احیاگر دانش کلام در دوران معاصر
آیت‌الله‌العظمی حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی(قد)، تجربه‌های بلند معرفتی و نگاه جمعی به ابعاد حیاتی اسلامی و انسانی دارد؛ کسانی که به او نگریسته‌‌اند، هرکدام به‌میزان عمق و آشنایی با ایشان، بهره‌ای از این اقیانوس معرف علم و عمل به دست آورده‌اند. امروز نیاز شدید حوزه‌های دینی و امت اسلامی به شخصیت ایشان احساس می‌شود.
وقتی آثار ایشان مطالعه شد، احساس کردم نیازمند بازشناسی منظومه فکری و معرفی ایشان هستیم. در ادامه به رویکردهای علمی و معرفی و پاره‌ای از نوآوری‌های این فقیه سترگ می‌پردازم.
۱. ایشان از پیشگامان جهاد تبیین معارف شیعی در جهان اسلام است. شخصیت جامع ایشان مثال‌زدنی است، حدود ۳۰ اثر ایشان مستقیماً به عرصه اعتقاد و کلام ارتباط پیدا می‌کند و به‌حق ایشان، فقیه در حوزه عقاید و فقه اکبر است.
۲. آن مرجع عالی‌قدر نگاهی اجتهادی و فقیهانه به عرصه‌های کلامی و معرفی دارد. او که نزد فقیهان بزرگی چون آیت‌الله‌العظمی بروجردی(قد) تلمذ نمود و در خلوت و جلوت با او نشست و نگاه فقیهانه او را دریافت کرد و به او بینش عمیق در حوزه اجتهاد داد که به‌درستی در عرصه کلام پیاده می‌کند که ویژگی آثار اجتهادی او در کتاب «ولایت تکوینی و ولایت تشریعی» نمایان است. آیت‌الله صافی(قد) با موشکافی آیات و روایات و بهره‌مندی دقیق از آن، نشان می‌دهد که ما با فقیهی برجسته روبه‌رو هستیم.
۳. ایشان اصطلاح‌سازی‌های جدیدی بر اساس معارف کتاب و سنت دارد که از دریچه آن، به معضلات پاسخ و به آن‌ها می‌پردازد. ایشان رویکرد مسئله‌محور به عرصه عقاید و اندیشه‌های جدید دارد. آیت‌الله صافی با چشمانی باز و دقتی بلند، صحنه اندیشه را رصد و به مسائل جدید که نه‌تنها در حوزه ایران؛ بلکه مجموعه چالش‌های جهان را رصد و به‌نحو احسن پاسخ می‌دهد.
۴. شیخ الفقها در دوران جوانی در دستگاه مرجعیت حضرت آیت‌الله بروجردی حضور دارد و به‌همین جهت مباحث جهان اسلامی به ایشان ارجاع داده می‌شود. اگر رساله ایشان را مطالعه کنید، می‌بینید ایشان دغدغه بزرگی به‌نام «امت اسلام» دارد و کمتر اثری است که این دغدغه بازنمود پیدا نکرده باشد.
۵. آیت‌الله صافی گلپایگانی(ره) نگاه اصلاح‌گرانه‌ای به حوزه اعتقادات و معارف دینی دارد و تلاش می‌کند، با نگاه به اندیشهها، علاوه بر نقد، راه پیشنهادی ارائه نماید و عرضه یک فکر نو و راه جدیدی را باز نماید. در داوری‌ها نسبت به اندیشهها و دیدگاه‌‌ها، منصفانه و بدون افراط و تفریط است و آرای بزرگان را مدنظر قرار می‌دهد و در صورت نیاز، با نگاه اجتهادی آن را نقد و رأی جدید صادر می‌کند.
۶. آن مرجع جلیل‌القدر احیاگر دانش کلام در دوران معاصر است که همواره اهتمام ویژه‌ای به احیای این دانش داشته‌اند. در مباحث معرفت‌شناختی دانش کلام، به «عقل» به‌عنوان منبع مهم دانش کلام توجه دارد. ایشان عقل و عقلانیت در حوزه کلام معاصر را زنده و ارشاد می‌کند.
