آسیب‌شناسی فضای مجازی از منظر امام خامنه‌ای
اشاره
رسانه‌های اجتماعی علاوه بر نقش رسانه‌ای خود در فضای مجازی، ظرفیت سامان‌دهی و سازمان‌دهی حرکت‌های اجتماعی و مانورهای خیابانی را در فضای حقیقی دارند. شبکه‌های اجتماعی شامل وبلاگ‌ها، میکروبلاگ‌ها، سایت‌های به اشتراک‌گذاری لینک، عکس، فیلم، خبر، ویکی‌ها، فروم‌ها، خبرخوان‌ها و سایت‌های اجتماعی از فناوری‌هایی هستند که امکان تعامل اطلاعات و دیدگاه‌ها را در محیط اینترنت به وجود می‌آورند. سرمایه‌گذاری ایالت متحده روی فناوری شبکه‌های اجتماعی با برنامه‌ریزی، راهبرد مدون و بودجه مصوب در حمایت از اغتشاشات در ایران، نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده و بهره‌گیری ابزاری نظام سلطه از این نوع رسانه است. در این گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سعید صلح‌میرزایی مسئول دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در قم، به بررسی دغدغه‌ها و منظومه فکری رهبر معظم انقلاب نسبت به فضای مجازی و آسیب‌های این حوزه پرداخته است که در ادامه تقدیم می‌شود.
رفاه عمومی، اولویت و آرمان انقلاب اسلامییکی از اولویت‌های رهبر معظم انقلاب ایجاد رفاه برای مردم است و این مسأله را جزء آرمان‌های انقلاب می‌شمارند؛ چراکه ایشان معتقدند، انقلاب اسلامی اهداف انبیاء(ع) را دنبال میکند و هدف انبیاء رسیدن به حیات طیبه است و حیات طیبه در گروی پیشرفت توأمان مادی و معنوی است. وقتی ایشان بخش پیشرفت مادی را مطرح می‌کنند، به بحث رفاه نیز اشاره می‌کنند. از یک جهت بحث فضای مجازی به‌عنوان یکی از حقوق شهروندی که باعث ایجاد رفاه برای مردم است، می‌تواند جزء دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب باشد. فضای مجازی در ذهن رهبر معظم انقلاب قطاری است که با بالاترین سرعت حرکت میکند.
ایشان در 22 خرداد سال 1396 فرمودند:
«کاری کنید که از منافع و سودها و بهره‌های فضای مجازی، همه بتوانند استفاده کنند. سرعت اینترنت را افزایش هم بدهید - این کارهایی که باید انجام بگیرد، انجام بگیرد - امّا در آن چیزهایی که به ضرر کشور شما، به ضرر جوان شما و به ضرر افکار عمومی شما نیست؛ این چیز خیلی مهمّی است؛ این کار باید انجام بگیرد.»
نوع نگاه ایشان به راحت بودن زندگی و معیشت راحت برای مؤمنین و شهروندانی که در حکومت اسلامی زندگی می‌کنند، است. ایشان نسبت به شغل، خدمات درمانی و ورزش مردم دغدغه دارند. این از بدیهیات است که زندگی بشر امروز، نزدیکی زیادی با فضای مجازی دارد. در گذشته برای انجام خرید گاهی لازم بود، فاصله یک شهر طی شود؛ اما امروزه حتی خرید غذا نیز، از طریق اینترنت انجام می‌شود. همچنین در خصوص پژوهش و تحقیق نیز، فضای مجازی به کمک پژوهشگران آمده است و یکی از کسانی که این خط را شروع کرد، مقام معظم رهبری هستند. تولید نرم‌افزارها و قرار گرفتن آنها در بستر فضای مجازی در مکان‌هایی مانند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور هم، با اهتمام ایشان انجام گرفت؛ البته مراجع عظام تقلید، جزء پیشکسوتان و پیشقراولان این حرکت بودند. مانند آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(قد) که برای تولید نرم‌افزار اهل‌بیت(ع) اقدام کردند. اینها کارهای ارزشمندی بود که با استفاده از ظرفیت نرم‌افزاری تولید شده‌اند.
