آیت‌الله اعرافی در پیام نوروزی
در این شرایط باید به سنت‌های اصیل خود بازگردیم
بسم‌الله الرحمن الرحیم
[شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من‌الهدی و‌الفرقان]
بهار طبیعت و بهار عبادت و ماه شریف رمضان بر امت اسلام و ملت شریف ایران و همه حاملان امانات الهی و رسالت تبلیغ و جهاد تبیین مبارک و خجسته باد!
تجلی انوار الهی در ماه مبارک رمضان که بهار دلهاست و فرا رسیدن سال نو و بهار طبیعت که جلوه‌گری اسماء و صفات الهی است، فرصتی است برای توجه مضاعف به خود و رسالت‌ها و وظایفی که بر عهده حوزه و روحانیت و همه ماست و مجالی است برای حمد و سپاس خالصانه محضر حضرت حق جل جلاله و تقدیر و تشکر متواضعانه از همه خادمان اسلام عزیز، مکتب اهل‌بیت(ع) و این ملت پرشکوه و افتخارآفرین.
بر این اساس نکاتی در چند محور به رسم تبریک و ادب و احترام تقدیم می‌گردد:
محور نخست: مهم‌ترین پیام بهار، تجلی انوار الهی در گردش زمین و رویش گیاهان و گلزاران است. همه این‌ها نشانه‌ای از خدا و توحید دارد. این عالم با همه جلوه‌های گوناگون و درخشش‌های آن و با همه عظمت و شکوه آن، جلوه‌ای از اسماء و صفات خداوند است و همه لحظه‌ها، روزی نو و نوروزی دیگر است و در هر لحظه انوار نویی از عالم غیب می‌تابد؛ اما در هنگامه تحولات بهار و نوروز، حواس ما، این تغییر و نو شدن را بیشتر حس می‌کند؛ وگرنه تمام لحظات جهان وصل به عالم غیب و دریافت‌کننده فیوضات الهی است. پیام نوروز آن است که باید حسگرهای آدمی این تجلیات عالم غیب را بیشتر مورد توجه قرار دهد. این پیام بزرگ نوروز است. همان‌طور که از سوی دیگر و با بهره‌گیری از آیات قرآن، این تحول، نشانه‌ای از یک تحول عظیم در قیامت و برپایی آن رستاخیز بزرگ است؛ پس در نوروز هم پیامی بزرگ از توحید و جلوه‌های الهی است و پیامی دیگر از قیامت و رستاخیز عالم برای حساب‌رسی بشر است و هم حامل پیامی است به ما که خود را دائم نو کنیم و بر پایه‌های درست، خویشتن را بازسازی کنیم. باید در این تحولات، اشتباهات خود را بشناسیم و آن را جبران نماییم و بر خوبی‌ها و دستاوردهای خود بیفزاییم. ماه مبارک رمضان، هم ماه خدا و هم، ماه خلق خداست. هم بهار قرآن و هم بهار فقیران و نیازمندان و لبریز است از فرصت‌ها و آمادگی‌های ویژه برای پرواز به ملکوت؛ پرتوهای آن در دعاهای سحر و مناجات‌های سحرگاهی و نمازها و روزه‌ها جلوه‌گر می‌شود و ما را به عرش فرا می‌خواند. این دو پیام ماه مبارک رمضان درهم آمیخته و جداناشدنی است.
ماه رمضان، ماه عبادت خدا و خدمت به خلق است و آن جلوه‌های فوق‌العاده‌ای که ما در دعاهای سحر و ابوحمزه ثمالی شاهدش هستیم، فرصت عظیم و بزرگی است که پیش روی ماست. حال که چنین توصیفاتی برای روزه وارد شده است و برای شب‌های ماه رمضان و لیالی قدر و عید فطر این‌همه صفات برجسته و امتیازات برشمرده شده است، چرا باید غفلت کرد؟ إن‌شاء‌الله که ماه رمضان و سال نو بر همه امت اسلام و ملت بزرگ ایران و حوزه‌های علمیه و روحانیت ارجمند مبارک باشد و همه ما بتوانیم، از این فرصت‌ها استفاده کنیم.
