اخلاق در حوزه - شماره 773
توصیه‌هایی از آیت‌الله‌العظمی محمدعلی شاه‌آبادی(ره)
برخی از نکته‌های نابی که در پی می‌آید، نقل قول‌هایی است که حضرت امام خمینی(ره) در کتاب‌هایشان از مرحوم شاه‌آبادی بیان نموده‌اند:
بهت فرشتگان
«سه آیه آخر سوره مبارکه حشر را تلاوت کنید تا ملکه شما شود و اولین اثری که از آن مترتب می‌شود، پس از مرگ و شب اول قبر است. وقتی که ملکین از طرف پروردگار برای سؤال و جواب می‌آیند، در جواب «من ربک؟»1 بگوئی: «هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب والشهادة هو الرحمن الرحیم × هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر سبحان الله عما یشرکون × هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنی یسبح له ما فی السماوات والارض وهو العزیز الحکیم».2
وقتی این‌طور پاسخ بگویی، ملائکه الهی مبهوت و متحیر می‌شوند؛ چون این معرفی حق است به زبان حق؛ نه معرفی حق به زبان خلق».3
گوش کردن به تغنیات4
ای عزیز! بکوش تا صاحب عزم و دارای اراده شوی5 که خدای نخواسته، اگر بی‌عزم از این دنیا هجرت کنی، انسان صوری بی‌مغزی هستی که در آن عالم به‌صورت انسان محشور نشوی؛ زیراکه آن عالم، محل کشف باطن و ظهور سریره است و جرأت بر معاصی، کم‌کم انسان را بی‌عزم می‌کند و این جوهر شریف6 را از انسان می‌رباید. استاد معظم ما می‌فرمودند:
«بیشتر از هرچه، گوش کردن به تغنیات، سلب اراده و عزم از انسان می‌کند .» 7
سگ درگاه خدا
به قول شیخ بزرگوار ما: «شیطان، سگ درگاه خداست. اگر کسی با خدا آشنا باشد، به او عوعو نکند و او را اذیت نکند.»
سگ در خانه، آشنایان صاحب خانه را دنبال نکند. شیطان نمی‌گذارد، کسی که آشنایی با صاحب خانه ندارد، وارد خانه شود. پس اگر انسانی با صاحب خانه در ارتباط است، می‌تواند از او بخواهد که شر سگ خانه‌اش را از او کم کند و از صاحب خانه بخواهد که صدای آن سگ را بخواباند . 8
راهی برای اصلاح نفس
جناب عارف بزرگوار می‌فرمودند:
«مواظبت به آیات شریفه آخر سوره حشر، از آیه شریفه: [یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و‌لتنظر نفس ما قدمت لغد]9 تا آخر سوره مبارکه، با تدبر در معنی آن ها در تعقیب نمازها، خصوصا در اواخر شب که قلب فارغ‌البال است، خیلی مؤثر است در اصلاح نفس .» 10
محبت دنیا، در وقت مردن
بدان که «نفس» در هر حظی که از این عالم می‌برد، در «قلب» اثری از آن واقع می‌شود . . . و سبب تعلق، آن است به دنیا و التذاذات هرچه بیشتر باشد، قلب از آن بیشتر تأثیر پیدا می‌کند و تعلق و حبش بیشتر می‌گردد تا آنکه تمام وجهه قلب، به دنیا و زخارف آن گردد و این منشأ مفاسد بسیاری است. تمام خطاهای انسان و گرفتاری به معاصی و سیئات، برای همین محبت و علاقه است و از مفاسد بزرگ آن، چنانچه حضرت شیخ عارف ما، روحی فداه می‌فرمودند، آن است که:
«اگر محبت دنیا، صورت قلب انسان گردد و انس به او شدید شود، در وقت مردن که برای او کشف شود که حق تعالی او را از محبوبش جدا می‌کند و مابین او و مطلوباتش افتراق می‌اندازد، با سخطناکی و بغض به او از دنیا برود.»
و این فرمایش کمرشکن، باید انسان را خیلی بیدار کند که قلب خود را خیلی نگاه دارد . 11
حضور قلب
همه ارباب صنایع و حرف12 و اهل لذات و معاملات و عادات، اعمال خود را به حضور قلب انجام می‌دهند، به‌جهت آنکه قلب دارای محبوب است و لذا متوجه به محبوب خواهد بود؛ فقط اهل عبادت، محروم از قلب‌اند! با آنکه اسّ اساس پرستش و ستایش بر حضور است و حقیقتاً تمام عاملین، اخطار می‌کنند، به اهل عبادت که ما عملی نکرده‌ایم؛ مگر به حضور قلب؛ آیا شما در تمام عمر عبادت کرده‌اید به حضور قلب یا نه؟ 13
..............................................
پی نوشت‌ها
1 . یعنی خدای تو کیست؟؛
2 . سوره حشر، آیه 24- 22؛
3 . آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی، برنامه رادیویی سیمای فرزانگان، سال 1365؛
4 . آوازها و موسیقی‌های مطرب؛
5 . امام خمینی(ره) در کتاب آداب نماز می‌فرمایند که شیخ بزرگوار، شاه‌آبادی روحی فداه، از عزم و اراده، به «مغز انسانیت» تعبیر می‌کردند؛
6 . عزم و اراده؛
7 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، حدیث 1، ص 8؛
8 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 52؛
9 . سوره حشر، آیه 18؛
10 . چهل حدیث، امام خمینی(قد) ، ص 207 و 208؛
11 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 123 و 124؛
12 . حرفه‌ها؛
13 . شذرات المعارف، شذره چهارم، معرفه 146.