ما نمی‌توانیم دانشمندان‌مان را از ظرفیت فضای مجازی محروم کنیم. یکی از راهکارهای بالا بردن رتبه ایران در فضای علمی جهانی، استناد به مقالات دانشمندان ایرانی است که لازم است، این مقالات در فضای مجازی به ثبت برسد. ما باید با این دید نگاه کنیم که لازمه گشایش در زمینه‌های کسب و کار، معیشت، تولید علم، اقتدار‌آفرینی و...، حرکت در فضای مجازی است و نباید نگاه مقام معظم رهبری را یک نگاه حداقلی ببینیم.
راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعاتدر کنار این مسائل مقام معظم رهبری مطالباتی هم دارند. مهمترین مطالبه ایشان راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است؛ به‌گونه‌ای که اطلاعات ثبت‌شده از مردم ایران، به‌جای ثبت در فضای ذخیره خارجی و به‌خصوص دشمنان ایران، در یک فضای بومی ثبت شود تا امکان سوءاستفاده از اطلاعات کاربران ایرانی نباشد. نرم‌افزارهایی مانند اینستاگرام و واتس‌آپ که در بستر وب فعالیت می‌کنند، علاقه‌ای به خدمات رایگان به کاربران ایرانی ندارند. همچنین فضای بسیار زیادی که تلگرام در اختیار کاربران ایرانی خودش قرار می‌دهد، فقط یک خدمات رایگان نیست؛ بلکه اهدافی را دنبال می‌کنند. داده‌هایی که در این مراکز ثبت می‌شود، در بسیاری از اوقات فروخته می‌شوند. حتی اطلاعات شخصی افراد را هم می‌فروشند و در دستورالعمل‌هایی که در ابتدای ورود به این نرم -افزارها قبول می‌کنیم، به این شرکت‌ها اجازه فروش این اطلاعات را می‌دهیم. حتی می‌توانند سلیقه مردم را در موارد مختلف تشخیص بدهند و به این ترتیب، به شرکت‌های مختلف مشاوره می‌دهند و از این اطلاعات استفاده‌های تجاری می‌برند.
اما اشکال این کار چیست؟ اشکال در جنبه‌های امنیتی و اعتقادی است که وجود دارد؛ چراکه هر کشوری مسائلی ناموسی دارد که به این ترتیب، این مسائل در اختیار دشمنانش قرار می‌گیرد؛ بنابراین شکل‌گیری شبکه ملی اطلاعات که از مطالبات اصلی مقام معظم رهبری است، اهمیت بالایی دارد. در جریان آشوب‌های اخیر هم، این مسأله به‌خوبی نمود پیدا کرد. بستن اینترنت خارجی در هنگامه آشوب‌ها و استفاده از ظرفیت‌های داخلی، برای امنیت کشور بسیار سودمند بود.
قدرتمند شدن کشور در عرصه فضای مجازی از دیگر مطالبات مقام معظم رهبری قوی شدن کشور در عرصه فضای مجازی است و ایشان در دیدار با فرماندهان نیروی هوایی در 19 بهمن سال 1400 فرمودند:
«دشمنان ما، جبهه دشمن -چون دشمن یک جبهه است؛ یک جبهه عظیم است- امروز دست زده به یک تهاجم ترکیبی؛ تهاجم دشمن یک تهاجم ترکیبی است؛ یعنی جنبه اقتصادی در آن هست، جنبه سیاسی در آن هست، جنبه امنیّتی در آن هست، جنبه رسانه‌ای در آن هست، جنبه دیپلماسی در آن هست -از همه جهت یک حمله ترکیبیِ دسته‌جمعی را شروع کرده‌اند- ما هم در مقابل بایستی حرکت‌مان حرکت ترکیبی باشد؛ از همه جهت بایستی تلاش کنیم. البتّه دفاع باید بکنیم؛ امّا همیشه در موضع دفاعی نمی‌توانیم بمانیم؛ این را باید توجّه داشت. این که من می‌گویم باید دفاع کنیم، خب دفاع یک کار لازم است؛ امّا همیشه نمی‌شود در موضع دفاعی ماند؛ دشمن تهاجم میکند، ما هم باید تهاجم داشته باشیم؛ در زمینه‌های مختلف؛ هم در زمینه‌های رسانه‌ای، هم در زمینه‌های اقتصادی، هم در زمینه‌های امنیّتی.»