۳. خروجی هدفمند و ماندگاری هدفمند و تأکید بر اینکه حوزه باید دارای خروجی سالانه برای پاسخگویی به نیازهای متنوع و گوناگون باشد و در همان زمان، تأکید بر اینکه حوزه برای بالندگی و رشد درونی خود، باید استعدادهای برتر و مورد نیاز خود برای آینده را صیانت کند و نهال‌فروشی نکند. باید از یک سو نیروهای شایسته و برجسته تربیت کرد تا در عرصه‌های تبلیغ و خدمت در جامعه و نهادها و مراکز گوناگون حضور یابند و به نیازهای جامعه و نظام و جهان پاسخ‌گو باشند و هم باید نهال‌های پرثمر و آینده‌دار را شناسایی و برای آینده حوزه و تأمین استاد و پژوهشگر و پرورش عالمان بزرگ و فرزانگان بزرگ از آنان حمایت و صیانت کرد.
۴. صیانت از آزادی‌ها و سنت‌های اصیل آموزشی و تبلیغی و پژوهشی و اخلاقی در حوزه‌های علمیه.
۵. توسعه مرزهای علوم انسانی و اسلامی به سمت نیازهای نو و جدید، در قلمروهای مختلف علوم انسانی و پاسخگویی به مسائل جدید با تأکید بر تقویت علوم پایه حوزه و مناهج استوار علمی که در این زمینه، می‌توان به درختواره رشته‌ها و اجرای تدریجی آن اشاره نمود.
۶. هدفمندسازی مزایا و خدمات و توجه به امور معیشتی در حد مقدور و تأکید بر مزایای هدفمند که باید از همه کسانی که در این راه همراه بوده و از رهبری معظم و مراجع عظام، مرکز خدمات و مردم شریف و خیران محترم قدردانی کنیم و اکنون به‌فضل الهی در هر چهار محور تدریس، تحصیل، تبلیغ و تحقیق، گام‌هایی برداشته شده است و ارتقا خواهد یافت.
۷. تقویت کنشگری اجتماعی برای حوزه و جامعه؛ حوزه به‌عنوان نهادی عمیقاً مردمی و در خدمت خلق‌الله و همانند تاریخ پرافتخار خود، هیچ‌گاه در لاک خود نبوده و نباید بماند و از نقش‌آفرینی مؤثر و مثبت در محیط اجتماعی خدمتگزاری صادقانه غافل نخواهد بود و در این زمینه می‌توان به فعال‌‌سازی ستادهای راهبری، تأسیس دفتر اجتماعی سیاسی، ستاد حوادث، قرارگاه کنشگری اجتماعی و طرح‌های دیگر نام برد.
۸. تقویت هویت حوزوی و روحانی و رسالت‌های طلبگی با تأکید بر تاریخ درخشان حوزه‌های علمیه به‌ویژه حوزه سرافراز قم به‌خصوص در یکصد سال اخیر و به‌ویژه در نیم‌قرن معاصر با نهضت و انقلاب اسلامی و البته با نگاهی تاریخی به ادوار پیشین حوزه‌های علمیه و با رویکردی تعاملی با حوزه نجف و مراکز علمی و دانشگاهی دیگر.
۹. تقویت و صیانت از کرامت همه ارکان حوزه و تلاش در راستای تکریم مراجعان و روان‌‌سازی فرآیندهای اداری، چابک‌‌سازی سازمان، تفویض اختیارات و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین که گرچه گام‌های مهمی داشته شده است؛ ولی هنوز در آغاز راه قرار داریم.
۱۰. صیانت از وحدت در پرتو آرمان‌ها و اهداف بلند حوزه؛ ضرورت وحدت و انسجام روحانیت راستین و انقلابی و جریان‌های فعال موضوعی است که در منشور روحانیت امام راحل(قد) و سخنان رهبری معظم (مد ظله) و مراجع عظام (دامت برکاتهم) و بزرگان حوزه بر آن تأکید شده است و باید از راه‌های آزاداندیشی و گفتمان‌‌سازی و هم‌افزایی تقویت شود.
۱۱. پاسخگویی به نیازها بر اساس آمایش و برنامه‌های مشترک با نهادهای مختلف که ده‌ها برنامه بدین منظور تنظیم شده و در حال اجراست و طرح‌های کارویژه‌های روحانیت، آمایش حوزوی و برنامه‌های پنج‌ساله مشترک با تعدادی از نهادها، نمونه‌هایی از اجرای این سیاست‌هاست.
۱۲. تعامل نظام‌مند و ارتباط با نظام اسلامی و تقویت آن و پاسخگویی به نیازهای آن، که در این زمینه می‌توان از مشارکت در نقد و بررسی و تنظیم و تدوین اسناد راهبردی برای نظام و نیز نقش‌آفرینی در تدوین برخی قوانین کشور یاد کرد.
