آیت‌الله محمد محمدی گیلانی(ره) از نگاه دیگران
آیت‌الله گیلانی از شخصیت‌های انقلابی، عارف، فقیه و حکیم، همواره مورد احترام، تمجید و ستایش بزرگان بوده است. بعد از رحلت ایشان، شخصیت‌های فراوانی، به بیان سجایای اخلاقی و کمالات والای انسانی ایشان پرداختند که در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود.
امام خامنه‌ای خدمات این عالم بزرگوار در قوه قضائیه و حضور در مسئولیت‌های مهمی همچون: شورای نگهبان، مجلس خبرگان و مجمع تشخیص، بر همگان آشکار و پیش از آن نیز، همراهی و وفاداری نسبت به امام بزرگوار(قد) از آغازین روزهای نهضت و پایداری صمیمانه در کنار ایشان، از خصوصیت فراموش‌نشدنی این روحانی فاضل و برجسته است.
آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی این فقیه بزرگوار، قبل از انقلاب در سنگر تعلیم و تربیت و تدریس در حوزه علمیه قم، یکی از اساتید ممتاز فقه و فلسفه بودند و از آغاز انقلاب، همواره در همه صحنه‌ها حضور پررنگ داشتند؛ پس از به ثمره نشستن انقلاب نیز در پست‌های مهم به‌عنوان یک فقیه معتمد و خدمت‌گزار در انجام وظایف علمی و سیاسی، همیشه کوشا و تا پایان عمر پربرکت‌شان در فکر نظام اسلام ولایی بودند؛ طوبی له و حسن مآب.
آیت‌الله‌العظمی مظاهری آیت‌الله محمدی گیلانی فقیهی صمدانی و حکیمی ربانی بودند که عمر شریف خود را در خدمت اسلام و انقلاب اسلامی سپری نمودند و از آغاز نهضت امام راحل عظیم‌الشأن(قد) در صف یاران مجاهد آن عزیز قرار داشتند. اینجانب در طی 60 سال دوستی و مراودت صمیمانه با آن عالی‌مقام، جز صدق و صفا، خلوص و تقوا، مجاهدت و مرارت و رنج در راه اسلام، از ایشان مشاهده نکردم.
آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی عالم ربانی و مجاهد مرحوم آیت‌الله آقای حاج شیخ محمد محمدی گیلانی از چهره‌های خدوم و اثرگذار در حیات طیبه انقلاب و از معتمدین امام راحل(قد) و رهبری و منشأ برکات علمی و عملی فراوانی بوده است. سابقه درخشان مبارزه مستمر و جهاد او پیش از انقلاب اسلامی و زحمات خالصانه او در نظام قضایی کشور و خدمات شایسته در سایر مسئولیت‌های خطیر، هرگز ار خاطره ملت و تاریخ پاک نخواهد شد.
آیت‌الله محمد یزدیآیتالله محمد یزدی(ره) که سال‌های متمادی با آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) حشر و نشر داشت، درباره ایشان بیان می‌دارد:
آیت‌الله گیلانی پس از انقلاب نیز در سنگر قضا، به تکلیف انقلابی خود عمل نمود که حتی در این راه با صدور احکام درباره افراد نزدیک خود نیز، در اجرای احکام الهی و شرعی دریغ نکردند.
آیت‌الله صادق لاریجانی آملی آیت‌الله محمدی گیلانی بر حوزه‌های علمیه و دستگاه قضایی منت بزرگی دارند. در فقه، اصول، اخلاق و عرفان به‌خوبی کار کردند و از این نظر بر حوزه‌های علمیه حق دارند و از سوی دیگر، با لبیک‌گویی به ندای امام خمینی(قد) و حضور در دستگاه قضایی، ایثار نمودند و این دستگاه را رهین الطاف خود قرار دادند.
آیت‌الله محمدعلی امینیانفقیه عظیم‌الشأن، یار صادق و وفادار به امام و مقام معظم رهبری آیت‌الله محمد محمدی گیلانی(ره) فقیه بزرگواری که در علم و تقوا و در تهذیب، از همگان خود گوی سبقت را ربوده و در نبوغ و خلاقیت مسائل فقهی بسیار برجسته بود.