دشمن یک جنگ ترکیبی را علیه ما آغاز کرده و ما هم در حال دفاع هستیم و این در حالی است که ما باید وارد عرصه تهاجمی بشویم. زمانی در عرصه تهاجمی حرفی برای گفتن خواهیم داشت که فضای مجازی در کشور ما قوتی داشته باشد. بسترهای مختلف نرم‌افزارها، مانند اینستاگرام در اختیار دشمن قرار دارد و به‌راحتی محتواهای ما را سانسور می‌کنند. به‌عنوان‌مثال کلمه آرشام و شاه‌چراغ، قابل هشتگ زدن و ترند شدن نیست و هر مطلبی مربوط به آقای نادر طالب‌زاده را در یک شب حذف کردند؛ بنابراین ورود به عرصه تهاجمی، نیاز به قوتی دارد که هم مربوط به مدیریت فضای مجازی داخلی و خارجی است و هم لازم است، نسبت به توسعه نرم‌افزارهای ارتباطی، تحقیقاتی و جستجوی اینترنتی اقدام کنیم و در این صورت مردم، نیازی به حرکت به سمت نرم‌افزارهای خارجی نخواهند داشت.
ضرورت تولید محتوای جذاب بومی در فضای مجازینکته دیگر بحث تولید محتوای لازم است؛ مانند محتواهای خبری، اعتقادی، هنری، اطلاعات و معلومات عمومی، سرگرمی و... مردم نیاز به سرگرمی دارند و وقتی با سرگرمی بومی تغذیه نشوند، به سمت سرگرمی‌های خارجی حرکت می‌کنند. مردم به مسائلی مانند مستند و طنز علاقه دارند. وقتی شما می‌توانید، یک مستند خوب و عامه‌پسند مانند کارهایی که در باب حیات وحش ایران انجام شد، تولید کنید، مخاطب با سبدهای مختلف سلیقه‌ای با آن ارتباط برقرار خواهد کرد.
نیاز به هیأت‌های اندیشه‌ورز در جنگ نرم از دیگر نکاتی که مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار دادند، این بود که ما نیاز داریم، هیأت‌های اندیشه‌ورزی در جنگ نرم داشته باشیم که در این جنگ ترکیبی برنامه‌ریزی کنند؛ همان‌طور که در جنگ سخت نیز، قرارگاه-هایی داریم، به قرارگاه‌های جنگ نرم نیز نیاز داریم که برنامه‌های دشمن را پیش‌بینی کرده و در موقع لزوم حالت تدافعی و تهاجمی داشته باشند. ما در جنگ نرم به‌طور معمول مشغول دفاع هستیم. دشمن در ماجرای آشوب‌ها برنامه‌ریزی کرده و با نقشه حرکت میکند؛ به‌طوری که با اعتراضات آرام شروع میکند و بعد کار را به خشونت می‌کشد و بعد از آن، وارد تشویق به اعتصاب می‌شود. ما هم ناظر اقدامات دشمن هستیم؛ درحالی‌که جبهه انقلاب باید ابتکار عمل را به دست بگیرد و این کار، نیاز به یک هیأت اندیشه‌ورز دارد.