۱۳. تأکید بر کنشگری بین‌المللی با عنایت و رعایت آفاق بین‌الملل.
۱۴. هم‌افزایی و تعامل میان‌نهادی در دستگاه‌های حوزوی، فرهنگی و دینی.
۱۵. اعتماد به علمای بلاد و فرهیختگان و مدیران استانی و اهتمام به افزایش اختیارات و ارتقای استان‌ها که اصل بسیار مهمی به‌شمار می‌رود و ذیل آن، ده‌ها طرح و برنامه اجرا شده است.
۱۶. تقویت روح انقلابی و جهادی در حوزه.
۱۷. تقویت نهاد تبلیغ و اهتمام واقعی و عملی به جهاد تبیین.
۱۸. تأکید بر حرکت در مسیر تقویت استقلال مالی این نهاد مردمی با تکیه بر حمایت‌های مردم متدین و تقویت منابع پایدار مبتنی بر وقف.
نکته دوم: ضرورت اهتمام به رشد فضیلت‌های اخلاقی و معرفتی و اهتمام به عبادت و نیایش و بندگی و اخلاص و توکل و توسل به اولیای الهی است.
نکته سوم: تقویت اخلاق اجتماعی مانند گذشت و ایثار و فداکاری است که سنت سلف صالح ما بوده است. ما باید خود را بسازیم؛ چنان‌که پیشینیان خود را ساخته بودند و تلاش کنیم، از ریاست‌طلبی و مقام‌دوستی و تجمل‌‌گرایی پرهیز کنیم.
نکته چهارم: موضوع مهم دیگر ضرورت مردم‌گرایی و اعتماد بر مردم و گسترش روابط عمیق و دوستانه با مردم، به‌ویژه جوانان و نوجوانان است. بزرگان ما در برابر کودکان و نوجوانان فروتنی می‌کردند. این فروتنی و عشق واقعی با مردم و اتصال با توده‌های مردم در طیف‌های گوناگون، در ذات و هویت حوزه ریشه داشته است و باید استمرار و عمق یابد.
نکته پنجم: اینکه در میان همه قلمروها و عرصه‌ها و سکوهای تبلیغی و نقش‌آفرینی، مسجد و منبر و محراب از جایگاه رفیعی برخوردار است. مسجد کانون جوشان معارف الهی و پایگاه تربیت نسل‌های بشری و دارای ابعاد و زوایای گوناگون است. مبادا مسجد را کم بشماریم! ضمن آنکه ابزارهای نو و جدید رسانه‌ای و تبلیغی را هم باید مهم بشمریم و در همه صحنه‌هایی که می‌توانیم با بدنه جوان و جامعه ارتباط برقرار کنیم، باید ورود کرد؛ اما مسجد کانون حرکت دین است و باید در صدر اولویت‌ها قرار گیرد.
نکته ششم: روحانیت و حوزه باید نسبت به معیشت، معرفت و فرهنگ مردم حساس، پاسخ‌گو و مطالبه‌گر باشد. ما باید هم خودمان تلاش کنیم و هم مسئولان را فرابخوانیم تا به زندگی مردم اهتمام ورزند. در کنار آن، به معرفت و فرهنگ توجه کنیم؛ این جزء رسالت‌های ماست؛ باید غم زندگی مردم را داشته باشیم، در غم آنها بسوزیم و در رنج آنها شریک باشیم و برای حل مشکلات آنها، اهل اقدام و عمل حکیمانه و شجاعانه باشیم؛ این انتظاری است که مردم از ما دارند و مراجع معظم به آن توجه دارند.
نکته هفتم: در مسائل اجتماعی، افزون بر مسائل کلان معیشت، معرفت و فرهنگ، باید در ارزش‌های اخلاقی تلاش وافری داشته باشیم. امروز حجاب و عفاف، یکی از مسائل مهمی است که مورد هجوم قرار گرفته. همه ما در این زمینه وظیفه داریم، پیوست‌های فرهنگی را که رهبری معظم بر آن تأکید داشتند، در گردشگری و اموراجتماعی و فعالیت‌های فرهنگی مورد توجه قرار دهیم. حوزه نیز این‌ها را با جدیت باید دنبال کند.
نکته هشتم: همان‌طور که عرض شد، سنن آموزشی و عمق دینی و علوم پایه با رویکرد اجتهادی و عقلی و حکمی باید استمرار یابد.
