اثار ماندگار - شماره 558
خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام
یحیی‌بن حسن‌بن محمدبن بِطْریق اسدی مشهور به ابن‌بطریق محدث، فقیه، ادیب و متکلم امامی بود که در سال 523ق در حله چشم به جهان گشود. استادان او ابن‌شهر آشوب، عمادالدین طبری، سدیدالدین محمودبن علی حفصی رازی و ابوجعفر اقبال بودند که ابن‌بطریق از آنان روایت نقل کرده است. او توانست شاگردان زبده‌ای را تربیت کند و تقدیم عالم اسلام نماید.
این محدث توانا موفق شد تا در طول حیات گرانمایه خود آثار فاخری را به‌خصوص در موضوع حدیث و مناقب اهل‌بیت خلق نماید که العمدة، المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار و اتفاق صحاح الاثر فی امامة الائمة الاثنی عشر نمونه‌هایی از آن‌هاست.
ابن‌بطریق در سال 600ق در حله جان به جان آفرین تسلیم کرد.
▪ خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام
از کتب مشهور ابن‌بطریق، کتاب خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام است که با استفاده از منابع مورد اعتماد اهل‌سنت در موضوع مناقب امام علی علیه السلام گردآوری شده است. نگارش این کتاب از سوی ابن‌بطریق نقطه عطفی برای تألیف کتاب در موضوع مناقب اهل‌بیت با استفاده از منابع عامه بوده و دانشمندان در این زمینه آثار متعدد و مؤثری را پس از ایشان به عالم اسلام عرضه کرده‌اند.
مؤلف محترم پیش از خصائص الوحی، دو کتاب عمدة العیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار و المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار را در خصوص مناقب امام امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته بود.
▪ انگیزه نگارش
نویسنده خود در مقدمه کتابش می‌نویسد: «پس از نگارش کتاب «العمدة» و پذیرش آن از سوی بزرگان، در این فکر افتادم که کتابی جداگانه از وحی الهی در باب مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام بنویسم که مطابق با احادیث صحیح رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم باشد. من این کتاب را خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین نامیدم.
▪ ساختار و محتوا
این کتاب، شامل یک مقدمه و 25 فصل است که حدود دویست روایت در آن ذکر شد. فصل اول کتاب، با بیان آیه شریفه: «إنّما ولیّکم الله و رسوله»؛ آغاز می‌شود و فصل آخر آن با تفسیر آیه: «هذان خصمان اختصموا فی ربّهم»؛ به انجام می‌رسد.
چنان‌چه گفته آمد مؤلف در نگارش فضائل الوحی فقط از منابع مورد اعتماد اهل‌سنت استفاده کرده که خود در مقدمه کتابش دلیل این سیره را چنین مرقوم می‌دارد: «بر آن شدم که در این کتاب فقط روایاتی را بیاورم که از طریق اهل‌سنت نقل شده؛ به‌دلیل این‌که روایات منقول از طریق خود اهل‌سنت، در دلالت بر مقصود واضح‌تر است؛ زیرا این احادیث را خود آن‌ها نقل کرده‌اند و مورد قبول همه فرقه‌های اهل‌سنت است و برای مخالف، جز پذیرش آن راه گریزی نیست.»
مؤلف در ابتدای کتاب، اسناد و طرق خود در نقل روایات را بیان می‌دارد. او تنها به نقل روایات بسنده نکرده، بلکه در صورت نیاز، در پایان هر فصل به توضیح و تفسیر آیات و روایت می‌پردازد. این توضیحات با عناوین «قال یحیی‌بن الحسن المصنف» یا «قال یحیی‌بن الحسن» از اخبار متمایر می‌شود. از جمله مطالب مؤلف، اشعار سروده شده از خود اوست.
▪ منابع کتاب
برخی از منابع مورد استفاده مؤلف عبارت از: صحیح بخاری، صحیح مسلم، الجمع بین الصحیحین حمیدی، مسند احمدبن جنبل، تفسیر ثعالبی موسوم به الکشف و البیان، مناقب الفقیه.
▪ ترجمه خصائص
آقای سیف‌اله حبیبی، کتاب خصائص الوحی را بر اساس تصحیح علامه محمودی، ترجمه و با نام «ترجمه خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین» عرضه کرده است.