مقام معظم رهبری در سوم آذر 1395 در هفته بسیج و در دیدار با بسیجیان فرمودند:
«ما هیأت‌های اندیشه‌ورز لازم داریم. کجا؟ در دو نقطه: یکی در رأس، یکی در لایه‌ها. لایه‌های گوناگون بسیج فراوان است. همین که حالا این بچّه‌ها اینجا می‌گویند، ما شوق داریم و ما را بفرستید و چرا نمی‌فرستید، همان جنگ سخت است؛ از جنگ سخت که احتیاج دارد، به هیأت اندیشه‌ورز برای ترسیم و تعیین حدود این کار که چه کسی برود، کِی برود، چه‌جوری برود؛ تا جنگ نرم که یک عرصه بسیار وسیعی است و روزبه‌روز هم با گسترش این فضای مجازی، دارد گسترده‌تر می‌شود و خیلی هم خطرناک‌تر از جنگ سخت است -یعنی در جنگ سخت، جسم‌ها به خاک و خون کشیده می‌شوند؛ [ولی] روح‌ها پرواز می‌کنند و می‌روند به بهشت؛ [امّا] در جنگ نرم، اگر خدای نکرده دشمن غلبه بکند، جسم‌ها پروار می‌شوند و سالم می‌مانند؛ [ولی] روح‌ها می‌روند به قعر جهنم؛ فرقش این است؛ لذا این خیلی خطرناک‌تر است -هیئت اندیشه‌ورز لازم دارد؛ تا سازندگی که بسیج یک‌جاهایی مشغول سازندگی است؛ تا تقسیم مأموریّت‌های جغرافیایی-همین‌که آمایش سرزمینی می‌گویند؛ در یک نقطه‌ای از کشور بسیج می‌تواند یک کاری را انجام بدهد که در نقطه دیگر یا نم‌یتواند انجام بدهد آن کار را، یا لازم نیست انجام بدهد- این باید با هوشیاری صورت بگیرد که هیئت اندیشه‌ورز لازم دارد. تمام این لایه‌های مختلف و لایه‌های گوناگون دیگر، هرکدام هیأت‌های اندیشه‌ورز لازم دارد.»
ما در جنگ نرم که عرصه بسیار وسیعی است و با گسترش فضای مجازی روز به روز گسترده‌تر شده و از جنگ سخت بسیار خطرناک‌تر است، نیاز به تشکیل هیأت‌های اندیشه‌ورز داریم و نیاز داریم، تقسیم کار بشود و مسیر کار را دنبال کنیم.
استفاده از فضای مجازی به‌نفع نشر معارف اسلام و انقلابرهبر انقلاب نسبت به بحث محتوا، مسأله استفاده از فضای مجازی به‌نفع نشر معارف اسلام و انقلاب را مطرح کردند. برخی افراد پخش زنده را منتشر می‌کنند که 50 هزار بازدیدکننده دارد. گفت‌وگوهایی که در کلاب‌هاوس در ایام انتخابات برگزار می‌شد، با ظرفیت هر اتاق 8 هزار نفر بود و گاهی چند اتاق پر می‌شد. خاطرم هست، یکی از جلسات، از ساعت 10 شب آغاز شد و به‌استثناء بازه نماز صبح تا طلوع آفتاب، صحبت‌ها ادامه داشت. در چنین فضایی اگر حضور نداشته باشیم، دیگران جای ما را پر خواهند کرد. گاهی در این فضاها گروه‌های دعوت به گناه شکل می‌گیرد و یا گروه‌هایی که تصوف یا عرفان‌های نوظهور را ترویج می‌کردند. ما می‌توانیم در این فضاها حضور مؤثر داشته باشیم. مقام معظم رهبری می‌فرمایند: روش‌های سنّتی ما، مزیّت رقابتی ماست؛ چراکه دشمن تنها در فضای مجازی فعالیت میکند و دسترسی آن‌چنانی به فضای حقیقی ندارد و این نقطه قوت ماست. مقام معظم رهبری تأکید دارند که ما نباید همه حواس خودمان را متمرکز بر فضای مجازی کنیم و باید در فضای حقیقی نیز، حضور فعال داشته باشیم.
ضرورت رصد شبهات در فضای روشنفکریبهطور معمول شبهات ابتدا در فضای روشنفکری ایجاد می‌شود و بعد از آنکه در ادبیات روشنفکری عرفی شد، وارد فضای عمومی می‌شود. مقام معظم رهبری، در دیدار با اساتید حوزه در مدرسه فیضیه در تاریخ 14 مهرماه 1379 فرمودند:
«به‌عنوان امر لازمى در حوزه می‌خواهم عرض کنم. امروز در حوزه علمیه قم، خوشبختانه بخش‌هاى تحقیقاتىِ زیادى وجود دارد که بعضى مربوط به حوزه، بعضى مربوط به خارج حوزه و بعضى مربوط به بخش‌هاى خصوصى است. طلّاب و فضلاى جوان ،کارهاى تحقیقاتى انجام می‌دهند؛ اینها را باید با تدبیرى، مدیریت حوزه، مکمّلِ هم کند؛ به‌طورى که از مجموعه این تحقیقات، یک منظومه کامل براى رصد کردن هجوم فکرى و تبلیغاتى دشمن و امکان مقابله با این هجوم به وجود آید.»