نکته نهم: ما، هم باید سنت‌ها را صیانت کنیم و هم به نیازهای نو توجه کنیم. هویت حوزه، هم عناصر ثابت دارد و هم امور متغیر؛ ما نیاز به پایبندی به اصول دیرین بزرگ و پیشینیان داریم و هم نیاز به تحول و تطور.
نکته دهم: اصالت و معاصرت، سنت‌گرایی و نوگرایی، ثابت و متغیر را باید در برنامه‌ها مدنظر قرار دهیم.
نکته یازدهم: روح جهادی، بسیجی و انقلابی است و پرهیز از هرچه که ما را از این روح جدا می‌کند، وظیفه ماست. از تجمل و آسایش‌طلبی و رفاه‌زدگی باید پرهیز کنیم. روح جهادی و انقلابی است که بن‌بست‌ها را می‌شکند که باید هم برای ما و هم دستگاه‌های مسئول، مورد اهتمام و توجه روزافزون باشد.
نکته دوازدهم: هنر و مهارت و ذوق و سلیقه و حکمت و دانش برای تبلیغ نو و جهاد تبیین ضرورت دارد. پاسخگویی به شبهات و سؤالات با تکیه بر این مهارت و حکمت ضرورت دارد. جهاد تبیین به این مهارت‌ها نیاز دارد و باید بدان توجه شود و افزایش یابد.
نکته سیزدهم: رویکرد جهانی و بین‌المللی و تمدنی و مطالعات راهبردی و آینده‌نگری مسئله‌‌محور است که نباید در حوزه غفلت شود.
نکته چهاردهم: صیانت از نظام اسلامی و محور مقاومت از اصول مهم ما به‌شمار می‌رود و نباید از آن غفلت ورزید.
نکته پانزدهم: ایران، اسلام و هویت اصیل اسلامی و تاریخی ایران، اموری است که باید همه ما در جهاد علمی و فرهنگی و تبیینی خود آن را مد نظر قرار دهیم.
در پایان ضمن تقدیر مجدد از حمایت‌ها و هدایت‌های رهبری معظم انقلاب مد ظله، مراجع عظام تقلید دامت برکاتهم، از بذل جهد همه علما، فضلا، اندیشمندان، مدیران محترم نهادها و مراکز حوزه‌ای و شورای‌عالی حوزه‌های علمیه و شوراهای استانی و اساتید و طلاب گران‌قدر خواهر و برادر و خانواده‌های مجاهد و صبور طلاب عزیز و عموم جوانان پرشور و همه اصناف مردم و به‌ویژه نخبگان فکری و فرهنگی و همه مساهمان و همراهان حرکت عظیم حوزه‌های علمیه و به‌ویژه از مبلغان رسالات الهی که در ماه مبارک رمضان مؤمنانه و مجاهدانه در امر تبلیغ دین و جهاد تبیین می‌کوشند و نیز همه نهادهای تبلیغی و فرهنگی و مردم شریف و دستگاه‌های مسئول تقدیر و تشکر نمایم و لازم است، از کاستی‌ها و کمبودهای موجود عذرخواهی کنم؛ امید است همه در کنار هم به آفاق بلند بیندیشیم و برای تحقق رسالت‌های بزرگی که بر دوش داریم، قیام کنیم و در کنار مردم ایران و آزادگان و دین‌مداران عالم و فداکاران محور مقاومت و گروه‌های جهادی در ایران و جهان، بتوانیم به رسالت‌ها جامه عمل بپوشانیم.
به ارواح تابناک پیامبران به‌ویژه خاتم انبیاء(ص) و امامان معصوم(ع) به‌ویژه خاتم اوصیا(عج) و شهدای سرافراز و امام شهیدان(ره) و سلف صالح درود می‌فرستم و توفیقات روزافزون همه مشعلداران رسالت‌های الهی را از خداوند متعال خواستارم.
علیرضا اعرافی/ مدیر حوزه‌های علمیه
[شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من‌الهدی و‌الفرقان]
بهار طبیعت و بهار عبادت و ماه شریف رمضان بر امت اسلام و ملت شریف ایران و همه حاملان امانات الهی و رسالت تبلیغ و جهاد تبیین مبارک و خجسته باد!
تجلی انوار الهی در ماه مبارک رمضان که بهار دلهاست و فرا رسیدن سال نو و بهار طبیعت که جلوه‌گری اسماء و صفات الهی است، فرصتی است برای توجه مضاعف به خود و رسالت‌ها و وظایفی که بر عهده حوزه و روحانیت و همه ماست و مجالی است برای حمد و سپاس خالصانه محضر حضرت حق جل جلاله و تقدیر و تشکر متواضعانه از همه خادمان اسلام عزیز، مکتب اهل‌بیت(ع) و این ملت پرشکوه و افتخارآفرین.
