رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
آثار منفی ربا بر اثرگذاری زکات
حجت‌الاسلام والمسلمین نظری اظهار کرد: اکنون تعداد فقرا بسیار بیشتر از میزان زکاتی است که پرداخت می‌شود و یکی از دلایل چنین وضعیتی این است که مکانیزم‌های رفع فقر، از جمله حذف ربا را به خوبی به کار نگرفته‌ایم.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، به بیان نکاتی درباره اهمیت زکات و زکات فطره و نقش آن در فقرزدایی و بهبود وضعیت اقتصادی جامعه اسلامی پرداخت و گفت: زکات فطره در حد خود، تأثیر بسیاری بر رفع فقر و کمک به حل مشکلات قشر فقیر جامعه دارد و تفاوت اصلی آن با زکات متعارف هم در این است که زکات متعارف، موارد خاصی را شامل می‌شود، اما در این‌جا، زکات به درآمد افراد یا محصولات خاصی معطوف نیست.
▪ تفاوت زکات فطره و زکات متعارف
وی ادامه داد: هرکسی که واجد شرایط و توان پرداخت زکات فطره را داشته باشد، بایستی این زکات را پرداخت کند و در مجموع، از جهت این‌که به افراد خانواده تعلق می‌گیرد، نسبت به زکات متعارف، بسیار گسترده‌تر است. از سوی دیگر تفاوت مهم‌تر این دو این است که ویژگی مهم زکات فطره این است که باید به افراد فقیر و کسانی‌که سطح معیشت پائینی دارند پرداخت شود؛ در حالی‌که زکات متعارف را می‌توان به افراد غیر فقیر هم داد و یا برای کارهای عام‌المنفعه استفاده کرد.
▪ فلسفه زکات فطره در اقتصاد اسلامی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره فلسفه و جایگاه زکات فطره در اقتصاد اسلامی عنوان کرد: در اقتصاد اسلامی باید زکات فطره را در کنار فاکتورهای دیگر چون زکات بر مال، خمس و وقف در نظر گرفت که همزمان با یکدیگر تأثیرات خود را بر اقتصاد جامعه اسلامی خواهند گذاشت.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: البته در بحث فقهی، زکات فطره، کاری با زکات مال، خمس یا صدقات ندارد، اما چون پشت آن الزام وجود دارد، تأثیرات اقتصادی آن در جامعه به عنوان یکی از ویژگی‌های اقتصاد اسلامی هم نمایان خواهد شد.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تأکید کرد: ما باید همه موارد خمس، زکات و وقف را یک‌جا در نظر داشته باشیم که در اقتصاد اسلامی، اگر این چند متغیر در کنار هم قرار بگیرند، آن‌گاه در کاهش فقر تأثیرگذار خواهند بود.
▪ آثار منفی ربا بر اثرگذاری زکات در جامعه
وی افزود: وقف در دیگر مکاتب هم وجود دارد، اما زکات مال، خمس و زکات فطره، مختص دین مبین اسلام است. اقدامی همانند پرداخت زکات فطره، بخش عمومی را تقویت خواهد کرد و این هم اقدامی در راستای رفع فقر است. از سوی دیگر برای عملکرد مؤثرتر زکات در جامعه، باید مسئله بسیار مهم حذف ربا از نظام بانکی را هم در نظر بگیریم؛ چراکه ما با اقتصاد پولی مواجه هستیم و حذف ربا، بیشترین تأثیر در رفع فقر در جامعه دارد.
بنابراین تأثیر حذف ربا از نظام بانکی، تأثیر بسیار بیشتری از زکات فطره در رفع فقر دارد، اما متأسفانه ساختارهای بانکی ما هنوز براساس آن‌چه که شریعت در نظر دارد، عمل نمی‌کند و امیدواریم که این شرایط تغییر پیدا کند.
▪ مکانیزم‌های رفع فقر را به خوبی به‌کار نگرفته‌ایم
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی تصریح کرد: نظام بانکی می‌تواند مکانیزم عملکرد خود را به گونه‌ای تنظیم کند که شاهد رفع فقر در جامعه باشیم. در روایات داریم که در برخی از سال‌ها، شرایط جامعه به گونه‌ای بوده که فقیری پیدا نمی‌شده که زکات به وی پرداخت شود، اما اکنون متأسفانه شرایط برعکس شده و تعداد فقرا بسیار بیشتر از میزان زکاتی است که پرداخت می‌شود. بی‌شک یکی از دلایل چنین وضعیتی این است که مکانیزم‌های رفع فقر از جمله حذف ربا را به خوبی به‌کار نگرفته‌ایم.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان عنوان کرد: اگر در اقتصاد کشوری، ربا وجود نداشته باشد، درآمدهای آن کشور در اختیار مؤسسات مالی غیرمجازی که یک چهارم بازار سرمایه را در اختیار دارند، قرار نمی‌گیرند. بنابراین حذف ربا، باعث افزایش آثار مثبت زکات و زکات فطره در جامعه خواهد شد و وجود ربا هم فقر و فاصله طبقاتی را بیشتر می‌کند.
