در نشست علمی به‌مناسبت چهلمین روز ارتحال آیت‌الله موسوی الخرسان
از مزایای علمی آیت‌الله خرسان، اشراف بر حوادث فعلی جهان اسلام بود
نشست علمی به‌مناسبت چهلمین روز ارتحال آیت‌الله سیدمحمدمهدی موسوی الخرسان از سوی دبیرخانه کنگره امناءالرسل، با ارائه حجج‌اسلام والمسلمین؛ محمدهادی یوسفی غروی و محمدجواد طبسی، از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه و مختاری رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، ۱۸ آبان در سالن همایش مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) برگزار شد.
ورود به میدان تحقیق کتاب‌ها به‌خصوص کتاب‌های برجسته علمای پیشین
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در این نشست، با اشاره به تاریخچه خاندان آل خرسان، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی الخرسان نجفی فرزند مرحوم آیت‌الله آقا سیدحسن موسوی الخرسان نجفی است. پدر ایشان از شاگردان فاضل مرحوم آیت‌الله سید‌هادی شیرازی بود که کتاب‌های تهذیب و استبصار مرحوم شیخ طوسی را تحقیق کرد و این دو کتاب با تحقیق مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان چاپ شده و در دسترس است.
وی افزود: مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان پیش‌نماز مسجد شیخ انصاری شهر نجف اشرف معروف به مسجد ترک‌ها بود. زمانی که امام خمینی(ق) به نجف تبعید شدند، ایشان نماز جماعت خودشان را در این مسجد آغاز کردند و پس از خروج امام راحل(ق) از عراق، امامت نماز جماعت در مسجد شیخ انصاری به مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان منتقل شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی غروی ادامه داد: همان‌طوری که مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان با تحقیق کتاب‌ها سر و کار داشت، فرزند ایشان، مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان نیز، وارد میدان تحقیق کتاب‌ها به‌خصوص کتاب‌های برجسته علمای پیشین شد.
وی بیان کرد: سپس مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان، متصدی مقدمات علمی کتاب‌های علمای شیعه شد و مقدمات ایشان با مقدمات بسیاری از کتاب‌هایی که در گذشته چاپ شده بود، تفاوت داشت و آن مقدمات، به سطح و محتوای علمی مقدمات مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خرسان نمی‌رسید. لذا من خیلی از اوقات تلاش می‌کردم که در صورت امکان، کتاب‌هایی را که با مقدمات علمی و تحقیقی مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان چاپ شده بود، به دست بیاورم.
باید فکری به حال کتاب‌های موجود در نجف اشرف شود
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد طبسی هم در این نشست، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان با وجود سن بالایی که داشت، در عالم تحقیق و در عالم تألیف و در عالم تدریس، ید طولایی داشت..
این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به ویژگی‌های مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان اظهار کرد: ایشان، شخصیت بزرگواری بودند که از شاگردان آیت‌الله سیدحسن خرسان، آیت‌الله‌العظمی خوئی و آیت‌الله‌العظمی حکیم(ره) به‌شمار می‌رفت و از علمای متعدد شیعه و سنی اجازه روایت داشت.
وی ادامه داد: مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان، انسان زاهدی بود و در منزل ساده‌ای زندگی می‌کرد و با وجودی که شخصیت برجسته‌ای در نجف اشرف بود؛ اما در هزینه کردن سهم امام احتیاط زیادی داشت.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: در زمان حکومت صدام، برخی از کتاب‌های علمای حوزه علمیه نجف، از جمله مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان از بین رفت. باید فکری به حال کتاب‌های موجود در نجف شود؛ در منازل بسیاری در نجف، کتاب‌های خطی وجود دارد.