بر این اساس نکاتی در چند محور به رسم تبریک و ادب و احترام تقدیم می‌گردد:
محور نخست: مهم‌ترین پیام بهار، تجلی انوار الهی در گردش زمین و رویش گیاهان و گلزاران است. همه این‌ها نشانه‌ای از خدا و توحید دارد. این عالم با همه جلوه‌های گوناگون و درخشش‌های آن و با همه عظمت و شکوه آن، جلوه‌ای از اسماء و صفات خداوند است و همه لحظه‌ها، روزی نو و نوروزی دیگر است و در هر لحظه انوار نویی از عالم غیب می‌تابد؛ اما در هنگامه تحولات بهار و نوروز، حواس ما، این تغییر و نو شدن را بیشتر حس می‌کند؛ وگرنه تمام لحظات جهان وصل به عالم غیب و دریافت‌کننده فیوضات الهی است. پیام نوروز آن است که باید حسگرهای آدمی این تجلیات عالم غیب را بیشتر مورد توجه قرار دهد. این پیام بزرگ نوروز است. همان‌طور که از سوی دیگر و با بهره‌گیری از آیات قرآن، این تحول، نشانه‌ای از یک تحول عظیم در قیامت و برپایی آن رستاخیز بزرگ است؛ پس در نوروز هم پیامی بزرگ از توحید و جلوه‌های الهی است و پیامی دیگر از قیامت و رستاخیز عالم برای حساب‌رسی بشر است و هم حامل پیامی است به ما که خود را دائم نو کنیم و بر پایه‌های درست، خویشتن را بازسازی کنیم. باید در این تحولات، اشتباهات خود را بشناسیم و آن را جبران نماییم و بر خوبی‌ها و دستاوردهای خود بیفزاییم. ماه مبارک رمضان، هم ماه خدا و هم، ماه خلق خداست. هم بهار قرآن و هم بهار فقیران و نیازمندان و لبریز است از فرصت‌ها و آمادگی‌های ویژه برای پرواز به ملکوت؛ پرتوهای آن در دعاهای سحر و مناجات‌های سحرگاهی و نمازها و روزه‌ها جلوه‌گر می‌شود و ما را به عرش فرا می‌خواند. این دو پیام ماه مبارک رمضان درهم آمیخته و جداناشدنی است.
ماه رمضان، ماه عبادت خدا و خدمت به خلق است و آن جلوه‌های فوق‌العاده‌ای که ما در دعاهای سحر و ابوحمزه ثمالی شاهدش هستیم، فرصت عظیم و بزرگی است که پیش روی ماست. حال که چنین توصیفاتی برای روزه وارد شده است و برای شب‌های ماه رمضان و لیالی قدر و عید فطر این‌همه صفات برجسته و امتیازات برشمرده شده است، چرا باید غفلت کرد؟ إن‌شاء‌الله که ماه رمضان و سال نو بر همه امت اسلام و ملت بزرگ ایران و حوزه‌های علمیه و روحانیت ارجمند مبارک باشد و همه ما بتوانیم، از این فرصت‌ها استفاده کنیم.
محور دوم: مدیریت حوزه‌های علمیه در این سال‌ها بر اساس زحمات و خدمات پیشینیان و میراث گذشته و مجاهدت‌های سلف صالح و با الهام از مطالبات بدنه حوزه و بزرگان و مراجع عظام و اندیشه‌های بلند امام(قد) و رهبری معظم و با عنایت شورای‌عالی حوزه‌های علمیه طرح‌های گوناگونی را طراحی کرده و نیز در مقام اجرا، به‌رغم همه مشکلات و موانع، گام‌هایی برداشته است. مهم‌ترین اصول و سیاست‌هایی که در پس این ده‌ها طرح و اقدام و برنامه قرار دارد، قواعدی است که برخی از آنها ذکر می‌شود: ۱. اهتمام به صیانت و ارتقای استقلال، عظمت، شکوه و عزت حوزه‌های علمیه به‌عنوان یک درخت تناور و تنومندی که در طول صدها سال شکل گرفته و این میراث بزرگ اکنون به دست ما رسیده است و باید از آن صیانت نماییم. در این راستا، باید به سمت مرجعیت مستقل علمی و معرفتی و اتکای بر منابع درون‌زا و مردمی و نقد و نصیحت و مطالبه‌گری منصفانه حرکت کرد.