در دوران تحصیل که اینجانب سالیان زیادی با این شخصیت گران‌قدر و با ارزش هم‌مباحثه علمی بودم، از نزدیک ابتکارات و نوآوری‌های بسیار دقیقی از ایشان مشاهده کردم. شخصیت بزرگواری که برای انقلاب اسلامی عمر گران‌قدر خویش را سرمایه‌گذاری کرده و در خدمت به اهداف عالیه امام(ره) و مقام معظم رهبری و همچنین نظام مقدس جمهوری اسلامی، خود را وقف و فدا نمود. خاطره‌ای را از زبان مبارک ایشان که نشان‌دهنده عمق ارادت ایشان به حضرت امام خمینی(ره) و علاقه حضرت امام نسبت به ایشان است:
ایشان گفت: زمانی که در بستر قضا به‌عنوان یکی از مسئولان ارشد قوه قضائیه اشتغال داشتم، برای افاضه بیشتر، راهی حوزه علمیه قم شده و خدمت امام(ره) رسیدم و موضوع را با ایشان در میان گذاشتم. حضرت امام خمینی(ره) فرمودند: آقای محمدی اگر بنا باشد، از تهران بروید، من واقعاً احساس تنهایی می‌کنم و من می‌خواهم تو باشی و این امر، یک قوت قلبی برای آیت‌الله محمدی گیلانی در استمرار خدمت بود.
آیت‌الله زین‌العابدین قربانیآیتالله زین‌العابدین قربانی که بسیاری از کتب آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) را با مقدمه و پاورقی وی به چاپ رسیده است، درباره فضایل آیت‌الله محمدی گیلانی می‌نویسد:
«آیت‌الله محمدی گیلانی، هم فقیه برجسته‌ای بود و هم فیلسوف و حکیم برجسته و در حوزه‌های علمیه درس خارج داشت و فلسفه و کلام تدریس می‌کرد و چهره‌ای شناخته‌شده بود. شاگردانی فراوان تربیت نمود که اغلب آنان در دستگاه‌های مختلف خصوصاً در دستگاه قضا مشغول خدمت می‌باشند».
آیت‌الله محمدی گیلانی امتیازاتی دارند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. اعتقاد به ولایت و اطاعت از او
آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) خودش را فدای انقلاب اسلامی کرد و اگر به دستگاه قضا و حمایت از نظام برنمی-خواست و در حوزه‌های علمیه مشغول تدریس می‌شد، قطعاً از مراجع و فقها می‌بود و از دیگران کمتر نبود. وقتی بعضی‌ها به ایشان عرض می‌گفتند: چرا شما رفتید دستگاه قضا و مثل دیگران در حوزه نماندید؟ در جواب می‌گفت: ما قرن‌ها انتظار یک‌چنین حکومت الهی را داشتیم. در رأس حکومت، یک فقیه بی‌نظیر مثل امام(ره) قرار داشت و از من خواست، آیا می‌شود، من اطاعت فرمان مولای خود را نکنم؟ این از امتیازات آیت‌الله گیلانی بود؛ اعتقاد به ولایت و اطاعت از آن. وی همین اطاعت‌پذیری را از مقام معظم رهبری هم داشت.
2. مرجع علمی بود
آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) یک فقیه مجاهد و یک فیلسوف و عارف بالله بود. زمانی که بنده کتاب به سوی جهان ابدی را می‌نوشتم، در مسئله تجرد روح، به یک ایراد از دکتر آرانی برخوردم که روح از آثار اتوماتیکی ماده است. به جایی می‌رسد حرکت فکری هم در آن پدید می‌آید. دکتر آرانی در کتاب خودش، ساعت را مثال زد. من وقتی این جمله را خواندم، مقداری مضطرب شدم. خدمت آیت‌الله گیلانی رسیدم و جریان را به عرض ایشان رساندم. ایشان توضیحاتی برای من داد و یک رساله کوچک 20 صفحه‌ای در جواب این اشکال برای من نوشت و من در کتاب «به سوی جهان ابدی» این جواب را آوردم. او عالم به زمان بود. او به‌جهت استفاده‌های جلسات عمومی و خصوصی علامه طباطبایی(ره) به آن‌جا رسیده بود که مشکلاتی را که مادییّن و ملحدان ایجاد می‌کردند، پاسخ آنها را با منطق و برهان می‌داد.