آثار آیت‌الله خرسان بر مبنای مصادر فریقین است
حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا مختاری، پژوهشگر دینی و رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه نیز در این نشست، با بیان اینکه مرحوم آیت‌الله خرسان از علمای تراز اول این دوره از تشیع است، افزود: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان آثار علمی فراوانی دارند؛ از جمله موسوعه عبدالله‌بن عباس که در بیست و یک جلد، به تحلیل تاریخی صدر اسلام پرداخته است که بهعنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و حوزه علمیه قم شناخته شد. موسوعه ابن‌ادریس حلی(ره) نیز، شامل تمام آثار ابن‌ادریس است که مرحوم خرسان آن را تصحیح کردند.
این پژوهشگر دینی، با ذکر این نکته که آثار مرحوم آیت‌الله خرسان در دفاع از اهل‌بیت(ع) برجسته و شاخص بود، گفت: آثار ایشان بر مبنای مصادر فریقین است و شامل منابع شیعه و سنی می‌باشد. آیت‌الله خرسان با بهره‌گیری از نثر بلیغ و روان در آثار خود، به دفاع از اهل‌بیت(ع) می‌پرداختند و همچنان به رعایت وحدت و تقریب میان مسلمانان توجه ویژه‌ای داشتند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مختاری، با اشاره به صفات بارز اخلاقی آیت‌الله خرسان، بیان کرد: ایشان با وجود تمکن مالی که داشتند، زندگی زاهدانه را برگزیده و در خانه‌ای سکونت داشتند که کمتر طلبه‌ای حاضر به زندگی در آن بود. ایشان هیچ اراده‌ای برای معرفی خود و آثارش نداشت و کنگره تجلیل از آیت‌الله خرسان نقش مهمی در معرفی وی به جامعه علمی ایفا کرد.
رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه گفت: آیت‌الله خرسان تأکید داشت: «ما بیش از تقریب شیعه و سنی، به تقریب درون‌شیعی نیاز داریم و فرق شیعه باید به هم نزدیک شوند» که حاکی از نگاه دقیق و عالمانه ایشان به مسائل جهان اسلام بود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به تألیفات این عالم بصیر پرداخت و گفت: آثار ایشان این مزیت را دارد که با نثر زیبا، روان و بلیغ نوشته شده است. نکته دوم توجه به مصادر فریقین یعنی شیعه و سنی است. در مقدمه کتاب «النهایۀ التحقیق فیما جری فی امر فدک للصدیقه والصدیق بالنص والتوثیق» ذکر شده که من مطالبی را مطرح کردم که متفق بین فریقین است و در کتاب‌های شیعه و سنی آمده است. ایشان با استفاده از روش کاملاً علمی و محققانه به ارائه مطالب پرداخته است که هر محقق منصفی را به پذیرش وا می‌دارد.
این استاد حوزه افزود: مرحوم خرسان درحالی‌که متصلب برای دفاع از اهل‌بیت(ع) و حقانیت آنان است، در عین حال به دست دشمنان و تفرقه‌افکنان بهانه نداده و از تعابیر مؤدبانه، عمیق و علمی بهره برده است؛ به‌طوری‌که آثار ایشان قابل عرضه به کل جهان اسلام است و در هیچ کشوری ممنوعیت ندارد.
وی بیان کرد: بیش از حدود ۵۰ سال پیش، سید هبة‌الدین شهرستانی و سید عبدالهادی شیرازی(ره)، تقریری بر موسوعه «عبدالله‌بن عباس» آیت‌الله خرسان نوشتند؛ اما این کتاب حدود ۱۰ سال پیش به چاپ رسید که نشان‌دهنده این مطلب است که ایشان بیش از ۵۰ سال در حال تکمیل کتاب خود بودند و به صرف نوشته شدن یک کتاب، عجله‌ای برای انتشار آن نداشتند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری اظهار کرد: از مزایای علمی آیت‌الله خرسان، جامعیت و اطلاع بر منابع شیعه و سنی و اشراف بر حوادث فعلی جهان اسلام بود. ایشان در همین سن ۹۵ سالگی، شبکه‌های ماهواره‌ای را نگاه و در فضای مجازی جستجو می‌کردند تا نظریات مخالفین شیعه و جریانات فعلی جهان اسلام را رصد کنند و با توجه به آن، کتاب و مقاله بنویسند.
