرکبیر عراق در تهران، به قم عزیمت و در مراسم تشییع‌ پیکر آیت‌الله بروجردی شرکت کردند. سفارت‌های عراق و پاکستان نیز به همین مناسبت تعطیل شد و باقی سفارت‌خانه‌های خارجی در ایران نیز پرچم‌ های خود را به حالت نیمه ‌افراشته درآوردند.

شیعیان لبنان و پاکستان به خیابان آمدند. نجف سیاهپوش شد و آیت الله حکیم و روحانیون عراق با پای پیاده و گریان به سمت حرم مطهر امام علی (ع) حرکت کردند.

پیکر آیت‌الله العظمی بروجردی با حضور صدها هزار نفر بعدازظهر 10 فروردین در قم تشییع شد. جنازه آیت‌ الله پس از چند دور طواف در حرم مطهر حضرت معصومه به مسجد اعظم منتقل شد. سپس نماز میت به امامت فرزند ارشد آیت ‌الله، طبق وصیت ‌نامه ایشان، به جای آورده شد و در ساعت 4.5 بعدازظهر جنازه آیت‌الله العظمی بروجردی دفن گردید. در مراسم تشییع جنازه، شریف امامی (نخست وزیر) و بسیاری از مسئولان لشکری و کشوری حضور داشتند.

شهرت آیت الله بروجردی(ره) به حدی زیاد بود که بسیاری ایشان را «زعیم شرق» می نامیدند. آیت الله بروجردی آخرین مرجع تقلید واحد جهان تشیع بودند. بعد از فوت ایشان، دیگر مرجعیت ایران، عراق، لبنان و شیعیان سایر نقاط جهان در یک نقطه و فرد جمع نشد. بعد  از تشییع جنازه ایت الله، شاه طی تلگرافی به آیت الله حکیم در عراق تسلیت گفت. شاه با این اقدام به نوعی اعلام کرد که آیت الله حکیم مرجع تقلید بعدی جهان شیعه است اما کسی به اقدام شاه توجه نکرد و رهبری فقهی جهان شیعه پخش شد.

همچنین، فوت آیت الله بروجردی روند حوزه علمیه قم، اسلام سیاسی در ایران و روند تعامل شیعیان نقاط مختلف جهان با ایران را تغییر داد. آیت الله بروجردی به لحاظ فقهی معتدل  و به لحاظ سیاسی محافظه کار بود. ایشان رابطه نسبتا پایداری با شاه داشتند. در مسائل مختلف سیاسی دخالت نمی کردند و به خصوص در مساله ملی شدن صنعت نفت لاادری بودند. به جز دو سه مساله (از جمله طرح اصلاحات ارضی) در مقابل شاه قرار نمی گرفتند. رابطه زیاد خوبی با آیت الله کاشانی و سایر روحانیون سیاسی نداشتند و به خصوص مخالف جدی فدائیان اسلام بودند. نقل است که ایشان هیچ اقدامی برای جلوگیری از اعدام فدائیان اسلام نکردند و همین اقدام ایشان باعث دوری روحانیون اسلام گرا و سیاسی از ایشان گردید.

با این حال، نفوذ آیت الله بروجردی در محافل مختلف غیر قابل انکار است. دو دهه فعالیت ایشان باعث شد هم سیاسیون و هم فقها و هم مردم از ایشان تبعیت کرده و مرجعیت ایشان را بپذیرند.