چهار عنصر حیاتی در چرخه تبلیغ دین
به مناسبت بیانات رهبر انقلاب در دیدار مبلغان و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور و تأکید ایشان بر مسئله تبلیغ به‌عنوان اولویت اول حوزه‌های علمیه پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در گفت‌وگو با آیت‌الله عباس کعبی از اساتید حوزه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به بررسی وضعیت فعلی تبلیغ در حوزه‌های علمیه کشور و آسیب‌شناسی آن و ایده‌ها و پیشنهادات کاربردی در این زمینه پرداخته است.
□ رهبر انقلاب فرمودند نسبت به مسئله تبلیغ نگرانم و نیاز جامعه در حوزه تبلیغ را بیش از وضعیت فعلی دانستند؛ این اظهار نگرانی از کجا نشأت گرفته است و چگونه باید حوزه‌های علمیه، روی موضوع تبلیغ تکیه کنند تا حق مطلب ادا شود؟
تبلیغ در قلمروی گسترده‌اش، به‌معنای رساندن پیام دین به مخاطبان و تأثیرگذاری در عرصه تبلیغ ایمان، باورها، ارزش‌های اسلامی و تحکیم پایه‌های آداب، اهداف و نزاکت اجتماعی و سبک زندگی مردم بر پایه دین و رسالت انبیاست. چرخه تبلیغ دین بر پایه چهار عنصر است:۱. تولید پیام دینی: در تولید پیام دینی بر اساس نگاه جامع به اسلام، شناخت متخاصمان، نیازهای زمان و بسط حقایق دینی، باید نظریه‌پردازان، اسلام‌شناسان و مجتهدان صاحب‌نظر تولید پیام دینی کنند.
۲. پالایش پیام دینی: باید گروه دیگری بیایند و پیام دینی تولیدشده را پالایش کنند و متناسب با مخاطب و با استفاده از زبان هنر در دست نوجوانان، جوانان، دختران، پسران، نخبگان، محققان و اقشار گوناگون جامعه قرار دهند.
۳. توزیع پیام دینی: پیام دینی تولید و پالایش‌شده، باید به‌شکل انبوه به مخاطبان برسد؛ یعنی در ذهن، اعمال، عواطف و احساسات آنها جریان پیدا کند و ابلاغ انجام شود.
۴. محصولات پیام دینی: یعنی تأثیرگذاری عینی دین در زندگی عمومی برای تحقق حیات طیبه که این هم، بسیار اهمیت دارد و در واقع نتیجه تبلیغ است.
□ علت اینکه رهبر انقلاب اشاره می‌کنند که نگاه رایج در حوزه‌ها، امروز تبلیغ را در مرتبه دوم قرار می‌دهند، چیست؟ قرارگرفتن آن در اولویت اول و اصلی حوزه‌ها، نیازمند چه سازوکار و پیش‌نیازی است؟
برای اینکه چرخه تولید پیام، پالایش پیام، توزیع پیام و محصولات پیام در زمان‌ها و مکان‌های مختلف برحسب نیازها پیش برود، مدیریت پیام دینی و یک قرارگاه جامع تبلیغی لازم است؛ جایی که تولید محتوا، پالایش و توزیع کند و آن را به نیازمندان پیام دین برساند و بازخوردگیری کند. بایستی این چرخه تبلیغ را تسهیل کنند و از راه‌های نوین تبلیغی مثل فضای مجازی، تلویزیون اینترنتی، فیلم‌های خانگی، رسانه ملی و شیوه‌های مختلف هنری استفاده شود و متناسب با جنگ تبلیغی دشمن، قدرت ترکیبی تولید و ایجاد شود؛ هم برای تحکیم پایه‌های ایمان، هم برای امیدآفرینی و هم جریان‌سازی در عرصه سیاسی و اجتماعی و بصیرت‌آفرینی. باید با ایجاد قرارگاه مرکزی جامع تبلیغی، بسیج ظرفیت‌های حوزه و دانشگاه، ظرفیت‌های رسانه‌ای و قدرت نرم جمهوری اسلامی در مقابل دشمنان اتفاق بیفتد. زیرساخت تبلیغ درست، تحول در آموزش‌وپرورش و آموزش عالی و توجه ویژه به فرهنگ عمومی است و صرف سیاست‌گذاری‌های کلان و خط‌مشی‌گذاری‌های عمومی تبلیغی، بدون اینکه راهبردها و برنامه‌ها به عملیات اجرایی تبدیل شود، چاره‌ساز نخواهد بود.