بنابر این نیاز است، حوزه بخش رصدی داشته باشد تا بداند، شبهاتی را که در فضای روشنفکری ایجاد می‌شود، رصد کنند. تا قبل از ورود این شبهات به فضای عمومی، اذهان عموم مردم نسبت به مسأله شبهه آماده باشد.
البته یک سؤال مطرح است که آیا بستن فضای مجازی به‌بهانه عدم فرصت پاسخگویی به شبهات، نظر درستی است؟
در فضای مجازی داخلی، وضعیت پاسخ به شبهات بسیار خوب است؛ یعنی هر شبهه‌ای را که به ذهن ما می‌رسد، اگر در اینترنت جستجو کنیم، به‌طور معمول پاسخ آن آمده است. به‌عنوان‌مثال در نرم‌افزار پرسمان دانشجویی بلافاصله بعد از پاسخ به هر سؤالی، پاسخ آن در اینترنت بارگذاری می‌شود و یا اسلام‌کوئیست یا مرکز ملی پاسخ به شبهات و... بسیار فعال می‌باشند. حتی برای شبهات تخصصی نیز، تالارهای گفت‌وگویی در برخی از مراکز وجود دارد که به‌صورت جمعی راجع به شبهه نظر می‌دهند و اساتید آنها را جمع‌بندی می‌کنند؛ بنابراین نگرانی زیادی در بحث پاسخ به شبهات وجود ندارد. گاهی شبهاتی برای بنده از طرف دوستان و خانواده ارسال می‌شود که به‌طور معمول، لینک‌هایی را برای آنها می‌فرستم؛ چراکه پاسخ به شبهات در فضای مجازی وجود دارد و دشمن در این خصوص فاقد ابتکار است. این کار در فضای آنلاین اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه شبیه به فضای حقیقی ما هست و اینکه در فضای آنلاین ظرفیت بالاتری وجود دارد و ما باید از ظرفیت فضای آنلاین استفاده کنیم. روحانیونی که مسلط به زبان هستند، می‌توانند از طریق این فضا با کشورهای دوردست دنیا ارتباط برقرار کنند.
تأمین امنیت روانی، حق اساسی مردم یکی از جنبه‌های رفاه جامعه، امنیت اخلاقی است. مقام معظم رهبری در تاریخ هفتم تیر سال 1401، در دیدار با مسئولین قوه قضائیه به این مسأله اشاره کردند و فرمودند:
«یکی از حقوق عامّه که گفتم اشاره می‌کنم، این است؛ یکی از حقوق عمومی مردم، همین است که امنیّت روانی داشته باشند. امنیّت روانی یعنی چه؟ یعنی هر روز یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهن‌ها پخش نشود. حالا تا دیروز فقط روزنامه‌ها بودند که این کارها را می‌کردند، حالا فضای مجازی هم اضافه شده. هر چند وقت یا چند روز یک بار، گاهی چند ساعت یک بار یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرفی را یک آدم مشخّصی یا نامشخّصی در فضای مجازی منتشر میکند، مردم را نگران میکند، ذهن مردم را خراب میکند. یک دروغی را مطرح میکند، شایع میکند، خب، این امنیّت روانی مردم از بین می‌رود. یکی از وظایف قوّه قضائیّه برخورد با این مسأله است؛ البتّه اینجا هم من شنیدم، بعضی گفتند که قانون نداریم؛ اوّلاً می‌شود از همین قوانین موجود استفاده کرد و حکم این را فهمید؛ اگر قانون هم ندارید، سریع قانون تهیّه کنید.»