۷. آیت‌الله صافی اصرار دارد، نصوص دینی و روایات، یکی از منابع اصلی معرفت دینی باشد. تسلط ایشان بر احادیث شیعه و سنی و مباحث رجالی و بحث‌های فنی حدیث‌شناسی قابل توجه است.
۸. ایشان یکی از پیشگامان مطالعات تطبیقی و مقارن کلامی است. در اثری هرآنچه را که در معارف حدیثی اهل سنت موافق با مکتب اهل‌بیت(ع) است، تجمیع کرده است. همچنین در مباحث الهیات و خداشناسی و نیز در حوزه امامت، ولایت و مهدویت از ستاره‌های درخشان این عرصه‌ها به‌شمار می‌رود.
۹. آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی(قد) به امت اسلامی، تقریب، وحدت و همگرایی اسلامی توجه ویژه‌ای دارد. در کمترین اثری است که به این موضوع نپرداخته باشد. به این مسئله اشاره دارد که پاره‌پاره شدن امت، بلایی از خارج است که بر امت اسلامی وارد شد. ایشان در این زمینه تلاش‌‌های وافری دارد؛ ازجمله نامه‌ای به رئیس دانشگاه مدینه می‌نویسد که در همایشی مرا دعوت کنید تا مباحث فی‌مابین طرح شود و این شعله فتنه در جهان اسلام آرام گیرد. نظریه ایشان در مورد تقریب مذاهب دقیق و برگرفته از رویکرد آیت‌الله بروجردی و علامه شرف‌الدین(قد) می‌باشد که تقریب در سایه تبیین امکان‌پذیر است. معتقد است در مجادله، مجامله و تعارف کردن‌ها به وحدت اسلامی نخواهیم رسید؛ بلکه راه‌حل وحدت اسلامی، گفت‌وگو و سخن گفتن بر سر اختلافات و زوایای مباحث علمی است. اگر الگوی تقریبی آیت‌الله صافی(قد) سرلوحه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، اتفاق مبارک و متفاوتی رخ خواهد داد.
وقتی آثار ایشان مطالعه شد، احساس کردم نیازمند بازشناسی منظومه فکری و معرفی ایشان هستیم. در ادامه به رویکردهای علمی و معرفی و پاره‌ای از نوآوری‌های این فقیه سترگ می‌پردازم.
۱. ایشان از پیشگامان جهاد تبیین معارف شیعی در جهان اسلام است. شخصیت جامع ایشان مثال‌زدنی است، حدود ۳۰ اثر ایشان مستقیماً به عرصه اعتقاد و کلام ارتباط پیدا می‌کند و به‌حق ایشان، فقیه در حوزه عقاید و فقه اکبر است.
۲. آن مرجع عالی‌قدر نگاهی اجتهادی و فقیهانه به عرصه‌های کلامی و معرفی دارد. او که نزد فقیهان بزرگی چون آیت‌الله‌العظمی بروجردی(قد) تلمذ نمود و در خلوت و جلوت با او نشست و نگاه فقیهانه او را دریافت کرد و به او بینش عمیق در حوزه اجتهاد داد که به‌درستی در عرصه کلام پیاده می‌کند که ویژگی آثار اجتهادی او در کتاب «ولایت تکوینی و ولایت تشریعی» نمایان است. آیت‌الله صافی(قد) با موشکافی آیات و روایات و بهره‌مندی دقیق از آن، نشان می‌دهد که ما با فقیهی برجسته روبه‌رو هستیم.