وی بیان کرد: آیت‌الله خرسان از طرفداران انقلاب اسلامی ایران بودند و خاطرات زیادی از انقلاب داشتند؛ اما مایل به تظاهر نبودند و نمی‌خواستند که از پیروزی انقلاب اسلامی، وجاهت و جایگاهی کسب کنند.
رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه تصریح کرد: بسیار به‌جاست که آثار آیت‌الله خرسان به فارسی ترجمه شود؛ چون ایشان در جامعه فارسی‌زبان شیعه، شناخته‌شده نیست و برگزاری کنگره امناءالرسل، نقش مهمی در معرفی ایشان داشت. ایشان هیچ قدم و تلاشی برای معرفی نام خود برنداشت و در اهدای مطالب و مقالات علمی خود به دیگران، بسیار دست‌ودل‌باز بود.
آیت‌الله خرسان عجله‌ای برای چاپ آثار علمی خود نداشت
دبیر کنگره علمی امناءالرسل هم در این نشست با بیان اینکه ایشان در سن ۹۶ سالگی روزانه سه تا پنج ساعت را به پژوهش می‌گذراند، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله خرسان، دقت‌های علمی خاصی در پژوهش‌های خود داشت که سعی کردیم، این دقت‌ها را در همایش بزرگداشت آیت‌الله خرسان تبیین کنیم تا قابل استفاده برای محققان باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسکندری، ادامه داد: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان، هیچ عجله‌ای برای تألیف و چاپ کتاب‌های خود نداشت. پس از برگزاری کنگره علمی امناءالرسل، هشت جلد کتاب مربوط به مرحوم آیت‌الله خرسان چاپ شد و ایشان در زمان برگزاری کنگره، اجازه این کتاب‌ها را نداد.
دبیر کنگره علمی امناءالرسل با اشاره به سیره مرحوم آیت‌الله خرسان، اظهار کرد: ایشان ورود به جناح‌بندی‌های سیاسی نداشت؛ البته پدر ایشان مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان، نقش‌آفرینی سیاسی داشت و برای تقویت امام خمینی(ق)، یک نوبت نماز در مسجد خود را به ایشان واگذار کرد و مقدمات برپایی جلسه درس امام خمینی(ق) را در این مسجد فراهم نمود.
گزارش: رحیم کریمی
ورود به میدان تحقیق کتاب‌ها به‌خصوص کتاب‌های برجسته علمای پیشین
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در این نشست، با اشاره به تاریخچه خاندان آل خرسان، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی الخرسان نجفی فرزند مرحوم آیت‌الله آقا سیدحسن موسوی الخرسان نجفی است. پدر ایشان از شاگردان فاضل مرحوم آیت‌الله سید‌هادی شیرازی بود که کتاب‌های تهذیب و استبصار مرحوم شیخ طوسی را تحقیق کرد و این دو کتاب با تحقیق مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان چاپ شده و در دسترس است.
وی افزود: مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان پیش‌نماز مسجد شیخ انصاری شهر نجف اشرف معروف به مسجد ترک‌ها بود. زمانی که امام خمینی(ق) به نجف تبعید شدند، ایشان نماز جماعت خودشان را در این مسجد آغاز کردند و پس از خروج امام راحل(ق) از عراق، امامت نماز جماعت در مسجد شیخ انصاری به مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان منتقل شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی غروی ادامه داد: همان‌طوری که مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان با تحقیق کتاب‌ها سر و کار داشت، فرزند ایشان، مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان نیز، وارد میدان تحقیق کتاب‌ها به‌خصوص کتاب‌های برجسته علمای پیشین شد.
وی بیان کرد: سپس مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان، متصدی مقدمات علمی کتاب‌های علمای شیعه شد و مقدمات ایشان با مقدمات بسیاری از کتاب‌هایی که در گذشته چاپ شده بود، تفاوت داشت و آن مقدمات، به سطح و محتوای علمی مقدمات مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خرسان نمی‌رسید. لذا من خیلی از اوقات تلاش می‌کردم که در صورت امکان، کتاب‌هایی را که با مقدمات علمی و تحقیقی مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان چاپ شده بود، به دست بیاورم.