3. تکمله شوراق فیاض
ما کنگره‌ای برای متکلم بی‌نظیر ملاعبدالرزاق لاهیجی در لاهیجان برگزار کردیم. من در جمع بسیاری از بزرگان در کنگره پیشنهاد کرده و گفتم: مرحوم لاهیجی تجرید خواجه را تا کلام الهی شرح کرده و علامه شعرانی(ره) در شرح و ترجمه فارسی تجرید، وقتی به اینجا می‌رسد، می‌گوید: از مأسات روزگار است که علامه لاهیجی(ره) نتوانست، این شرح را به انجام برساند.
ای کاش یکی پیدا بشود و این شرح را به انجام برساند. من در آن جلسه پیشنهاد کردم که یکی از بزرگان این کار را انجام بدهند. پیشنهاد ما مقبول شد. پس از مدتی تکمله شوراق را آیت‌الله گیلانی هم‌سطح مرحوم لاهیجی مرقوم کرد.
استاد رمضانی گیلانی دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)آیت‌الله محمّدی گیلانی، فقیه وارسته، فیلسوف و متکلم برجسته، عارف مجاهد و شخصیت کم‌نظیر (بود که)عمر شریفش را در راه کسب علوم ثقلینِ قرآن و عترت(ع) و سپس نشر علم و معارف حقّه سپری نمود و نمونه‌‌ای متعالی از عالمان با عمل و مثَلی از روحانیون ربّانی گشت و با وجود مقام شامخ علمی سترگ، با همدلی، همراهی و همگامی با ولی زمان، درس ولایت‌مداری به همگان آموخت و حجّت را بر عارف و عامی تمام کرد و به بهترین شکل، تکلیف الهی خود را نسبت به انقلاب بزرگ اسلامی، به‌عنوان یار صدّیق و وفادار ولی‌امر به منصه ظهور رساند.
این شخصیت کم‌نظیر که از شاگردان و یاران برجسته حضرت امام خمینی(قد) بود، سلوک علمی و عملی را از مراد و مقتدای خود الگو گرفت و به‌عنوان مجاهدی شجاع در مسند قضای اسلامی برای دفاع علمی و عملی از شریعت اسلام، با خدمتی خالصانه از خود نامی نیک بر جای گذاشت و عدالت اسلام را در مقام عمل پیاده نمود.
گرچه شخصیت جامع علمی ایشان در فقه، اصول، فلسفه و عرفان تاکنون ناشناخته مانده است؛ اما خدمت بی‌ادعای این فقیه وارسته در مسند قضای اسلامی، هیچگاه فراموش‌شدنی نبوده و برای همه و خصوصاً قضات شریف، مثال‌زدنی خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ حسینعلی نیّریحجتالاسلام والمسلمین شیخ حسینعلی نیّری، یکی از قضات عالی‌مقام کشور، درباره فضایل و مناقب و کمالات استادش، آیت‌الله محمدی گیلانی، مطالب مفصلی نوشته است که به برخی از موارد آن اشاره می‌شود:
1. تعبّد و تقیّد به احکام و فرامین الهی: حضرت آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) تقید خاص در مسائل فردی و اجتماعی به تکلیف الهی داشت و در عمل سعی و کوشش ایشان بر آن بود که آنچه را انجام می‌دهد، به‌عنوان تکلیف الهی و مورد خواست پروردگار باشد. گاهی بعضی از بزرگان کشور در مورد اجرای بعضی حدود به لحاظ جهانی شک و تردید داشتند. ایشان محکم می‌گفت: وقتی خالق انسان و شارع مقدس می‌فرماید، این حد باید اجرا شود، چه شک و شبهه‌ای داشته باشیم و چه جای دلسوزی است.
2. رسیدگی به ضعفا و مستمندان: آیت‌الله محمدی توجه خاص به دستگیری از افتادگان داشتند و حتی در مورد زندانیانی که به‌جرم خیانت به اسلام و مسلمین محکوم دادگاه‌های انقلاب اسلامی بودند، از مساعدت مالی و رفع مشکلات خانواده آنها فروگذار نمی‌کرد. بارها اتفاق افتاد که از مال شخصی خودشان، به زندانیان یا خانواده آنها کمک کردند.
در غائله منافقین که عده زیادی از دختران و پسران خام و بی‌تجربه به‌جهت فریب آنها به زندان افتاده بودند و خانواده آنها بی‌خبر بودند، به هر صورت می کوشید تا خانواده آنها را از نگرانی درآورد و به آنها اطلاع دهد که فرزند آنها در زندان در سلامت است و می‌گفت: این بچه مقصر است و مجرم؛ ولی پدر و مادر او که گناهی نکرده‌اند که نگران و دلواپس باشند و ندانند که فرزند آنها در چه حالی است.
