آیت‌الله‌العظمی مظاهری
عفو و گذشت را خداوند متعال جداً از بندگان می‌خواهد؛ لذا اگر سخت‌گیر باشیم و با مردم با قهر برخورد کنیم و کینه دیگران در دل ما باشد، در قیامت هم پروردگار عالم ما را عفو نمی‌کند؛ بلکه ما را رسوا می‌کند و با یک رسوایی جهنّمی خواهیم شد. مورد شفاعت اهل‌بیت(ع) هم نمی‌توانیم واقع شویم. کسی می‌تواند مورد شفاعت واقع شود که شباهت به اهل‌بیت‌(ع) داشته باشد. شباهت به ایشان نیز با تحصیل فضائل اخلاقی از جمله «عفو» محقّق می‌گردد.
از امام صادق(ع) نقل شده که پیامبر اکرم(ص) در جمع یاران خود، فرمودند: آیا دوست دارید، از کسی به شما خبر دهم که از نظر شباهت از همه شما به من دورتر است؟ گفتند: آری! فرمودند: او کسی است که از گفتن و شنیدن دشنام پروا ندارد و بدزبان، بخیل، متکبر، کینه‌توز، حسود و سخت‌دل است و از هر نوع خیری دور است و از هرگونه شرّ و بدی که از آن پرهیز می‌شود، از او ایمنی نیست. ۱
قرآن کریم می‌فرماید: ]وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَ لاتُحِبُّونَ أَنْ‌یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُم[ ۲ ؛ باید عفو کنید، باید بدی کسی را به رخش نکشید و کینه‌توز نباشید! اگر می‌خواهید در قیامت خدا شما را عفو کند، اگر می‌خواهید در آخرت رسوا نشوید و بدی‌هایتان به رُختان کشیده نشود و بهشتی شوید و مورد شفاعت واقع شوید، باید اهل عفو و گذشت باشید!
در داستان حضرت یوسف(ع) نمونه‌هایی از عفو و گذشت برای سرمشق گرفتن وجود دارد. برادران یوسف بسیار جنایت و خیانت به او کردند. بچه بی‌گناه را در چاه انداختند. بعد از چند روز که او را خدا نجات داد، آمدند و او را به‌عنوان برده فروختند. فقط می‌خواستند یوسف برود و نابود شود؛ اما خدا نخواست و یوسف(ع) به آنجا رسید که به‌غیر از خدا کسی نمی‌داند. این برادرهای جنایت‌کار، احتیاج به جو و گندم پیدا کردند. قحطی شد و قحطی سرتاسر مصر را گرفت و دولت مصر گندم می‌داد. حضرت یوسف که عزیز مصر بود، دستور داد که گندم جمع کنند و مملکت را از قحطی نجات داد. این برادرها می‌آمدند و حضرت یوسف(ع) دستور می‌داد گندم به آنها بدهند و به آنها احترام کنند؛ اما بالأخره یوسف را شناختند و دیدند که این همان کسی است که در چاه انداختند و به‌عنوان برده، فروختند. وقتی شناختند، خجالت کشیدند و عذرخواهی کردند. حضرت یوسف(ع) به‌راحتی گناهان و جنایات آنها را بخشید و فرمود: ]لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُاللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ‌الرَّاحِمینَ[؛۳ امروز سرزنشی بر شما نیست.
بالأخره قرار شد حضرت یعقوب‌(ع) با خاندانش به مصر بیایند. آنها آمدند و جلسه باشکوهی برگزار شد. در آن‌هنگام یوسف به پدرش گفت: پدرجان! از اینها ناراحت نشوید! اینها اگر مرا در چاه انداختند و فروختند، در اثر فریب شیطان بود. شیطان بین من و برادرها کدورت انداخت. برادرهای من تقصیر ندارند و شیطان تقصیر دارد: ]نَزَغَ الشَّیْطانُ بَیْنی‌ وَ بَیْنَ إِخْوَتی[؛۴ پدر جان! از اینها بگذر و دلت از اینها پاک باشد؛ چنانکه دل من از آنان پاک است!