▪ چاپ و نشر
کتاب حاضر در سال 1311 قمری به همراه کتاب «نورالهدایة» در تهران چاپ سنگی شده است. هم‌چنین در سال 1364ش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران این کتاب را در یک جلد به چاپ رسانده که به تحقیقات علامه شیخ محمدباقر محمودی مزین گردیده است.
تهیه و تنظیم: علی‌اکبر بخشی
این محدث توانا موفق شد تا در طول حیات گرانمایه خود آثار فاخری را به‌خصوص در موضوع حدیث و مناقب اهل‌بیت خلق نماید که العمدة، المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار و اتفاق صحاح الاثر فی امامة الائمة الاثنی عشر نمونه‌هایی از آن‌هاست.
ابن‌بطریق در سال 600ق در حله جان به جان آفرین تسلیم کرد.
▪ خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام
از کتب مشهور ابن‌بطریق، کتاب خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام است که با استفاده از منابع مورد اعتماد اهل‌سنت در موضوع مناقب امام علی علیه السلام گردآوری شده است. نگارش این کتاب از سوی ابن‌بطریق نقطه عطفی برای تألیف کتاب در موضوع مناقب اهل‌بیت با استفاده از منابع عامه بوده و دانشمندان در این زمینه آثار متعدد و مؤثری را پس از ایشان به عالم اسلام عرضه کرده‌اند.
مؤلف محترم پیش از خصائص الوحی، دو کتاب عمدة العیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار و المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار را در خصوص مناقب امام امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته بود.
▪ انگیزه نگارش
نویسنده خود در مقدمه کتابش می‌نویسد: «پس از نگارش کتاب «العمدة» و پذیرش آن از سوی بزرگان، در این فکر افتادم که کتابی جداگانه از وحی الهی در باب مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام بنویسم که مطابق با احادیث صحیح رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم باشد. من این کتاب را خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین نامیدم.
▪ ساختار و محتوا
این کتاب، شامل یک مقدمه و 25 فصل است که حدود دویست روایت در آن ذکر شد. فصل اول کتاب، با بیان آیه شریفه: «إنّما ولیّکم الله و رسوله»؛ آغاز می‌شود و فصل آخر آن با تفسیر آیه: «هذان خصمان اختصموا فی ربّهم»؛ به انجام می‌رسد.
چنان‌چه گفته آمد مؤلف در نگارش فضائل الوحی فقط از منابع مورد اعتماد اهل‌سنت استفاده کرده که خود در مقدمه کتابش دلیل این سیره را چنین مرقوم می‌دارد: «بر آن شدم که در این کتاب فقط روایاتی را بیاورم که از طریق اهل‌سنت نقل شده؛ به‌دلیل این‌که روایات منقول از طریق خود اهل‌سنت، در دلالت بر مقصود واضح‌تر است؛ زیرا این احادیث را خود آن‌ها نقل کرده‌اند و مورد قبول همه فرقه‌های اهل‌سنت است و برای مخالف، جز پذیرش آن راه گریزی نیست.»
مؤلف در ابتدای کتاب، اسناد و طرق خود در نقل روایات را بیان می‌دارد. او تنها به نقل روایات بسنده نکرده، بلکه در صورت نیاز، در پایان هر فصل به توضیح و تفسیر آیات و روایت می‌پردازد. این توضیحات با عناوین «قال یحیی‌بن الحسن المصنف» یا «قال یحیی‌بن الحسن» از اخبار متمایر می‌شود. از جمله مطالب مؤلف، اشعار سروده شده از خود اوست.
▪ منابع کتاب
برخی از منابع مورد استفاده مؤلف عبارت از: صحیح بخاری، صحیح مسلم، الجمع بین الصحیحین حمیدی، مسند احمدبن جنبل، تفسیر ثعالبی موسوم به الکشف و البیان، مناقب الفقیه.
▪ ترجمه خصائص
آقای سیف‌اله حبیبی، کتاب خصائص الوحی را بر اساس تصحیح علامه محمودی، ترجمه و با نام «ترجمه خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین» عرضه کرده است.
▪ چاپ و نشر
کتاب حاضر در سال 1311 قمری به همراه کتاب «نورالهدایة» در تهران چاپ سنگی شده است. هم‌چنین در سال 1364ش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران این کتاب را در یک جلد به چاپ رسانده که به تحقیقات علامه شیخ محمدباقر محمودی مزین گردیده است.
تهیه و تنظیم: علی‌اکبر بخشی