دشمن در فضای مجازی با خبرپراکنی‌ها و بزرگ‌نمایی برخی از اخبار، این امنیت روانی را بر هم می‌زند و حال آنکه فضای حقیقی با آنچه دشمن تصویر میکند، متفاوت است. در دوره اغتشاشات اخیر، مردم دلهره زیادی را تجربه کردند و بخش عمده آن متأثر از همین فضاست. در آن ایام برخی از دوستان به بنده پیام می‌دادند و ابراز نگرانی زیادی می‌کردند که به آنها گفتم: برای یک هفته اینستاگرام را ببندید و وارد فضای حقیقی بشوید. خواهید دید که این احساس شما از بین خواهد رفت. بسیاری از افراد که در اینستاگرام یا توئیتر فعالیت می‌کنند و با آن فضاها مأنوس هستند، گمان می‌کنند، تمام جامعه این‌طور هستند؛ درحالی‌که اگر وارد خیابان و عرصه عمومی بشوند، خواهند دید که فضای حقیقی به‌گونه دیگری است. امنیت روانی هم جزء جنبه‌های رفاه عمومی است و مقام معظم رهبری نیز، راجع به آن بسیار دغدغه دارند.
چرا فضای مجازی رها و یله؟مقام معظم رهبری در این زمینه از دولت قبل درخواست‌های مکرری داشتند که زیاد به آن توجه نشد و حتی جلسات شورای‌عالی فضای مجازی تشکیل نمی‌شد و بعد از تشکیل نیز، نتیجه لازم به دست نمی‌آمد و معظم‌له در این خصوص خون‌دل زیادی خوردند. در این دوران نسبت به تقویت شبکه‌های داخلی کمکی نشد. گمان نمی‌کنم، کشوری مانند کشور ما، در عرصه رها بودن و عدم مدیریت فضای مجازی وجود داشته باشد. به‌عنوان مثال در ایالات متحده، ارائه متن یا ویدئو حاوی محتوای خشن ممنوع است و مردم گزارش می‌دهند و این محتواها، حذف می‌شوند. اکثر صحنه‌های تیراندازی در ایالات متحده به‌صورت هوایی ارائه می‌شوند؛ چراکه خبرنگاران اجازه ورود به صحنه را ندارند و اگر صحنه‌ای خشن نمایش داده شود، منجر به جریمه خواهد شد. بنابراین در این کشورها سخت‌گیری می‌شود و مراقبت وجود دارد.
درصورتی‌که در کشور ما در فضای مجازی دروغ گفته می‌شود و دروغ‌گو پای دروغش هم می‌ایستد. این وضع باید اصلاح بشود. این بحث هم، در فضای مجازی وجود دارد و هم، در حقوق شهروندی و فرهنگ جامعه. البته در کشور ما این مسائل گفته نمی‌شود. همچنین قسمتی از آشوب‌های اخیر، حاصل رها شدن جوانان ما در فضای مجازی در دو سال کرونا بود. مشاوران نظر می‌دادند که لزومی ندارد، نوجوانان تا قبل از 15 سالگی حتی برای تماس هم، تلفن همراه داشته باشند؛ بلکه نوجوان باید سر وقت از منزل خارج بشود و سر وقت به خانه برگردد. حالا مجبور هستیم، یک غول هزار سر را در اختیار فرزندان‌مان قرار بدهیم. تعداد خانواده‌هایی که روی کار فرزندانشان با تلفن همراه نظارت داشته باشند، کم بودند. در این بخش حتی طلاب و دانشجویان و اساتید ما ضربه خوردند. الآن هم، گرفتن این وسایل از بچه‌ها کار سختی شده است؛ اما افرادی که دغدغه دارند، این کار را انجام داده‌اند.
غربی‌ها هم در این مسأله به این نتیجه رسیده‌اند که نرم‌افزارها باید بر اساس سن و هویت فرد در دسترس او قرار بگیرد؛ لذا بسیاری از مسائل برای هر کاربری نمایش داده نمی‌شود و همچنین بر مسأله استفاده کاربر از اینترنت کنترل دارند و نسبت به کودکان این حساسیت بیشتر است و ساعت‌های استفاده او از اینترنت را به والدین اطلاع می‌دهند؛ یعنی ما گاهی فضا را از غربی‌ها هم بازتر گذاشته‌ایم.