▪ تفاوت زکات فطره و زکات متعارف
وی ادامه داد: هرکسی که واجد شرایط و توان پرداخت زکات فطره را داشته باشد، بایستی این زکات را پرداخت کند و در مجموع، از جهت این‌که به افراد خانواده تعلق می‌گیرد، نسبت به زکات متعارف، بسیار گسترده‌تر است. از سوی دیگر تفاوت مهم‌تر این دو این است که ویژگی مهم زکات فطره این است که باید به افراد فقیر و کسانی‌که سطح معیشت پائینی دارند پرداخت شود؛ در حالی‌که زکات متعارف را می‌توان به افراد غیر فقیر هم داد و یا برای کارهای عام‌المنفعه استفاده کرد.
▪ فلسفه زکات فطره در اقتصاد اسلامی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره فلسفه و جایگاه زکات فطره در اقتصاد اسلامی عنوان کرد: در اقتصاد اسلامی باید زکات فطره را در کنار فاکتورهای دیگر چون زکات بر مال، خمس و وقف در نظر گرفت که همزمان با یکدیگر تأثیرات خود را بر اقتصاد جامعه اسلامی خواهند گذاشت.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: البته در بحث فقهی، زکات فطره، کاری با زکات مال، خمس یا صدقات ندارد، اما چون پشت آن الزام وجود دارد، تأثیرات اقتصادی آن در جامعه به عنوان یکی از ویژگی‌های اقتصاد اسلامی هم نمایان خواهد شد.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تأکید کرد: ما باید همه موارد خمس، زکات و وقف را یک‌جا در نظر داشته باشیم که در اقتصاد اسلامی، اگر این چند متغیر در کنار هم قرار بگیرند، آن‌گاه در کاهش فقر تأثیرگذار خواهند بود.
▪ آثار منفی ربا بر اثرگذاری زکات در جامعه
وی افزود: وقف در دیگر مکاتب هم وجود دارد، اما زکات مال، خمس و زکات فطره، مختص دین مبین اسلام است. اقدامی همانند پرداخت زکات فطره، بخش عمومی را تقویت خواهد کرد و این هم اقدامی در راستای رفع فقر است. از سوی دیگر برای عملکرد مؤثرتر زکات در جامعه، باید مسئله بسیار مهم حذف ربا از نظام بانکی را هم در نظر بگیریم؛ چراکه ما با اقتصاد پولی مواجه هستیم و حذف ربا، بیشترین تأثیر در رفع فقر در جامعه دارد.
بنابراین تأثیر حذف ربا از نظام بانکی، تأثیر بسیار بیشتری از زکات فطره در رفع فقر دارد، اما متأسفانه ساختارهای بانکی ما هنوز براساس آن‌چه که شریعت در نظر دارد، عمل نمی‌کند و امیدواریم که این شرایط تغییر پیدا کند.
▪ مکانیزم‌های رفع فقر را به خوبی به‌کار نگرفته‌ایم
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی تصریح کرد: نظام بانکی می‌تواند مکانیزم عملکرد خود را به گونه‌ای تنظیم کند که شاهد رفع فقر در جامعه باشیم. در روایات داریم که در برخی از سال‌ها، شرایط جامعه به گونه‌ای بوده که فقیری پیدا نمی‌شده که زکات به وی پرداخت شود، اما اکنون متأسفانه شرایط برعکس شده و تعداد فقرا بسیار بیشتر از میزان زکاتی است که پرداخت می‌شود. بی‌شک یکی از دلایل چنین وضعیتی این است که مکانیزم‌های رفع فقر از جمله حذف ربا را به خوبی به‌کار نگرفته‌ایم.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان عنوان کرد: اگر در اقتصاد کشوری، ربا وجود نداشته باشد، درآمدهای آن کشور در اختیار مؤسسات مالی غیرمجازی که یک چهارم بازار سرمایه را در اختیار دارند، قرار نمی‌گیرند. بنابراین حذف ربا، باعث افزایش آثار مثبت زکات و زکات فطره در جامعه خواهد شد و وجود ربا هم فقر و فاصله طبقاتی را بیشتر می‌کند.