باید فکری به حال کتاب‌های موجود در نجف اشرف شود
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد طبسی هم در این نشست، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان با وجود سن بالایی که داشت، در عالم تحقیق و در عالم تألیف و در عالم تدریس، ید طولایی داشت..
این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به ویژگی‌های مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان اظهار کرد: ایشان، شخصیت بزرگواری بودند که از شاگردان آیت‌الله سیدحسن خرسان، آیت‌الله‌العظمی خوئی و آیت‌الله‌العظمی حکیم(ره) به‌شمار می‌رفت و از علمای متعدد شیعه و سنی اجازه روایت داشت.
وی ادامه داد: مرحوم آیت‌الله سیدمحمدمهدی خرسان، انسان زاهدی بود و در منزل ساده‌ای زندگی می‌کرد و با وجودی که شخصیت برجسته‌ای در نجف اشرف بود؛ اما در هزینه کردن سهم امام احتیاط زیادی داشت.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: در زمان حکومت صدام، برخی از کتاب‌های علمای حوزه علمیه نجف، از جمله مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان از بین رفت. باید فکری به حال کتاب‌های موجود در نجف شود؛ در منازل بسیاری در نجف، کتاب‌های خطی وجود دارد.
آثار آیت‌الله خرسان بر مبنای مصادر فریقین است
حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا مختاری، پژوهشگر دینی و رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه نیز در این نشست، با بیان اینکه مرحوم آیت‌الله خرسان از علمای تراز اول این دوره از تشیع است، افزود: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان آثار علمی فراوانی دارند؛ از جمله موسوعه عبدالله‌بن عباس که در بیست و یک جلد، به تحلیل تاریخی صدر اسلام پرداخته است که بهعنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و حوزه علمیه قم شناخته شد. موسوعه ابن‌ادریس حلی(ره) نیز، شامل تمام آثار ابن‌ادریس است که مرحوم خرسان آن را تصحیح کردند.
این پژوهشگر دینی، با ذکر این نکته که آثار مرحوم آیت‌الله خرسان در دفاع از اهل‌بیت(ع) برجسته و شاخص بود، گفت: آثار ایشان بر مبنای مصادر فریقین است و شامل منابع شیعه و سنی می‌باشد. آیت‌الله خرسان با بهره‌گیری از نثر بلیغ و روان در آثار خود، به دفاع از اهل‌بیت(ع) می‌پرداختند و همچنان به رعایت وحدت و تقریب میان مسلمانان توجه ویژه‌ای داشتند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مختاری، با اشاره به صفات بارز اخلاقی آیت‌الله خرسان، بیان کرد: ایشان با وجود تمکن مالی که داشتند، زندگی زاهدانه را برگزیده و در خانه‌ای سکونت داشتند که کمتر طلبه‌ای حاضر به زندگی در آن بود. ایشان هیچ اراده‌ای برای معرفی خود و آثارش نداشت و کنگره تجلیل از آیت‌الله خرسان نقش مهمی در معرفی وی به جامعه علمی ایفا کرد.
رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه گفت: آیت‌الله خرسان تأکید داشت: «ما بیش از تقریب شیعه و سنی، به تقریب درون‌شیعی نیاز داریم و فرق شیعه باید به هم نزدیک شوند» که حاکی از نگاه دقیق و عالمانه ایشان به مسائل جهان اسلام بود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به تألیفات این عالم بصیر پرداخت و گفت: آثار ایشان این مزیت را دارد که با نثر زیبا، روان و بلیغ نوشته شده است. نکته دوم توجه به مصادر فریقین یعنی شیعه و سنی است. در مقدمه کتاب «النهایۀ التحقیق فیما جری فی امر فدک للصدیقه والصدیق بالنص والتوثیق» ذکر شده که من مطالبی را مطرح کردم که متفق بین فریقین است و در کتاب‌های شیعه و سنی آمده است. ایشان با استفاده از روش کاملاً علمی و محققانه به ارائه مطالب پرداخته است که هر محقق منصفی را به پذیرش وا می‌دارد.
