حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی
حضرت حمزه(ع) الگوی جوانان امروز
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اعضای همایش بین‌المللی حضرت حمزه سیّد‌الشّهدا(ع) فرمودند: «جناب حمزه(ع) یکی از اصحاب غریب رسول‌اللّه(ص) است، آن هم با آن نقشی که ایشان داشته است... اسمش مطرح نیست، شرح حالش مطرح نیست، خصوصیّاتش مطرح نیست، ایشان واقعاً غریب است.
به‌همین مناسبت پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR برای بررسی شخصیت و اوصاف حضرت حمزه(ع) در روایات اسلامی، با حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی جامعةالمصطفی العالمیه به گفت‌وگو پرداخته است.
□ حضرت حمزه(ع) چه جایگاهی نزد پیامبر اکرم(ص) داشت و چه منزلتی در روایات اسلامی دارد؟
حضرت حمزه(ع)، شخصیت مورد افتخار ائمه(ع) است که به او احتجاج می‌کنند. شخصی خدمت پیامبر گرامی اسلام(ص) آمد و گفت: یا رسول‌الله! خدا به من فرزندی داده، اسمش را چه بگذارم؟ پیامبر فرمودند: حمزه که محبوب‌ترین اسم نزد است. پیامبر(ص) گاهی می‌فرمود: بهترین برادرانم علی(ع) و بهترین عموهای من حمزه(ع) است. گاهی هم ایشان می‌فرمود: «روز قیامت همه پیاده می‌آیند؛ اما چند نفر سواره وارد محشر می‌شوند. یکی خود من هستم، یکی علی است، یکی زهرا و دیگری حمزه است».در لسان ائمه(ع) و روایات همواره شخصیت حمزه(ع) مورد افتخار و احتجاج بوده است؛ مثلاً، امیرالمؤمنین(ع) بعد از سقیفه فرمودند: امروز حمزه و جعفر نیستند و من تنها شدم. در واقع، منظورشان این است که اگر این دو نفر بودند، شاید سقیفه اتفاق نمی‌افتاد.
امام حسین(ع) روز عاشورا فرمودند: نمی‌دانید حمزه، عموی پیامبر، از ماست؟! امام سجاد(ع) در منبر شام فرمودند: نمی‌دانید یکی از افتخارات ما حضرت حمزه(ع) است! خود امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای به معاویه (نامه ۲۸ نهج‌البلاغه) می‌فرماید: شیر خدا و شیر پیامبر از ماست. همچنین از امام صادق(ع) و سایر ائمه(ع) هم روایتی در تکریم از مقام این شخصیت داریم. از همه مهم‌تر اینکه حضرت زهرا(س) در کنار قبر حمزه می‌رفتند و از تربتش تسبیح می‌ساختند و در کنار قبر او اشک می‌ریختند.
□ حضرت حمزه(ع) برای نسل امروز به‌خصوص جوانان چگونه می‌تواند الگو باشد؟
ما نباید فقط شخصیت‌های گذشته را بررسی تاریخی کنیم؛ بلکه باید از آن‌ها به‌عنوان الگو یاد کنیم. همه دنیا این است؛ یعنی اگر دنیای امروز افلاطون و ارسطو و بوعلی و جالینوس را مطرح می‌کند، برای الگوگیری است. شخصیت حضرت حمزه فرازمانی و فرامکانی است و به سرزمین حجاز و سال‌های بعثت و هجرت اختصاص ندارد. صداقت، آراستگی، نظم، دفاع از اسلام و نترسیدن او از دشمن از جمله خصوصیاتی است که ما امروز به این‌ها نیاز داریم.حضرت حمزه(ع) برای جوانان امروز ما الگوست؛ البته من خیلی به جوان‌ها و آینده امیدوارم. امروز شخصیت‌های ما کاملاً متأسی و الگوبردار از حضرت حمزه(ع) هستند. ما در جنگ الگوهایی همچون شهید همت، شهید زین‌الدین، شهید بابایی و شهدای شاخص دیگری داشتیم و امروز شهید حججی‌ها و فردا شهدای دیگری خواهیم داشت. آن‌ها رویش‌هایی هستند که رهبر انقلاب هم تأکید دارند و ما نمونه‌های فراوان در میان جوانان داریم. برخلاف کسانی که گاهی اظهار می‌کنند، جوان‌ها از دست رفته‌اند یا دین‌داری ضعیف شده است، امروز هم اگر اتفاقی بیفتد، همان‌طور که در سوریه و در برخورد با داعش پیش آمد، بازهم این اتفاق می‌افتد و جوانان برای حضور در عرصه دفاع از دین و ولایت پیش‌قدم می‌شوند.
