فرزانگان - شماره 558
شیخ محسن خنفر نجفی(ره)
▪ تولد: 1176ق
▪ وفات: 1270ق
▪ عمر: 94 سال
▪ مدفن: نجف
▪ اساتید: شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، شیخ موسی کاشف‌الغطاء.
▪ شاگردان: شیخ محمدطه نجف، شیخ محسن علیوی، میرزا محمد تنکابنی، سیدمحمد کاظمینی.
▪ آثار: مقاصدالنجاة، کشف العقائد فی العبادات.
▪ تولد و تحصیل: علامه جلیل‌القدر شیخ محسن خنفر (بر وزن جعفر) نجفی از مراجع عالی‌قدر تقلید شیعه در قرن سیزدهم قمری در سرزمینی نزدیک مقام شعیب علیه السلام بر ساحل فرات شرقی کوفه در میان خاندان ولایت‌مدار پای به عرصه دنیا نهاد. خاندان جلیل و محترمی داشت و علما و فضلای بسیاری در این خاندان تربیت شدند و شیخ محسن یکی از مشهورترین عالمان این خاندان است.
شیخ محسن در سال 1224 قمری وارد نجف اشرف شد و در همان‌جا رشد یافته و بر علوم و فنونی که اجتهاد بر آن‌ها متوقف است احاطه پیدا کرد. شیخ محسن معلومات خود را نزد دانشوران نامداری هم‌چو علامه شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، علامه شیخ موسی کاشف‌الغطاء و علامه شیخ حسن کاشف‌الغطاء صاحب انوار الفقاهه کسب کرد.
▪ شاگردان: شیخ محسن از عالمان بزرگ و نامدار نجف اشرف بود و کرسی تدریس با عظمتی داشت و شاگردان زیادی را در مکتب علمی خویش تربیت کرد. برخی از شاگردان وی از مراجع تقلید زمان خود شدند که اسامی برخی از شاگردان نامدار وی عبارتند از شیخ محمدطه نجف تبریزی، ملاعلی خلیلی تهرانی، میرزا محمد تنکابنی صاحب کتاب قصص العلماء، سیدمحمد هندی صاحب کتاب نظم‌اللئالی، سیدابوطالب قائنی، شیخ محمد لائذ نجفی، شیخ محسن علیوی آل شیخ خضر، میرزا حسین خلیل تهرانی، سیدمحمد کاظمینی، میرزا عباس موسوی گلپایگانی، سیدهاشم هندی غروی و شیخ احمد مشهدی خراسانی.
▪ تألیفات: آثار بر جای مانده از این دانشمند فرهیخته و محقق نامدار عبارتند از مقاصد النجاة، کشف العقائد فی العبادات، کتابی در رد بر اخباریین، شرح کتاب معاملات قواعدالاحکام علامه حلی، کتابی در اصول و فقه و استنباط و رساله‌ای در رد مقالات میرزا محمد اخباری نیشابوری هندی.
▪ مقامات علمی: شیخ محسن خنفر نجفی از جمله عالمانی است که خود را به زیور علوم مختلف اسلامی آراسته بود. از عنایات ویژه خداوند به شیخ محسن این بود که کتاب قانون حکیم ابن‌سینا در طب را از حفظ داشت و در تدریس و شرح آن استاد بود. او در تدریس طب یونانی، علوم ریاضی، حکمت، ادب عربی و تاریخ نیز متخصص بود. او علاوه بر فقه و اصول، در علم رجال نیز تبحر خاص داشت. او در تدریس و مباحثه ید طولایی داشت؛ تا بدان‌جا که برخی با وصف «بحاثه زمانه» از او یاد کرده‌اند. سیدمحمد هندی در معرفی خصوصیت استادش می‌گوید: «در زمان درس و بحث، از سایر علوم هر چیزی را که در مطلب دخالت داشت بیان می‌کرد.» او از مقام علمی بزرگی در بین عوام و خواص برخوردار بود و بعداز وفات صاحب جواهر اکثر عرب در امر تقلید به او رجوع کردند، ولی مدت زمان مرجعیت شیخ محسن طولانی نشد و در سال 1271 قمری وفات یافت. شیخ محسن از حافظه قوی برخوردار بود و علاوه بر کتاب قانون ابن‌سینا، کتاب وسایل الشیعه شیخ حر عاملی را با آن حجم وسیع و با تمام اجزای سندی از حفظ داشت. سیدمحمد هندی در این‌باره می‌گوید: «استاد متن حدیث را محافظت کرده و از حفظ داشت و خطای شیخ حر عاملی در وسایل‌الشیعه در تحریف و برگرداندن فاء و واو یا بالعکس را تدارک و جبران می‌کرد.»
