در همایش ملی فلسفه معنویت با تأکید بر آرای علامه حسن‌زاده آملی(ره) شد
کتب علامه حسن‌زاده آملی(ره) کمتر از منابع درسی نیست
همایش ملی «فلسفه معنویت با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده آملی(ره)» با سخنرانی استاد رشاد رئیس شورای مدیریت حوزه‌های علمیه استان تهران، استاد رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و حجج‌اسلام والمسلمین رضا مختاری مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه و حسن رمضانی استاد حوزه علمیه، 2 آذر در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
دیوان علامه حسن‌زاده آملی(ره) می‌تواند منبع درسی عرفان باشدبه گزارش خبرگزاری حوزه، استاد علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در این همایش با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده آملی(ره)، اظهار کرد: علامه حسن‌زاده آملی(ره) میراث‌دار جامع علوم اصیل شیعی بود؛ اما زمانه او را به‌درستی نشناخت و در آینده عظمت او شناخته خواهد شد. علامه در همه حوزه‌های حکمت و معرفت سرآمد بود؛ عظمت و جامعیت ایشان حقاً مثال‌زدنی است و جزء نوادر تاریخ شیعه به حساب می‌آید.
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه، دغدغه‌های آیت‌الله حسن‌زاده آملی(ره) به‌اشکال مختلف قابل ملاحظه و شناخت است، افزود: یکی از شیوه‌های فهم دغدغه‌های یک فرد یا مکتب این است که کلمات کلیدی در آثار آن فرد را جستجو کنیم. همین قاعده را که روی قرآن پیاده کنیم، مجموعه نام‌ها نشان می‌دهد که این کتاب آسمانی روی چه مسائلی اهتمام دارد.
این استاد حوزه علمیه تهران مطالب پرتکرار در آثار فرد را شیوه دیگر برای کشف دغدغه صاحب اثر دانست و گفت: «شب» و «شیدائی» به‌وفور در آثار علامه حسن‌زاده آملی(ره) دیده می‌شود. بخش معظمی از مضامین، ابیات و اشعار ایشان حکایت از این دارد که اُنس فراوانی با شب دارد.
وی «عشق» و «دل» را دیگر واژگان پرتکرار در دیوان علامه حسن‌زاده آملی(ره) دانست و گفت: یک سوم یا یک چهارم از غزلیات ایشان، مملو از واژه «عشق» و مفردات و مشتقات آن است.
استاد رشاد، گفت: دیوان علامه حسن‌زاده آملی(ره) می‌تواند منبع درسی عرفان باشد. اگر برخی از آثار را به درس و بحث بیاوریم، کم از منابع درسی رایج نیست؛ بلکه فراتر و مهمتر از آنهاست. معتقدم همین مثنوی «دفتر دل»، هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی، بالابلند است و جای تدریس و مطالعه دارد.
ما نتوانسته‌ایم شخصیت‌های معنوی خود را معرفی کنیماستاد رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) هم در این همایش، اظهار کرد: امروزه با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم، ضرورت دارد که به فلسفه معنویت توجه شود. یکی از جهات آن، این است که ما با معنویت‌های بدلی مواجه هستیم. چندسال قبل که سفری به آمریکا و اروپا داشتم، بالغ بر ۴۰۰۰ نوع از این معنویت‌ها احصا شده بود. در ایران هم، به‌نوعی در برخی مراکز علمی، این معنویت‌ها جا پیدا کرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: حوزه‌های علمیه باید سرآمد ترویج معنویت خصوصاً در عصر حاضر باشند و به نظر می‌رسد، در این زمینه کوتاهی‌هایی صورت گرفته است و البته این بحث امروزه در طیف نخبگانی مطرح شده است؛ درحالی‌که باید بین آحاد جامعه مطرح شود.
وی گفت: درحالی‌که غربی‌ها «فلسفه» را با ادبیات روز معرفی می‌کنند، ما نتوانسته‌ایم، به معرفی شخصیت‌های معنوی تأثیرگذار خود با ادبیات روز بپردازیم. جهان کمتر شخصیت‌های معنوی دینی ما را می‌شناسند؛ البته باید بی‌مهری‌هایی را هم که وجود داشته است، بدان اضافه کرد.