□ تبیین شما از شخصیت و زندگی حضرت حمزه(ع) چیست؟ نقش آن حضرت در تاریخ اسلام چه بود؟
اسلام در آغاز توسط شخصیت‌های بنامی تقویت شده که سه چهار تایشان شاخص‌اند. یکی از آن‌ها امیرالمؤمنین(ع) است. دیگری حضرت خدیجه کبری(س) است. دو شخصیت دیگر هم، حضرت ابوطالب و جناب حمزه سیدالشهدا(ع) هستند.جالب است بدانید که در بسیاری از روایات نام امیرالمؤمنین(ع)، حمزه و جعفر(ع) گاهی کنار هم آمده است. حمزه در اوج تنهایی پیامبر به میدان آمد و اسلام آورد و از آن‌حضرت دفاع کرد. شما ببینید در سال‌های نخست بعثت، آن زمانی که ابوجهل، پیامبر را آزار می‌داد و مشرکین ایشان را اذیت می‌کردند، یک مرتبه وارد صحنه شد و گفت من ایمان آوردم. حقیقتاً هم ایمان آورده بود و با تمام وجودش به دفاع از پیامبر(ص) پرداخت. در حدود سی آیه از آیات قرآن و حتی روایات، مفسرین نام حمزه(ع) را ذیل این‌ها آورده‌اند؛ یعنی می‌گویند: این آیه درباره جناب حمزه و امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب پیامبر(ص) است.
حضرت حمزه(ع)، عزمی راسخ در دفاع از اسلام داشت و همین عزم راسخ او منجر به شهادتش در جنگ احد شد و هرگز در دفاع از پیامبر(ص) تردید در خودش راه نداد. از جمله کسانی که می‌شود آن‌ها را در این قصه تشبیه کرد، ابوالفضل‌العباس(ع) در دفاع از امام حسین(ع) و در زمانه خودمان، شهید سلیمانی است که با عزم راسخ در دفاع از ولایت ایستاد.
□ همایش حضرت حمزه(ع) از کجا آغاز شد و چه اقدماتی برای برگزاری این همایش انجام شده است؟
این همایش از دو سال قبل کلید خورد. اولین‌بار من این موضوع را خدمت رهبر انقلاب و در حضور شهید سلیمانی در سال ۹۸ مطرح کردم و آقا هم فرمودند: کار خوبی است و تأیید کردند.برای برگزاری این همایش، تاکنون سی پیش‌نشست در شهرهای مختلف داخل و خارج کشور برگزار کردیم که در نهایت، منجر به انتشار پنج جلد کتاب شد. ما برای همایش حضرت خدیجه(س) خدمت حضرت آقا رسیدیم و ایشان مختصر صحبتی کردند. در همایش‌های دیگر هم، ایشان صحبت‌های مختصری کردند؛ اما این‌بار حضرت آقا طولانی صحبت کردند و دو مرتبه به گریه افتادند و اشک ریختند. یکی آنجایی که فرمودند: حمزه(ع) شهید شد و امیرالمؤمنین(ع) فرمود: من هم منتظر شهادتم. حضرت آقا روی واژه شهادت حساسیت دارند. یک جای دیگر هم، باز اشک ریختند و سه مرتبه فرمودند: حمزه واقعاً غریب است.
یادم هست که ایشان در مورد حضرت خدیجه(س) سه مرتبه فرمودند: ایشان مظلوم است. اینجا هم سه مرتبه کلمه غربت را برای حضرت حمزه(ع) به‌کار بردند. ایشان به نکات ظریفی از جمله عزم راسخ و ایمان استوار حضرت حمزه(ع) هم اشاره کردند.
رهبر انقلاب فرمودند: بروید روی کارهای هنری کار کنید؛ حتی ایشان تعبیرشان این بود که جناب حمزه و جناب جعفر(ع) جنبه‌های درام زندگی‌شان زیاد است. جامعه هنری باید فیلم‌نامه خوبی در مورد شخصیت حمزه(ع) بنویسد تا به توصیه رهبر انقلاب جامه عمل بپوشاند. حضرت آقا توصیه دیگری هم داشتند. ایشان فرمودند: منظومه‌ای از شخصیت‌های این‌گونه همچون ام‌سلمه، مقداد و مالک‌اشتر تهیه کنید.