▪ از دیدگاه تراجم‌نویسان:
مؤلف معارف الرجال می‌نویسد: او متخصص در تدریس طب یونانی و علوم ریاضی و حکمت و تاریخ و ادبیات عرب و شعر و ادب بود. شعر را نیکو می‌سرود. وی هم‌چنین از قول آیةالله میرزا حسین خلیلی می‌نویسد: استادمان عالم محقق فقیه اصولی ماهر آگاه بر علوم رجال و حدیث و بحاث زمان خویش بود و جایگاه ارجمند علمی‌اش بالاتر از آن است که در نوشتار در آید.
سیدحسن صدر می‌نویسد: عالم علامه و فقیه و محدث بزرگ و رجالی سترگ طویل الباع و پر اطلاع بود بر همه مسایل استحضار فراوان داشت و در زمان او کسی در فقه و حدیث و رجال به پایه وی نمی‌رسید. او در بحث فقه خود، اقوال فقها را از زمان اصحاب ائمه تا زمان خود بازگو می‌کرد. در یک کلام او عالم متبحری بود که در متأخرین نظیرش به جز علامه شیخ اسدالله صاحب مقابیس دیده نشد.
موسوی کاظمی در احسن الودیعه می‌نویسد: وی از بزرگان علمای محققین و اعاظم فقهای مجتهدین کثیرالذکر و دائم‌الفکر و مداوم بر طهارت بود. در علم و تقوا به جایگاه بلندی دست یافت. او دارای کرامات بسیار و مقامات عالی بود که برخی از آن‌را حاجی نوری در دارالسلام ذکر نموده است.
▪ رحلت: شیخ محسن خنفر نجفی عاقبت در تاریخ 29 ربیع‌الاول 1270 قمری بعداز نماز عشاء در نجف اشرف دارفانی را وداع گفت و در همان سرزمین پاک مدفون گردید.
منابع: گلشن ابرار/11؛ معارف الرجال شیخ محمد حرزالدین/2/175؛
مراةالشرق صدرالاسلام محمدامین امامی خویی/1/1252؛ الفوائد الرضویه محدث قمی/2/611
تلخیص و تنظیم مجدد: محمدتقی ادهم‌نژاد
▪ وفات: 1270ق
▪ عمر: 94 سال
▪ مدفن: نجف
▪ اساتید: شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، شیخ موسی کاشف‌الغطاء.
▪ شاگردان: شیخ محمدطه نجف، شیخ محسن علیوی، میرزا محمد تنکابنی، سیدمحمد کاظمینی.
▪ آثار: مقاصدالنجاة، کشف العقائد فی العبادات.
▪ تولد و تحصیل: علامه جلیل‌القدر شیخ محسن خنفر (بر وزن جعفر) نجفی از مراجع عالی‌قدر تقلید شیعه در قرن سیزدهم قمری در سرزمینی نزدیک مقام شعیب علیه السلام بر ساحل فرات شرقی کوفه در میان خاندان ولایت‌مدار پای به عرصه دنیا نهاد. خاندان جلیل و محترمی داشت و علما و فضلای بسیاری در این خاندان تربیت شدند و شیخ محسن یکی از مشهورترین عالمان این خاندان است.
شیخ محسن در سال 1224 قمری وارد نجف اشرف شد و در همان‌جا رشد یافته و بر علوم و فنونی که اجتهاد بر آن‌ها متوقف است احاطه پیدا کرد. شیخ محسن معلومات خود را نزد دانشوران نامداری هم‌چو علامه شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، علامه شیخ موسی کاشف‌الغطاء و علامه شیخ حسن کاشف‌الغطاء صاحب انوار الفقاهه کسب کرد.
▪ شاگردان: شیخ محسن از عالمان بزرگ و نامدار نجف اشرف بود و کرسی تدریس با عظمتی داشت و شاگردان زیادی را در مکتب علمی خویش تربیت کرد. برخی از شاگردان وی از مراجع تقلید زمان خود شدند که اسامی برخی از شاگردان نامدار وی عبارتند از شیخ محمدطه نجف تبریزی، ملاعلی خلیلی تهرانی، میرزا محمد تنکابنی صاحب کتاب قصص العلماء، سیدمحمد هندی صاحب کتاب نظم‌اللئالی، سیدابوطالب قائنی، شیخ محمد لائذ نجفی، شیخ محسن علیوی آل شیخ خضر، میرزا حسین خلیل تهرانی، سیدمحمد کاظمینی، میرزا عباس موسوی گلپایگانی، سیدهاشم هندی غروی و شیخ احمد مشهدی خراسانی.