نقش بازی‌ها فضای مجازی ازجمله مسائلی که در فضای مجازی تعریف می‌شود و به‌طورمعمول مغفول است و مقام معظم رهبری هم، روی آن تأکید دارند، بحث بازی در فضای مجازی است. امروزه میلیون‌ها بازی آنلاین و آفلاین در فضای مجازی وجود دارد. برخی از این بازی‌ها در بستر ویندوز و برخی در بستر نرم‌افزارهای موبایل است. بسیاری از این بازی‌ها تأثیرات تربیتی بیشتری نسبت به فیلم دارند. یکی از تأکیدات مقام معظم رهبری این است که برای بچه‌ها شمشیر و اسلحه خرید نکنید؛ چراکه روحیه آنها خشن می‌شود. البته باید توجه داشت که روحیه جهادی با قساوت تفاوت دارد؛ چراکه افراد با روحیه جهادی، تنها در شرایط اضطرار می‌جنگند؛ اما در این بازی‌ها می‌بینید که شخصیت یک تک‌تیرانداز است و زوم میکند روی صورت فردی دیگر و او را می‌کشد و کشتن یک انسان در حد زدن یک کلید است. اینکه در آشوب‌های اخیر می‌بینیم که برخی نوجوانان این‌طور روی سر بسیجی‌ها می‌ریزند و آنها را به شهادت می‌رسانند و بدون هیچ تجربه قبلی است، ناشی از قساوتی است که برای او ایجاد شده است. همچنین برخی از این بازی‌ها، برای کودکان ایجاد اضطراب می‌کنند. همچنین برخی دیگر می‌توانند بستری برای گناه باشند. مقام معظم رهبری در تاریخ 19 آذر سال 1392 فرمودند:
«اسباببازى رایج بچههاى ما شده تفنگ. خب بابا! آمریکایىها که پدرجد ما در این کارند، الآن پشیمان‌اند، درآن درماندهاند که چهکار کنند. ما بچههاى خودمان را که الَکدولَک بازى مىکردند که تحرک داشت و خوب بود، گرگم بههوا بازى مىکردند که کار بسیار خوبى بود و ورزش بود و بازى و سرگرمى بود، یا این چیزى که خط کشى مىکنند و لىِلىِ مىکنند- بازىِ بچههاى ما اینها بود- آوردهایم نشاندهایم پاى اینترنت؛ نه تحرک جسمى دارند، نه تحرک روحى دارند و ذهنشان تسخیر شده به‌وسیله طرف مقابل. خب بیایید بازى تولید کنید، بازى ترویج کنید، همین بازىهایى که بنده حالا اسم آوردم و دهتا از این قبیل بازى [که] بین بچههاى ما از قدیم معمول بوده را ترویج کنید؛ [این] یکى از کارهاست. اینها را ترویج کنید. ما همهاش نباید نگاه کنیم، ببینیم که غربىها از چهجور بازىاى حمایت مىکنند. ما هم از همان بازى حمایت بکنیم.»
این بازی‌ها علاوه بر تسخیر ذهنی که دارند، باعث فراموشی بازی‌های سنتی می‌شوند. بازی‌های سنتی بر اساس کارهای گروهی انجام می‌شدند و دارای تحرک بودند. با کم شدن تحرک کودکان، ممکن است دچار چاقی‌های مزمن بشوند. در کشورهای غربی، اکثر افراد بین 20 تا 30 ساله اضافه وزن دارند و مشکلات جسمی و روانی ایجاد می‌شود و مقام معظم رهبری روی این مسأله در فضای مجازی تأکید دارند.