علاوه بر این، در برخی روایات می‌خوانیم که حضرت یوسف(ع) برای احترام به برادرها با آنها هم‌سفره می‌شد. برادران او خجالت می‌کشیدند؛ زیرا تداعی معانی آنها را به آنجا می‌برد که به‌رغم التماس و گریه یوسف، با بی‌رحمی او را به چاه انداختند. یوسف پیامبر(ع) وقتی شرمندگی آنها را دریافت، گفت: برادرها! مردم مصر قبل از آمدن شما، به چشم یک برده مرا نگاه می‌کردند و به همدیگر می‌گفتند: سبحان‌الله! که غلامی را به مقام رسانید!! حال که شما در کنار من هستید، دیگر از من به‌عنوان یکی از نوادگان حضرت ابراهیم(ع) یاد می‌کنند که برادرانی رشید دارد؛ بنابراین خجالت نکشید و بدانید که وجود شما مایه آبرو و افتخار من در بین مردم شده است.‌۵
لازم است، این میزان عفو و بزرگواری سرمشق همه شود و از آن درس بگیرند. فراموش شدن فضیلت عفو در جامعه، خیلی خطرناک است. این وضع سرسختی و نگذشتن از گناه دیگران که در بین برخی از مردم شایع است، خسارت دارد. اگر کسی سعادت دنیا و آخرت را بخواهد، باید گذشت داشته باشد.
حتی گذشت انسان از استیفای حقّ خود، پسندیده است. قرآن کریم در آیه‌ای می‌فرماید: اگر کار زن و شوهر قبل از عروسی به طلاق کشید، مرد باید نصف مهریّه زن را بدهد؛ مگر اینکه او مهریّه‌اش را ببخشد، که اگر بتواند ببخشد، به تقوا نزدیک‌تر است: ]وَ أَنْ‌تَعْفُوا أَقْرَبُ‌ لِلتَّقْوی[؛۶ یعنی گذشتن از حق، نشانه تقواست. در آخر آیه نیز می‌فرماید: ]وَ لاتَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ[؛۷یعنی نگذارید این فضیلت‌ها در بین شما فراموش شود که خداوند به آنچه انجام می‌دهید، بیناست. یکی از تبعات فراموشی فضیلت عفو در جامعه، آن است که افرادی صرفاً بابت مهریّه در زندان هستند که این مسئله مفاسد فراوانی دارد و برای جامعه اسلامی ننگ است.
هنگامی که حق با انسان است و از حقّش می‌گذرد و عفو می‌کند، معنا ندارد که خدا در این دنیا به او کمک نکند! کسی که بدون دلیل موجه و با سرسختی و لجاجت عفو نمی‌کند نیز، معنا ندارد که در این دنیا نجات پیدا کند؛ امّا این دنیا می‌گذرد و مهم‌تر از آن آخرت است. عفو خداوند در آخرت و رستگاری انسان در قیامت، وابسته به عفو و گذشت او در دنیاست: ]وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَ لاتُحِبُّونَ أَنْ‌یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ[؛‌۸ عفو کنید و بالاتر از این، صفح کنید. هرکه هست و هرچه بدی کرده، کینه او را به دل نگیرید تا در قیامت مورد عفو و صفح خدا واقع شوید.
..............................................

  پی‌نوشت‌ها
۱. الکافی، ج‌۲، ص ۲۹۱؛                    ۲ . نور، آیه ۲۲؛
 ۳ . یوسف، آیه ۹۲؛                            ۴ . یوسف، آیه۱۰۰؛
 ۵ . مفاتیح‌الغیب، ج‌۱۸، ص ۵۰۶؛        ۶ . بقره،آیه ۲۳۷؛
 ۷ . بقره، آیه۲۳۷؛                    ۸ . نور، آیه۲۲.اخلاق