□ در سخنان رهبر انقلاب بر این محور که اگر حوزه‌های علمیه از اهمیت تبلیغ و حساسیت آن غفلت کنند، ممکن است دچار عارضه‌ای شویم که جبرانش به‌‌آسانی ممکن نیست و استحاله فرهنگی رخ می‌دهد، تأکید شده است. بی‌توجهی به جایگاه تبلیغ دینی، چگونه به استحاله فرهنگی منجر می‌شود؟
امام در مواردی مکرر می‌فرمودند: اگر یک اتفاقی بیفتد، اسلام یک سیلی‌ای خواهد خورد که تا سال‌ها اثر منفی‌اش باقی خواهد ماند؛ قضیه این است. تبلیغ دین به حفظ و تقویت هویت فرهنگی کمک می‌کند. با یک نگاه جامع، هدفمند و تأثیرگذار بر مردم، حوزه‌های علمیه هم، تبلیغ را در درجه اول اهمیت قرار می‌دهند. نباید تبلیغ را به‌عنوان یک حرفه و مهارت نگریست که قشر خاصی از حوزه مشغول آن شوند و بزرگان و افراد صاحب‌نظر از تبلیغ معاف باشند.همه باید تبلیغ کنند و تبلیغ دین را وظیفه خود بدانند؛ چون تبلیغ رسالت انبیاست و «اِن العلماء ورثة الانبیاء». تبلیغی اثرگذار خواهد بود که با عمق، محتوا، تناسب با مخاطب، روحیه جهادی و حرکت فراگیر مردمی صورت بگیرد تا در جامعه نتیجه بدهد.
□ رهبر انقلاب بر اهمیت مسئله شناخت مخاطب در تبلیغ دینی تأکید کردند. امروز مخاطب ما با دهه‌های گذشته چه تفاوتی کرده است و چه ظرفیت‌هایی برای تبلیغ بیشتر وجود دارد؟
بدون شناخت مخاطب که پسر، دختر، نوجوان، جوان، کارگر، کشاورز، مهندس، پزشک، معلم، روحانی، نخبه، استاد دانشگاه، دانشجو، دانش‌آموز و... است، نمی‌توان مواد خام تبلیغی را برای همه به‌شکل کلی بیان کرد. برای یک تبلیغ مؤثر، ابتدا بایستی به‌شکل مصداقی، جزئی و متناسب با نیاز، مواد و محتوای تبلیغی را تولید کرد؛ لذا تبلیغ بدون مخاطب‌شناسی مؤثر نخواهد بود. رهبر معظم انقلاب با بیانات‌شان در دیدار با مبلغان که فرمودند:اولویت اول حوزه تبلیغ است و اهداف دین خدا، جز با تبلیغ دین تحقق پیدا نمی‌کند. با بزرگان و متولیان امر تبلیغات دینی اتمام حجت کردند. تحول در عرصه تبلیغ با تشکیل یک قرارگاه مرکزی و کانون‌های بزرگ تبلیغی که در آنها مجتهدان، هنرمندان، خط‌مشی‌گذاران، راهبردنویسان و کسانی که بتوانند، پایش جامعه هدف را به عهده بگیرند و از راه‌های نوین تبلیغی و شبکه‌های اجتماعی گسترده استفاده کنند، امکان‌پذیر است و البته کار تبلیغ نیازمند پشتیبانی محکم علمی است.
تبلیغ در قلمروی گسترده‌اش، به‌معنای رساندن پیام دین به مخاطبان و تأثیرگذاری در عرصه تبلیغ ایمان، باورها، ارزش‌های اسلامی و تحکیم پایه‌های آداب، اهداف و نزاکت اجتماعی و سبک زندگی مردم بر پایه دین و رسالت انبیاست. چرخه تبلیغ دین بر پایه چهار عنصر است:۱. تولید پیام دینی: در تولید پیام دینی بر اساس نگاه جامع به اسلام، شناخت متخاصمان، نیازهای زمان و بسط حقایق دینی، باید نظریه‌پردازان، اسلام‌شناسان و مجتهدان صاحب‌نظر تولید پیام دینی کنند.۲. پالایش پیام دینی: باید گروه دیگری بیایند و پیام دینی تولیدشده را پالایش کنند و متناسب با مخاطب و با استفاده از زبان هنر در دست نوجوانان، جوانان، دختران، پسران، نخبگان، محققان و اقشار گوناگون جامعه قرار دهند.
۳. توزیع پیام دینی: پیام دینی تولید و پالایش‌شده، باید به‌شکل انبوه به مخاطبان برسد؛ یعنی در ذهن، اعمال، عواطف و احساسات آنها جریان پیدا کند و ابلاغ انجام شود.
۴. محصولات پیام دینی: یعنی تأثیرگذاری عینی دین در زندگی عمومی برای تحقق حیات طیبه که این هم، بسیار اهمیت دارد و در واقع نتیجه تبلیغ است.