جایگاه فضای مجازی در مدیریت آشوب‌های اخیر در خصوص آشوب‌ها همه متفکران متفق‌القول هستند که فضای مجازی از جمله مهمات آشوب‌ها بوده است و اگر در این فضا حضور جدی‌تری داشتیم، شرایط به‌گونه دیگری بود. از سال گذشته که مقام معظم رهبری بحث جهاد تبیین را مطرح کردند، میزان آتش تهیه جبهه انقلاب در فضای مجازی به‌شدت افزایش پیدا کرد و احساس می‌کنیم که ایشان از یک سال قبل، بر اساس اطلاعاتی که به ایشان داده شده بود، می‌دانستند که در آینده نزدیک کشور به عنصر جهاد تبیین نیاز خواهد داشت. ایشان در پیامشان فرمودند: «فضای مجازی با همه مضراتی که دارد، می‌تواند مفید باشد». در این یک سال بچه‌های حزب‌اللهی در زمینه‌های دفاع از دستآوردهای انقلاب، تقابل با پهلوی، بزک غرب، ظرفیت‌های انقلاب برای امیدآفرینی و دیگر بحث‌ها وارد شدند. افرادی به‌دلیل کثرت مشاغل حقیقی، وارد فضای مجازی نمی‌شدند؛ اما به‌دلیل امتثال امر مقام معظم رهبری، قسمتی از وقت خودشان را به فضای مجازی اختصاص دادند.
بنده عرض می‌کنم اگر هریک از ما تکفل هشت نفر از افراد نزدیک به خودمان را به عهده بگیریم، پروژه جهاد تبیین تمام خواهد شد؛ یعنی اگر ده درصد جمعیت این کار را انجام بدهد، می‌شود هشتاد میلیون نفر. بنابراین با عقبه یکساله جهاد تبیین، با اغتشاشات مواجه شدیم. در غیر این‌صورت به‌راحتی قادر به مقابله نخواهیم بود. در ماجرای سال 88 حرکت اغتشاشات تا این اندازه خشونت‌آمیز نبود و هشت ماه کشور در آشوب بود؛ اما در آشوب‌های اخیر با گذشت دو ماه موفق شده‌ایم تا حد بالایی از فضای مجازی استفاده کنیم و رصدها انجام شد. بنابراین لازم است، اتفاقات خوب را هم ببینیم. با توجه به مشکلاتی که در فضای مجازی وجود دارد، نگرانی مقام معظم رهبری از مضرات فضای مجازی، بیشتر از منافع آن است. شبیه این مسأله در مورد موسیقی هم وجود دارد و مقام معظم رهبری، جنبه‌های سلبی موسیقی را بیشتر از جنبه‌های ایجابی آن می‌دانند. این درحالی است که ایشان کارهایی مانند سلام فرمانده را تشویق کردند و برای آن پیام دادند. ایشان دوست دارند، از ظرفیت موسیقی و سرود در جهت کمک به رشد معنوی و اخلاقی و معارف مردم استفاده شود؛ اما نسبت به آن دغدغه نیز دارند. در بحث فضای مجازی هم، مقام معظم رهبری و متدینان دغدغه دارند. مقام معظم رهبری در 11 شهریور سال 1399 در دیدار با مسئولین آموزش و پرورش تأکید کردند: کاری کنید در فضای مجازی، بی‌بند و باری اخلاقی اتفاق نیفتد؛ چراکه از لحاظ اخلاقی بسیار خطرناک است. همچنین فرمودند: این فضا محسنات و عیوبی دارد؛ یکی از عیوب آن، منزوی شدن کودکان در خانه است. ایشان در تاریخ 11 اردیبهشت سال 1398 نیز گفتند: دشمن در فضای مجازی آرایش جنگی به خود گرفته و در مقابل دشمنی که در مقابل ایران آرایش جنگی گرفته، ملت ایران باید آرایش مناسب بگیرد و خودش را در بخش‌های مختلف آماده کند. بی‌بند و باری، فقط شامل تصاویر مستهجن نیست؛ چالش‌هایی که گاه‌به‌گاه در فضای مجازی شکل می‌گیرد هم، بسیار اهمیت دارد. مانند چالش خودنمایی‌ها یا داب اسمش‌ها و ... ؛ بسیاری از این چالش‌ها در جهت جذب دنبال‌کننده است و از هر روشی برای جذب فالوور استفاده می‌شود. در این خصوص روی رابطه فرزندان با پدر و مادر و مانند آن کار می‌کنند که فرهنگ ایرانی ما را مورد هدف قرار می‌دهد.
گفت‌وگو و تنظیم: حمید کرمی