این استاد حوزه علمیه ابراز کرد: علامه حسن‌زاده آملی(ره) در همه فنون مجتهد بود؛ ایشان هم در فقه اکبر، هم در عرفانیات و فلسفیات مجتهد بودند، هم در فقه اصغر. نکته مهم این است که آیت‌الله حسن‌زاده آملی(ره) معتقدند، جامعه‌ای که معنویت نداشته باشد، مانند کالبد بی‌جان است.
وی افزود: علامه، خودشناسی و خودسازی را اولین مؤلفه معنویت می‌دانند و معتقدند، خودشناسی می‌تواند، بستری را برای معارف انسانی باز کند. ایشان تأکید می‌کنند، کسی که می‌خواهد به سلوک برسد، باید مرحله به مرحله جلو برود و از جمله باید این ظرف را در وجود خود ایجاد کند تا بهتدریج از آن لطائف و مقامات استفاده کند.
دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) گفت: علامه در معنویت تأکید بر ادب مع‌الله دارد. برای اینکه انسان به این ادب برسد، باید از ادب مع‌النفس آغاز کند؛ وقتی این ادب در معنای واقعی خود پیاده شود، لایق و شایسته می‌شود که بتواند، دیگران را هم مدیریت کند و اینجاست که به ادب مع‌الغیر می‌رسد؛ لذا قرآن کریم می‌تواند، این ادب را به‌نحو جامع به انسان برساند. انسان باید از این آداب استفاده کند تا بتواند، از فیوضات الهی بهره‌مند شود.
این استاد حوزه علمیه، معنویت صبورانه را مؤلفه دیگر در نگاه علامه حسن‌زاده ذکر کرد و ادامه داد: برخی طلبه‌ها، اول راه با چند تا ذکر، می‌خواهند به مقامات برسند؛ درحالی‌که این راه نیست و رسیدن به این معنویت و سلوک، «صبر» لازم دارد. آیت‌الله حسن‌زاده بر معنویت عقلانی و متفکرانه تأکید داشت و می‌گفت: هیچ انفکاکی میان معنویت و تفکر و عقلانیت نمی‌توان پیدا کرد.
وی معنویت تعلق‌گریزی و توحدگرایی را از دیگر مؤلفه‌های معنویت نزد علامه دانست و افزود نتیجه معنویتی که در کلام علامه حسن‌زاده آملی(ره) است یک معنویت مسئولیت‌پذیری است. امروزه معنویت‌هایی که در دنیا معرفی می‌شوند، معنویت مسئولیت‌گریز و مسئولیت‌ستیز هستند؛ یعنی به انسان القا می‌کند که فضای موجود را تحمل کند، بدون آنکه نقدی به آن داشته باشد؛ اما تمدن اسلامی با بهره‌گیری از قرآن و سنت، انسان را یک مسئول تربیت می‌کند.
نسخه‌نویسی و کتاب‌شناسی یکی از تخصص‌های علامه حسن‌زاده آملی(ره) بودحجتالاسلام والمسلمین رضا مختاری، مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه نیز در این همایش، اظهار کرد: یکی از کارهای علامه حسن‌زاده(ره) تکمیل شرح نهج‌البلاغه مرحوم آیت‌الله خویی به‌نام «منهاج‌البلاغه» است که ۵ جلد آن را علامه حسن‌زاده‌آملی(ره) نوشتند و مرحوم علامه شعرانی، بر یکی از مجلدات آن تقریظ زدند.
وی با اشاره به اینکه یک جلد از این شرح نهج‌البلاغه در ۳۶ سالگی آیت‌الله حسن‌زاده چاپ شده است، بیان کرد: یکی از ابعاد وجودی علامه حسن‌زاده، تسلط وی بر نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی بود؛ آثار فلسفی که ایشان تصحیح کردند، تماماً از کتب کتابخانه خود استفاده کردند. از همه این کتب فلسفی، نسخه‌های خوب و مصحح در اختیار داشتند؛ البته نسخه داشتن مهم نیست؛ بلکه فهم و توجه به اینکه چه نسخه‌ای قدیم است، اهمیت دارد. ایشان حتی برخی کلمات را که ناصحیح نوشته شده بود، تصحیح می‌کردند.