3. پیش‌آمد خانوادگی: نکته قابل توجه و اهمیت عکس‌العمل آیت‌الله محمدی(ره) در این پیش‌آمد ناگوار خانوادگی خود ایشان است. از مصیبت‌های بزرگ دنیا، مرگ عزیزان و نزدیکان و به‌خصوص فرزندان جوان است. مرگ فرزندان آن هم در سنین جوانی و نوجوانی، به‌خصوص اگر دو یا سه مورد همراه هم باشد، از مصیبت‌هایی است که صبر و تحمل خاصی را می‌طلبد.
در مرگ طبیعی فرزند، والدین متوفی در کنار گریه و عزاداری که امری عاطفی و طبیعی است، عقده‌گشایی کرده و با توکل بر خداوند متعال بر مصیبت خود صبر می‌کنند؛ اما اگر بر اثر شرایط خاص، صاحبان عزا نتوانند، با گریه و اقامه عزا خود را تسکین دهند و یا امکان اقامه مجلس عزا نداشته باشند و دیگران هم نتوانند، به آنان تسلیت دهند. صبر بر مصیبت حالت دیگری دارد که تحمل بیشتری می‌خواهد. شرایط جامعه در دهه شصت و موقعیت حوزوی و اجتماعی آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) به‌گونه‌ای بود که هرگونه عکس‌العمل از جانب ایشان و خانواده وی بازتاب خاصی در جامعه داشت. یک بار به بنده گفت: من در این حادثه پیش‌آمده جرأت نمی‌کنم، برای فرزندانم یک قطره اشک بریزم؛ چون پیش خود می‌گویم اگر فردای قیامت خداوند متعال از من بپرسد، چرا در مرگ منافق گریه کردی، من چه پاسخی بدهم؟!
حجت‌الاسلام والمسلمین پورمحمدیانصاف، قاطعیت و عدالت از جمله ویژگی‌های ممتاز آیت‌الله گیلانی بود. او با هیچ‌کس، حتی فرزندان و بستگان خود مماشات نمی‌کرد و تفاوتی قائل نبود و مظهر عدالت، انصاف، قاطعیت و ترحم محسوب می‌شد. آیت‌الله گیلانی آنهایی را که شایستگی داشتند، مورد عفو قرار می‌داد و درباره کسانی که باید نسبت به آنها اجرا حکم می‌شد، بدون کم گذاشتن، مضایقه، عفو بی‌جا، خوش‌بینانه و ساده‌انگارانه رفتار می‌نمود. او با قاطعیت عمل می‌کرد و به‌نوعی از ارکان ثبات نظام به حساب می‌آمد.
شاید به‌پاس تجلیل از خدمات فداکارانه و عدالت‌محور آن بزرگوار، در مراسمی، «نشان عدالت» توسط رئیس جمهور وقت، دکتر احمدی‌نژاد به ایشان اعطا گردید. وی در مصاحبه‌ای گفت: آیت‌الله گیلانی عدالت را ابتدا درباره خود و بعد درباره دیگران اجراء کرد.
مهندس محمدجواد صراف‌زاده فرزندزاده مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی(ره)ویژگی‌ها و کمالاتی درباره مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی به نظرم رسید که به اختصار عرض می‌کنم:
1. در دوران زندگی پربار ایشان، حوادث غم‌بار زیادی روح و جسم لطیف آن مرد بزرگ را آزرد. در دوران کودکی از نعمت وجود پدر و مادر محروم گشت. در دوران جوانی به‌دلیل مخالفت با رژیم ستم‌شاهی دچار رنج و مرارت مبارزه گردید. در دوران میان‌سالی با فقدان سه فرزند و همچنین همسر مهربان‌شان که در تمام ناملایمات چون کوه در کنارش ایستاد و شریک غم‌هایش بود، مواجه شد و در اواخر عمر شریفش، بیماری، جسم لطیفش را مورد هجوم قرار داده بود. واژه صبر هم در پیشگاه عظمت روحی آن اسوه استقامت کم آورد. ایشان هیچگاه گلایه و یا شکوه‌ای از آنچه گذشته، نکرد.