▪ تألیفات: آثار بر جای مانده از این دانشمند فرهیخته و محقق نامدار عبارتند از مقاصد النجاة، کشف العقائد فی العبادات، کتابی در رد بر اخباریین، شرح کتاب معاملات قواعدالاحکام علامه حلی، کتابی در اصول و فقه و استنباط و رساله‌ای در رد مقالات میرزا محمد اخباری نیشابوری هندی.
▪ مقامات علمی: شیخ محسن خنفر نجفی از جمله عالمانی است که خود را به زیور علوم مختلف اسلامی آراسته بود. از عنایات ویژه خداوند به شیخ محسن این بود که کتاب قانون حکیم ابن‌سینا در طب را از حفظ داشت و در تدریس و شرح آن استاد بود. او در تدریس طب یونانی، علوم ریاضی، حکمت، ادب عربی و تاریخ نیز متخصص بود. او علاوه بر فقه و اصول، در علم رجال نیز تبحر خاص داشت. او در تدریس و مباحثه ید طولایی داشت؛ تا بدان‌جا که برخی با وصف «بحاثه زمانه» از او یاد کرده‌اند. سیدمحمد هندی در معرفی خصوصیت استادش می‌گوید: «در زمان درس و بحث، از سایر علوم هر چیزی را که در مطلب دخالت داشت بیان می‌کرد.» او از مقام علمی بزرگی در بین عوام و خواص برخوردار بود و بعداز وفات صاحب جواهر اکثر عرب در امر تقلید به او رجوع کردند، ولی مدت زمان مرجعیت شیخ محسن طولانی نشد و در سال 1271 قمری وفات یافت. شیخ محسن از حافظه قوی برخوردار بود و علاوه بر کتاب قانون ابن‌سینا، کتاب وسایل الشیعه شیخ حر عاملی را با آن حجم وسیع و با تمام اجزای سندی از حفظ داشت. سیدمحمد هندی در این‌باره می‌گوید: «استاد متن حدیث را محافظت کرده و از حفظ داشت و خطای شیخ حر عاملی در وسایل‌الشیعه در تحریف و برگرداندن فاء و واو یا بالعکس را تدارک و جبران می‌کرد.»
▪ از دیدگاه تراجم‌نویسان:
مؤلف معارف الرجال می‌نویسد: او متخصص در تدریس طب یونانی و علوم ریاضی و حکمت و تاریخ و ادبیات عرب و شعر و ادب بود. شعر را نیکو می‌سرود. وی هم‌چنین از قول آیةالله میرزا حسین خلیلی می‌نویسد: استادمان عالم محقق فقیه اصولی ماهر آگاه بر علوم رجال و حدیث و بحاث زمان خویش بود و جایگاه ارجمند علمی‌اش بالاتر از آن است که در نوشتار در آید.
سیدحسن صدر می‌نویسد: عالم علامه و فقیه و محدث بزرگ و رجالی سترگ طویل الباع و پر اطلاع بود بر همه مسایل استحضار فراوان داشت و در زمان او کسی در فقه و حدیث و رجال به پایه وی نمی‌رسید. او در بحث فقه خود، اقوال فقها را از زمان اصحاب ائمه تا زمان خود بازگو می‌کرد. در یک کلام او عالم متبحری بود که در متأخرین نظیرش به جز علامه شیخ اسدالله صاحب مقابیس دیده نشد.
موسوی کاظمی در احسن الودیعه می‌نویسد: وی از بزرگان علمای محققین و اعاظم فقهای مجتهدین کثیرالذکر و دائم‌الفکر و مداوم بر طهارت بود. در علم و تقوا به جایگاه بلندی دست یافت. او دارای کرامات بسیار و مقامات عالی بود که برخی از آن‌را حاجی نوری در دارالسلام ذکر نموده است.
▪ رحلت: شیخ محسن خنفر نجفی عاقبت در تاریخ 29 ربیع‌الاول 1270 قمری بعداز نماز عشاء در نجف اشرف دارفانی را وداع گفت و در همان سرزمین پاک مدفون گردید.
منابع: گلشن ابرار/11؛ معارف الرجال شیخ محمد حرزالدین/2/175؛
مراةالشرق صدرالاسلام محمدامین امامی خویی/1/1252؛ الفوائد الرضویه محدث قمی/2/611
تلخیص و تنظیم مجدد: محمدتقی ادهم‌نژاد