این استاد حوزه افزود: مرحوم خرسان درحالی‌که متصلب برای دفاع از اهل‌بیت(ع) و حقانیت آنان است، در عین حال به دست دشمنان و تفرقه‌افکنان بهانه نداده و از تعابیر مؤدبانه، عمیق و علمی بهره برده است؛ به‌طوری‌که آثار ایشان قابل عرضه به کل جهان اسلام است و در هیچ کشوری ممنوعیت ندارد.
وی بیان کرد: بیش از حدود ۵۰ سال پیش، سید هبة‌الدین شهرستانی و سید عبدالهادی شیرازی(ره)، تقریری بر موسوعه «عبدالله‌بن عباس» آیت‌الله خرسان نوشتند؛ اما این کتاب حدود ۱۰ سال پیش به چاپ رسید که نشان‌دهنده این مطلب است که ایشان بیش از ۵۰ سال در حال تکمیل کتاب خود بودند و به صرف نوشته شدن یک کتاب، عجله‌ای برای انتشار آن نداشتند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری اظهار کرد: از مزایای علمی آیت‌الله خرسان، جامعیت و اطلاع بر منابع شیعه و سنی و اشراف بر حوادث فعلی جهان اسلام بود. ایشان در همین سن ۹۵ سالگی، شبکه‌های ماهواره‌ای را نگاه و در فضای مجازی جستجو می‌کردند تا نظریات مخالفین شیعه و جریانات فعلی جهان اسلام را رصد کنند و با توجه به آن، کتاب و مقاله بنویسند.
وی بیان کرد: آیت‌الله خرسان از طرفداران انقلاب اسلامی ایران بودند و خاطرات زیادی از انقلاب داشتند؛ اما مایل به تظاهر نبودند و نمی‌خواستند که از پیروزی انقلاب اسلامی، وجاهت و جایگاهی کسب کنند.
رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه تصریح کرد: بسیار به‌جاست که آثار آیت‌الله خرسان به فارسی ترجمه شود؛ چون ایشان در جامعه فارسی‌زبان شیعه، شناخته‌شده نیست و برگزاری کنگره امناءالرسل، نقش مهمی در معرفی ایشان داشت. ایشان هیچ قدم و تلاشی برای معرفی نام خود برنداشت و در اهدای مطالب و مقالات علمی خود به دیگران، بسیار دست‌ودل‌باز بود.
آیت‌الله خرسان عجله‌ای برای چاپ آثار علمی خود نداشت
دبیر کنگره علمی امناءالرسل هم در این نشست با بیان اینکه ایشان در سن ۹۶ سالگی روزانه سه تا پنج ساعت را به پژوهش می‌گذراند، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله خرسان، دقت‌های علمی خاصی در پژوهش‌های خود داشت که سعی کردیم، این دقت‌ها را در همایش بزرگداشت آیت‌الله خرسان تبیین کنیم تا قابل استفاده برای محققان باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسکندری، ادامه داد: مرحوم آیت‌الله سید محمدمهدی خرسان، هیچ عجله‌ای برای تألیف و چاپ کتاب‌های خود نداشت. پس از برگزاری کنگره علمی امناءالرسل، هشت جلد کتاب مربوط به مرحوم آیت‌الله خرسان چاپ شد و ایشان در زمان برگزاری کنگره، اجازه این کتاب‌ها را نداد.
دبیر کنگره علمی امناءالرسل با اشاره به سیره مرحوم آیت‌الله خرسان، اظهار کرد: ایشان ورود به جناح‌بندی‌های سیاسی نداشت؛ البته پدر ایشان مرحوم آیت‌الله سیدحسن خرسان، نقش‌آفرینی سیاسی داشت و برای تقویت امام خمینی(ق)، یک نوبت نماز در مسجد خود را به ایشان واگذار کرد و مقدمات برپایی جلسه درس امام خمینی(ق) را در این مسجد فراهم نمود.
گزارش: رحیم کریمی