□ خیلی ممنون و متشکر، اگر کلام پایانی هست، بفرمایید.
ان‌شاءاللّه همه عزیزان فعال در عرصه فرهنگ از جمله فرهنگیان، دانشگاهیان، حوزویان و اصحاب هنر کمک کنند تا این شخصیت‌ها برای نسل امروز شناخته شوند.
□ حضرت حمزه(ع) چه جایگاهی نزد پیامبر اکرم(ص) داشت و چه منزلتی در روایات اسلامی دارد؟
حضرت حمزه(ع)، شخصیت مورد افتخار ائمه(ع) است که به او احتجاج می‌کنند. شخصی خدمت پیامبر گرامی اسلام(ص) آمد و گفت: یا رسول‌الله! خدا به من فرزندی داده، اسمش را چه بگذارم؟ پیامبر فرمودند: حمزه که محبوب‌ترین اسم نزد است. پیامبر(ص) گاهی می‌فرمود: بهترین برادرانم علی(ع) و بهترین عموهای من حمزه(ع) است. گاهی هم ایشان می‌فرمود: «روز قیامت همه پیاده می‌آیند؛ اما چند نفر سواره وارد محشر می‌شوند. یکی خود من هستم، یکی علی است، یکی زهرا و دیگری حمزه است».در لسان ائمه(ع) و روایات همواره شخصیت حمزه(ع) مورد افتخار و احتجاج بوده است؛ مثلاً، امیرالمؤمنین(ع) بعد از سقیفه فرمودند: امروز حمزه و جعفر نیستند و من تنها شدم. در واقع، منظورشان این است که اگر این دو نفر بودند، شاید سقیفه اتفاق نمی‌افتاد.امام حسین(ع) روز عاشورا فرمودند: نمی‌دانید حمزه، عموی پیامبر، از ماست؟! امام سجاد(ع) در منبر شام فرمودند: نمی‌دانید یکی از افتخارات ما حضرت حمزه(ع) است! خود امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای به معاویه (نامه ۲۸ نهج‌البلاغه) می‌فرماید: شیر خدا و شیر پیامبر از ماست. همچنین از امام صادق(ع) و سایر ائمه(ع) هم روایتی در تکریم از مقام این شخصیت داریم. از همه مهم‌تر اینکه حضرت زهرا(س) در کنار قبر حمزه می‌رفتند و از تربتش تسبیح می‌ساختند و در کنار قبر او اشک می‌ریختند.
□ حضرت حمزه(ع) برای نسل امروز به‌خصوص جوانان چگونه می‌تواند الگو باشد؟
ما نباید فقط شخصیت‌های گذشته را بررسی تاریخی کنیم؛ بلکه باید از آن‌ها به‌عنوان الگو یاد کنیم. همه دنیا این است؛ یعنی اگر دنیای امروز افلاطون و ارسطو و بوعلی و جالینوس را مطرح می‌کند، برای الگوگیری است. شخصیت حضرت حمزه فرازمانی و فرامکانی است و به سرزمین حجاز و سال‌های بعثت و هجرت اختصاص ندارد. صداقت، آراستگی، نظم، دفاع از اسلام و نترسیدن او از دشمن از جمله خصوصیاتی است که ما امروز به این‌ها نیاز داریم.حضرت حمزه(ع) برای جوانان امروز ما الگوست؛ البته من خیلی به جوان‌ها و آینده امیدوارم. امروز شخصیت‌های ما کاملاً متأسی و الگوبردار از حضرت حمزه(ع) هستند. ما در جنگ الگوهایی همچون شهید همت، شهید زین‌الدین، شهید بابایی و شهدای شاخص دیگری داشتیم و امروز شهید حججی‌ها و فردا شهدای دیگری خواهیم داشت. آن‌ها رویش‌هایی هستند که رهبر انقلاب هم تأکید دارند و ما نمونه‌های فراوان در میان جوانان داریم. برخلاف کسانی که گاهی اظهار می‌کنند، جوان‌ها از دست رفته‌اند یا دین‌داری ضعیف شده است، امروز هم اگر اتفاقی بیفتد، همان‌طور که در سوریه و در برخورد با داعش پیش آمد، بازهم این اتفاق می‌افتد و جوانان برای حضور در عرصه دفاع از دین و ولایت پیش‌قدم می‌شوند.□ تبیین شما از شخصیت و زندگی حضرت حمزه(ع) چیست؟ نقش آن حضرت در تاریخ اسلام چه بود؟