2. آیت‌الله محمدی گیلانی(ره) در میان اساتید برجسته و بزرگوار به‌شدت به حضرت امام خمینی و علامه طباطبایی؟قهما؟ ارادت و عشق می‌ورزید و فانی در آنها بود؛ لذا از ترکیب (روحی له الفداه) برای‌شان استفاده می‌کرد.
3. ایشان شخصیتی بسیار عاطفی و مهربان داشتند. در مصائب جانسوز ائمه هدی(ع) از عمق وجود لطیف و دل‌سوخته‌اش گریه می‌کرد و همگان را تحت تأثیر قرار می‌داد. به یاد می‌آورم زمانی را که از ملاقات یادگار گرامی امام مرحوم حاج احمد‌آقا که به‌شدت به ایشان علاقه‌مند بود و رابطه استاد و شاگردی و دوستی قوی بین‌شان برقرار بود، بازگشته بود. در حین گفت‌وگو با مرحوم آیت‌الله احسان‌بخش که جویای حال آن مرحوم شده بود، به-شدت گریست.
4. شمار زیادی از دانشمندان و انسان‌های برجسته بودند که به‌جرم همکاری با طاغوت زمان و با اتهام‌های دیگر به دادگاه انقلاب اسلامی فراخوانده شده و گرفتار شده بودند؛ اما با دیدگاه بلند و حسن نظر و احترام ایشان به علم و دانش و سابقه خدمتی خود و یا حتی خانواده، مشمول عفو و رحمت اسلامی قرار گرفته و بعدها منشأ خدمات بزرگی شدند؛ لذا مسند قضاییش در آن روزها، معروف به باب‌الرحمه بود. انصاف و ادب را حتی در برخورد با مجرمان و مخالفان مراعات می‌کرد. انصاف و ادب و احترام از خصوصیات خاص شخصیتی ایشان بود. در جریان قضایای شریعتمداری و منتظری، علی‌رغم اختلاف شدید با دیدگاه، عملکرد، تفکر و سلیقه آنان، در مناسبت‌هایی که از آنان یاد می‌شد، ادب و احترام را مراعات می‌کرد و اجازه نمی‌داد که دیگران توهین کرده و کلمات خلاف ادب بر زبان جاری نمایند.
5. اسوه اخلاق و تقوا و متخلق به اخلاق حسنه بود. آراستگی کلام و پوشش از ویژگی‌های خاص ایشان بود. در زمان صدارت در دیوان عالی کشور و در جلسات هیأت عمومی دیوان عالی، کنار درب خروج با یک دست بر سینه می‌ایستادند و با تک‌تک قضات احوال‌پرسی و آنها را بدرقه می‌کردند.
مرحوم آیت‌الله‌العظمی میرزا جوادآقا تبریزی(ره) در یکی از ملاقات‌ها خطاب به وی گفتند: در دوران قدیم هنگامی که شما در حیاط مدرسه فیضیه راه می‌رفتید، کناری می‌ایستادم و به راه رفتن توأم با وقار و آرامش شما نگاه می‌کردم و لذت می‌بردم.
رحلت غمانگیزآیتالله محمدی گیلانی(ره) پس از 86 سال که اغلب عمر شریفش صرف خدمت صادقانه به اسلام و انقلاب اسلامی و اجرای احکام نورانی الهی گردید، بعد از طی یک بیماری طولانی در روز چهارشنبه 18 تیرماه 1393 دار فانی را وداع گفت و روحش در جوار رحمت الهی به آرامش ابدی رسید. پیکر پاکش در روز پنجشنبه از مدرسه عالی شهید مطهری(ره) با حضور مسئولان کشوری و لشکری، خیل انبوه مردم انقلابی و حزب‌الله تشییع و به قم منتقل گردید و عصر همان روز مجدداً از مسجد امام حسن عسکری(ع) با حضور علماء، مراجع، طلاب و طبقات مختلف مردم به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) انتقال یافت و بعد از اقامه نماز توسط حضرت آیت‌الله سبحانی دامت برکاته، در مسجد بالاسر به خاک سپرده شد.
به‌مناسبت ارتحال آن عالم جلیل‌القدر پیام‌های تسلیتی از سوی مقام معظم رهبری، مراجع عالی‌قدر تقلید، رؤسای قوای سه‌گانه، نهادها و سازمان‌های مختلف صادر شد و مجالس فراوانی در تجلیل از خدمات این روحانی فاضل برپا گردید.
تهیه و تنظیم: محمدتقی ادهم‌نژاد