□ علت اینکه رهبر انقلاب اشاره می‌کنند که نگاه رایج در حوزه‌ها، امروز تبلیغ را در مرتبه دوم قرار می‌دهند، چیست؟ قرارگرفتن آن در اولویت اول و اصلی حوزه‌ها، نیازمند چه سازوکار و پیش‌نیازی است؟
برای اینکه چرخه تولید پیام، پالایش پیام، توزیع پیام و محصولات پیام در زمان‌ها و مکان‌های مختلف برحسب نیازها پیش برود، مدیریت پیام دینی و یک قرارگاه جامع تبلیغی لازم است؛ جایی که تولید محتوا، پالایش و توزیع کند و آن را به نیازمندان پیام دین برساند و بازخوردگیری کند. بایستی این چرخه تبلیغ را تسهیل کنند و از راه‌های نوین تبلیغی مثل فضای مجازی، تلویزیون اینترنتی، فیلم‌های خانگی، رسانه ملی و شیوه‌های مختلف هنری استفاده شود و متناسب با جنگ تبلیغی دشمن، قدرت ترکیبی تولید و ایجاد شود؛ هم برای تحکیم پایه‌های ایمان، هم برای امیدآفرینی و هم جریان‌سازی در عرصه سیاسی و اجتماعی و بصیرت‌آفرینی. باید با ایجاد قرارگاه مرکزی جامع تبلیغی، بسیج ظرفیت‌های حوزه و دانشگاه، ظرفیت‌های رسانه‌ای و قدرت نرم جمهوری اسلامی در مقابل دشمنان اتفاق بیفتد. زیرساخت تبلیغ درست، تحول در آموزش‌وپرورش و آموزش عالی و توجه ویژه به فرهنگ عمومی است و صرف سیاست‌گذاری‌های کلان و خط‌مشی‌گذاری‌های عمومی تبلیغی، بدون اینکه راهبردها و برنامه‌ها به عملیات اجرایی تبدیل شود، چاره‌ساز نخواهد بود.□ در سخنان رهبر انقلاب بر این محور که اگر حوزه‌های علمیه از اهمیت تبلیغ و حساسیت آن غفلت کنند، ممکن است دچار عارضه‌ای شویم که جبرانش به‌‌آسانی ممکن نیست و استحاله فرهنگی رخ می‌دهد، تأکید شده است. بی‌توجهی به جایگاه تبلیغ دینی، چگونه به استحاله فرهنگی منجر می‌شود؟
امام در مواردی مکرر می‌فرمودند: اگر یک اتفاقی بیفتد، اسلام یک سیلی‌ای خواهد خورد که تا سال‌ها اثر منفی‌اش باقی خواهد ماند؛ قضیه این است. تبلیغ دین به حفظ و تقویت هویت فرهنگی کمک می‌کند. با یک نگاه جامع، هدفمند و تأثیرگذار بر مردم، حوزه‌های علمیه هم، تبلیغ را در درجه اول اهمیت قرار می‌دهند. نباید تبلیغ را به‌عنوان یک حرفه و مهارت نگریست که قشر خاصی از حوزه مشغول آن شوند و بزرگان و افراد صاحب‌نظر از تبلیغ معاف باشند.همه باید تبلیغ کنند و تبلیغ دین را وظیفه خود بدانند؛ چون تبلیغ رسالت انبیاست و «اِن العلماء ورثة الانبیاء». تبلیغی اثرگذار خواهد بود که با عمق، محتوا، تناسب با مخاطب، روحیه جهادی و حرکت فراگیر مردمی صورت بگیرد تا در جامعه نتیجه بدهد.□ رهبر انقلاب بر اهمیت مسئله شناخت مخاطب در تبلیغ دینی تأکید کردند. امروز مخاطب ما با دهه‌های گذشته چه تفاوتی کرده است و چه ظرفیت‌هایی برای تبلیغ بیشتر وجود دارد؟
بدون شناخت مخاطب که پسر، دختر، نوجوان، جوان، کارگر، کشاورز، مهندس، پزشک، معلم، روحانی، نخبه، استاد دانشگاه، دانشجو، دانش‌آموز و... است، نمی‌توان مواد خام تبلیغی را برای همه به‌شکل کلی بیان کرد. برای یک تبلیغ مؤثر، ابتدا بایستی به‌شکل مصداقی، جزئی و متناسب با نیاز، مواد و محتوای تبلیغی را تولید کرد؛ لذا تبلیغ بدون مخاطب‌شناسی مؤثر نخواهد بود. رهبر معظم انقلاب با بیانات‌شان در دیدار با مبلغان که فرمودند:اولویت اول حوزه تبلیغ است و اهداف دین خدا، جز با تبلیغ دین تحقق پیدا نمی‌کند. با بزرگان و متولیان امر تبلیغات دینی اتمام حجت کردند. تحول در عرصه تبلیغ با تشکیل یک قرارگاه مرکزی و کانون‌های بزرگ تبلیغی که در آنها مجتهدان، هنرمندان، خط‌مشی‌گذاران، راهبردنویسان و کسانی که بتوانند، پایش جامعه هدف را به عهده بگیرند و از راه‌های نوین تبلیغی و شبکه‌های اجتماعی گسترده استفاده کنند، امکان‌پذیر است و البته کار تبلیغ نیازمند پشتیبانی محکم علمی است.