۳. ایشان اصطلاح‌سازی‌های جدیدی بر اساس معارف کتاب و سنت دارد که از دریچه آن، به معضلات پاسخ و به آن‌ها می‌پردازد. ایشان رویکرد مسئله‌محور به عرصه عقاید و اندیشه‌های جدید دارد. آیت‌الله صافی با چشمانی باز و دقتی بلند، صحنه اندیشه را رصد و به مسائل جدید که نه‌تنها در حوزه ایران؛ بلکه مجموعه چالش‌های جهان را رصد و به‌نحو احسن پاسخ می‌دهد.
۴. شیخ الفقها در دوران جوانی در دستگاه مرجعیت حضرت آیت‌الله بروجردی حضور دارد و به‌همین جهت مباحث جهان اسلامی به ایشان ارجاع داده می‌شود. اگر رساله ایشان را مطالعه کنید، می‌بینید ایشان دغدغه بزرگی به‌نام «امت اسلام» دارد و کمتر اثری است که این دغدغه بازنمود پیدا نکرده باشد.
۵. آیت‌الله صافی گلپایگانی(ره) نگاه اصلاح‌گرانه‌ای به حوزه اعتقادات و معارف دینی دارد و تلاش می‌کند، با نگاه به اندیشهها، علاوه بر نقد، راه پیشنهادی ارائه نماید و عرضه یک فکر نو و راه جدیدی را باز نماید. در داوری‌ها نسبت به اندیشهها و دیدگاه‌‌ها، منصفانه و بدون افراط و تفریط است و آرای بزرگان را مدنظر قرار می‌دهد و در صورت نیاز، با نگاه اجتهادی آن را نقد و رأی جدید صادر می‌کند.
۶. آن مرجع جلیل‌القدر احیاگر دانش کلام در دوران معاصر است که همواره اهتمام ویژه‌ای به احیای این دانش داشته‌اند. در مباحث معرفت‌شناختی دانش کلام، به «عقل» به‌عنوان منبع مهم دانش کلام توجه دارد. ایشان عقل و عقلانیت در حوزه کلام معاصر را زنده و ارشاد می‌کند.
۷. آیت‌الله صافی اصرار دارد، نصوص دینی و روایات، یکی از منابع اصلی معرفت دینی باشد. تسلط ایشان بر احادیث شیعه و سنی و مباحث رجالی و بحث‌های فنی حدیث‌شناسی قابل توجه است.
۸. ایشان یکی از پیشگامان مطالعات تطبیقی و مقارن کلامی است. در اثری هرآنچه را که در معارف حدیثی اهل سنت موافق با مکتب اهل‌بیت(ع) است، تجمیع کرده است. همچنین در مباحث الهیات و خداشناسی و نیز در حوزه امامت، ولایت و مهدویت از ستاره‌های درخشان این عرصه‌ها به‌شمار می‌رود.
۹. آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی(قد) به امت اسلامی، تقریب، وحدت و همگرایی اسلامی توجه ویژه‌ای دارد. در کمترین اثری است که به این موضوع نپرداخته باشد. به این مسئله اشاره دارد که پاره‌پاره شدن امت، بلایی از خارج است که بر امت اسلامی وارد شد. ایشان در این زمینه تلاش‌‌های وافری دارد؛ ازجمله نامه‌ای به رئیس دانشگاه مدینه می‌نویسد که در همایشی مرا دعوت کنید تا مباحث فی‌مابین طرح شود و این شعله فتنه در جهان اسلام آرام گیرد. نظریه ایشان در مورد تقریب مذاهب دقیق و برگرفته از رویکرد آیت‌الله بروجردی و علامه شرف‌الدین(قد) می‌باشد که تقریب در سایه تبیین امکان‌پذیر است. معتقد است در مجادله، مجامله و تعارف کردن‌ها به وحدت اسلامی نخواهیم رسید؛ بلکه راه‌حل وحدت اسلامی، گفت‌وگو و سخن گفتن بر سر اختلافات و زوایای مباحث علمی است. اگر الگوی تقریبی آیت‌الله صافی(قد) سرلوحه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، اتفاق مبارک و متفاوتی رخ خواهد داد.