این استاد حوزه علمیه، تواضع علمی و عملی فوق‌العاده را، دیگر ویژگی علامه حسن‌زاده آملی(ره) ذکر کرد و افزود: ذره‌ای تکبر و تفاخر علمی و عملی در ایشان دیده نمی‌شد. فانی در علم و کتاب بود؛ در عین اینکه می‌گفت: اینها علم مجازی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری، تشویق اهل علم را خصوصیت دیگر علامه حسن‌زاده عنوان کرد و افزود: از هرکس که کمترین کمکی به استاد در تألیف کتاب کردند، از ایشان نام بردند.
مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه گفت: استاد، اسناد و نامه‌های فراوانی دارند که از فرزندان ایشان درخواست داریم، آنها را منتشر کنند تا اهل علم محروم نباشند.
علامه حسن‌زاده آملی(ره) از ظاهر و الفاظ عبور و به مقصود دست یافته بودحجتالاسلام والمسلمین حسن رمضانی نیز در این همایش اظهار کرد: معنویت یعنی رسیدن به عمق آفرینش که معرفت و عرفان است و فلسفه معنویت هم، چیزی جز این نیست. این معنویت‌های کاذب که از شرق و غرب به قلب و ذهن جوانان پمپاژ می‌شود، معنویت صوری است که از ظاهر تجاوز نمی‌کنند؛ در حالی‌که علامه حسن‌زاده آملی(ره) از ظاهر و الفاظ و عبارات عبور کرده و به مقصود دست یافته بود.
این استاد حوزه علمیه بیان کرد: از منظر آیت‌الله حسن‌زاده آملی(ره) اگر می‌خواهید به خدا برسید و مقصود اصلی را بیابید، راهش علم و عمل است.
وی گفت: برخی با تکیه بر حدیث معروف از امام صادق(ع) که فرمود: «لَیسَ ألعِلمُ بِکِثرَةِ ألَتعلیمِ وألتَعَلُّمِ انما العلم نورٌ یَقذِفِهُ أللهُ فی قلبِ مَن یشآءُ؛ امام(ع) می‌خواهد بفرماید، اگر می‌خواهید علم به دل شما راه یابد و نورانیت حاصل شود، باید از این علل مقدِّمه و اعدادها بهره بگیرید.
حجت‌الاسلام والمسلمین رمضانی خاطرنشان کرد: باید همواره دنبال قاعده بود؛ «قاعده» تلاش و کوشش و درس خواندن است؛ علم الهی استثناست. استثناء را در حد استثناء نگه دارید.
تبیین و ترویج فلسفه مضاف از اهداف این همایش ملّی استحجتالاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، دبیر علمی این همایش نیز اظهار کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به‌مناسبت روز فلسفه برای بزرگداشت مقام فلسفی علامه حسن‌زاده آملی(ره) و در عین حال درباره موضوع مورد نیاز جامعه امروز، یعنی فلسفه معنویت، این همایش را برنامه‌ریزی کرد.
وی گفت: در این همایش با برخی اساتید حوزوی و دانشگاهی که خود از شاگردان علامه حسن‌زاده آملی(ره) بودند، گفت‌وگوهایی داشتیم؛ از جمله با ۱۰ استاد در ۱۴ جلسه دیدار داشتیم.
دبیر علمی همایش با اشاره به دریافت مقالاتی در موضوع این همایش، گفت: از بین مقالات رسیده، ۱۲ مقاله منتخب داشتیم که ۵ مقاله علمی و پژوهشی است و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) این مقالات را ارزیابی کرده و در فصلنامه انوار معرفت، منتشر خواهد نمود. همچنین در فصلنامه نقد نیز در دو شماره منتشر خواهد شد.