اسلام در آغاز توسط شخصیت‌های بنامی تقویت شده که سه چهار تایشان شاخص‌اند. یکی از آن‌ها امیرالمؤمنین(ع) است. دیگری حضرت خدیجه کبری(س) است. دو شخصیت دیگر هم، حضرت ابوطالب و جناب حمزه سیدالشهدا(ع) هستند.جالب است بدانید که در بسیاری از روایات نام امیرالمؤمنین(ع)، حمزه و جعفر(ع) گاهی کنار هم آمده است. حمزه در اوج تنهایی پیامبر به میدان آمد و اسلام آورد و از آن‌حضرت دفاع کرد. شما ببینید در سال‌های نخست بعثت، آن زمانی که ابوجهل، پیامبر را آزار می‌داد و مشرکین ایشان را اذیت می‌کردند، یک مرتبه وارد صحنه شد و گفت من ایمان آوردم. حقیقتاً هم ایمان آورده بود و با تمام وجودش به دفاع از پیامبر(ص) پرداخت. در حدود سی آیه از آیات قرآن و حتی روایات، مفسرین نام حمزه(ع) را ذیل این‌ها آورده‌اند؛ یعنی می‌گویند: این آیه درباره جناب حمزه و امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب پیامبر(ص) است.حضرت حمزه(ع)، عزمی راسخ در دفاع از اسلام داشت و همین عزم راسخ او منجر به شهادتش در جنگ احد شد و هرگز در دفاع از پیامبر(ص) تردید در خودش راه نداد. از جمله کسانی که می‌شود آن‌ها را در این قصه تشبیه کرد، ابوالفضل‌العباس(ع) در دفاع از امام حسین(ع) و در زمانه خودمان، شهید سلیمانی است که با عزم راسخ در دفاع از ولایت ایستاد.
□ همایش حضرت حمزه(ع) از کجا آغاز شد و چه اقدماتی برای برگزاری این همایش انجام شده است؟
این همایش از دو سال قبل کلید خورد. اولین‌بار من این موضوع را خدمت رهبر انقلاب و در حضور شهید سلیمانی در سال ۹۸ مطرح کردم و آقا هم فرمودند: کار خوبی است و تأیید کردند.برای برگزاری این همایش، تاکنون سی پیش‌نشست در شهرهای مختلف داخل و خارج کشور برگزار کردیم که در نهایت، منجر به انتشار پنج جلد کتاب شد. ما برای همایش حضرت خدیجه(س) خدمت حضرت آقا رسیدیم و ایشان مختصر صحبتی کردند. در همایش‌های دیگر هم، ایشان صحبت‌های مختصری کردند؛ اما این‌بار حضرت آقا طولانی صحبت کردند و دو مرتبه به گریه افتادند و اشک ریختند. یکی آنجایی که فرمودند: حمزه(ع) شهید شد و امیرالمؤمنین(ع) فرمود: من هم منتظر شهادتم. حضرت آقا روی واژه شهادت حساسیت دارند. یک جای دیگر هم، باز اشک ریختند و سه مرتبه فرمودند: حمزه واقعاً غریب است.یادم هست که ایشان در مورد حضرت خدیجه(س) سه مرتبه فرمودند: ایشان مظلوم است. اینجا هم سه مرتبه کلمه غربت را برای حضرت حمزه(ع) به‌کار بردند. ایشان به نکات ظریفی از جمله عزم راسخ و ایمان استوار حضرت حمزه(ع) هم اشاره کردند.
رهبر انقلاب فرمودند: بروید روی کارهای هنری کار کنید؛ حتی ایشان تعبیرشان این بود که جناب حمزه و جناب جعفر(ع) جنبه‌های درام زندگی‌شان زیاد است. جامعه هنری باید فیلم‌نامه خوبی در مورد شخصیت حمزه(ع) بنویسد تا به توصیه رهبر انقلاب جامه عمل بپوشاند. حضرت آقا توصیه دیگری هم داشتند. ایشان فرمودند: منظومه‌ای از شخصیت‌های این‌گونه همچون ام‌سلمه، مقداد و مالک‌اشتر تهیه کنید.
□ خیلی ممنون و متشکر، اگر کلام پایانی هست، بفرمایید.
ان‌شاءاللّه همه عزیزان فعال در عرصه فرهنگ از جمله فرهنگیان، دانشگاهیان، حوزویان و اصحاب هنر کمک کنند تا این شخصیت‌ها برای نسل امروز شناخته شوند.