بهت فرشتگان
«سه آیه آخر سوره مبارکه حشر را تلاوت کنید تا ملکه شما شود و اولین اثری که از آن مترتب می‌شود، پس از مرگ و شب اول قبر است. وقتی که ملکین از طرف پروردگار برای سؤال و جواب می‌آیند، در جواب «من ربک؟»1 بگوئی: «هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب والشهادة هو الرحمن الرحیم × هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر سبحان الله عما یشرکون × هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنی یسبح له ما فی السماوات والارض وهو العزیز الحکیم».2
وقتی این‌طور پاسخ بگویی، ملائکه الهی مبهوت و متحیر می‌شوند؛ چون این معرفی حق است به زبان حق؛ نه معرفی حق به زبان خلق».3
گوش کردن به تغنیات4
ای عزیز! بکوش تا صاحب عزم و دارای اراده شوی5 که خدای نخواسته، اگر بی‌عزم از این دنیا هجرت کنی، انسان صوری بی‌مغزی هستی که در آن عالم به‌صورت انسان محشور نشوی؛ زیراکه آن عالم، محل کشف باطن و ظهور سریره است و جرأت بر معاصی، کم‌کم انسان را بی‌عزم می‌کند و این جوهر شریف6 را از انسان می‌رباید. استاد معظم ما می‌فرمودند:
«بیشتر از هرچه، گوش کردن به تغنیات، سلب اراده و عزم از انسان می‌کند .» 7
سگ درگاه خدا
به قول شیخ بزرگوار ما: «شیطان، سگ درگاه خداست. اگر کسی با خدا آشنا باشد، به او عوعو نکند و او را اذیت نکند.»
سگ در خانه، آشنایان صاحب خانه را دنبال نکند. شیطان نمی‌گذارد، کسی که آشنایی با صاحب خانه ندارد، وارد خانه شود. پس اگر انسانی با صاحب خانه در ارتباط است، می‌تواند از او بخواهد که شر سگ خانه‌اش را از او کم کند و از صاحب خانه بخواهد که صدای آن سگ را بخواباند . 8
راهی برای اصلاح نفس
جناب عارف بزرگوار می‌فرمودند:
«مواظبت به آیات شریفه آخر سوره حشر، از آیه شریفه: [یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و‌لتنظر نفس ما قدمت لغد]9 تا آخر سوره مبارکه، با تدبر در معنی آن ها در تعقیب نمازها، خصوصا در اواخر شب که قلب فارغ‌البال است، خیلی مؤثر است در اصلاح نفس .» 10
محبت دنیا، در وقت مردن
بدان که «نفس» در هر حظی که از این عالم می‌برد، در «قلب» اثری از آن واقع می‌شود . . . و سبب تعلق، آن است به دنیا و التذاذات هرچه بیشتر باشد، قلب از آن بیشتر تأثیر پیدا می‌کند و تعلق و حبش بیشتر می‌گردد تا آنکه تمام وجهه قلب، به دنیا و زخارف آن گردد و این منشأ مفاسد بسیاری است. تمام خطاهای انسان و گرفتاری به معاصی و سیئات، برای همین محبت و علاقه است و از مفاسد بزرگ آن، چنانچه حضرت شیخ عارف ما، روحی فداه می‌فرمودند، آن است که:
«اگر محبت دنیا، صورت قلب انسان گردد و انس به او شدید شود، در وقت مردن که برای او کشف شود که حق تعالی او را از محبوبش جدا می‌کند و مابین او و مطلوباتش افتراق می‌اندازد، با سخطناکی و بغض به او از دنیا برود.»
و این فرمایش کمرشکن، باید انسان را خیلی بیدار کند که قلب خود را خیلی نگاه دارد . 11
حضور قلب
همه ارباب صنایع و حرف12 و اهل لذات و معاملات و عادات، اعمال خود را به حضور قلب انجام می‌دهند، به‌جهت آنکه قلب دارای محبوب است و لذا متوجه به محبوب خواهد بود؛ فقط اهل عبادت، محروم از قلب‌اند! با آنکه اسّ اساس پرستش و ستایش بر حضور است و حقیقتاً تمام عاملین، اخطار می‌کنند، به اهل عبادت که ما عملی نکرده‌ایم؛ مگر به حضور قلب؛ آیا شما در تمام عمر عبادت کرده‌اید به حضور قلب یا نه؟ 13
..............................................
پی نوشت‌ها
1 . یعنی خدای تو کیست؟؛
2 . سوره حشر، آیه 24- 22؛
3 . آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی، برنامه رادیویی سیمای فرزانگان، سال 1365؛
4 . آوازها و موسیقی‌های مطرب؛
5 . امام خمینی(ره) در کتاب آداب نماز می‌فرمایند که شیخ بزرگوار، شاه‌آبادی روحی فداه، از عزم و اراده، به «مغز انسانیت» تعبیر می‌کردند؛
6 . عزم و اراده؛
7 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، حدیث 1، ص 8؛
8 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 52؛
9 . سوره حشر، آیه 18؛
10 . چهل حدیث، امام خمینی(قد) ، ص 207 و 208؛
11 . چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 123 و 124؛
12 . حرفه‌ها؛
13 . شذرات المعارف، شذره چهارم، معرفه 146.