۲. توسعه و تنوع، متوازن، متناسب و هدفمند برنامه‌ها با حفظ انضباط علمی درست و در پرتو آن، پایه‌ریزی و گسترش تخصص‌ها، دوره‌ها، رشته‌ها، نظام‌های گوناگون و اصلاح برنامه‌ها؛۳. خروجی هدفمند و ماندگاری هدفمند و تأکید بر اینکه حوزه باید دارای خروجی سالانه برای پاسخگویی به نیازهای متنوع و گوناگون باشد و در همان زمان، تأکید بر اینکه حوزه برای بالندگی و رشد درونی خود، باید استعدادهای برتر و مورد نیاز خود برای آینده را صیانت کند و نهال‌فروشی نکند. باید از یک سو نیروهای شایسته و برجسته تربیت کرد تا در عرصه‌های تبلیغ و خدمت در جامعه و نهادها و مراکز گوناگون حضور یابند و به نیازهای جامعه و نظام و جهان پاسخ‌گو باشند و هم باید نهال‌های پرثمر و آینده‌دار را شناسایی و برای آینده حوزه و تأمین استاد و پژوهشگر و پرورش عالمان بزرگ و فرزانگان بزرگ از آنان حمایت و صیانت کرد.
۴. صیانت از آزادی‌ها و سنت‌های اصیل آموزشی و تبلیغی و پژوهشی و اخلاقی در حوزه‌های علمیه.
۵. توسعه مرزهای علوم انسانی و اسلامی به سمت نیازهای نو و جدید، در قلمروهای مختلف علوم انسانی و پاسخگویی به مسائل جدید با تأکید بر تقویت علوم پایه حوزه و مناهج استوار علمی که در این زمینه، می‌توان به درختواره رشته‌ها و اجرای تدریجی آن اشاره نمود.
۶. هدفمندسازی مزایا و خدمات و توجه به امور معیشتی در حد مقدور و تأکید بر مزایای هدفمند که باید از همه کسانی که در این راه همراه بوده و از رهبری معظم و مراجع عظام، مرکز خدمات و مردم شریف و خیران محترم قدردانی کنیم و اکنون به‌فضل الهی در هر چهار محور تدریس، تحصیل، تبلیغ و تحقیق، گام‌هایی برداشته شده است و ارتقا خواهد یافت.
۷. تقویت کنشگری اجتماعی برای حوزه و جامعه؛ حوزه به‌عنوان نهادی عمیقاً مردمی و در خدمت خلق‌الله و همانند تاریخ پرافتخار خود، هیچ‌گاه در لاک خود نبوده و نباید بماند و از نقش‌آفرینی مؤثر و مثبت در محیط اجتماعی خدمتگزاری صادقانه غافل نخواهد بود و در این زمینه می‌توان به فعال‌‌سازی ستادهای راهبری، تأسیس دفتر اجتماعی سیاسی، ستاد حوادث، قرارگاه کنشگری اجتماعی و طرح‌های دیگر نام برد.
۸. تقویت هویت حوزوی و روحانی و رسالت‌های طلبگی با تأکید بر تاریخ درخشان حوزه‌های علمیه به‌ویژه حوزه سرافراز قم به‌خصوص در یکصد سال اخیر و به‌ویژه در نیم‌قرن معاصر با نهضت و انقلاب اسلامی و البته با نگاهی تاریخی به ادوار پیشین حوزه‌های علمیه و با رویکردی تعاملی با حوزه نجف و مراکز علمی و دانشگاهی دیگر.
۹. تقویت و صیانت از کرامت همه ارکان حوزه و تلاش در راستای تکریم مراجعان و روان‌‌سازی فرآیندهای اداری، چابک‌‌سازی سازمان، تفویض اختیارات و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین که گرچه گام‌های مهمی داشته شده است؛ ولی هنوز در آغاز راه قرار داریم.
۱۰. صیانت از وحدت در پرتو آرمان‌ها و اهداف بلند حوزه؛ ضرورت وحدت و انسجام روحانیت راستین و انقلابی و جریان‌های فعال موضوعی است که در منشور روحانیت امام راحل(قد) و سخنان رهبری معظم (مد ظله) و مراجع عظام (دامت برکاتهم) و بزرگان حوزه بر آن تأکید شده است و باید از راه‌های آزاداندیشی و گفتمان‌‌سازی و هم‌افزایی تقویت شود.
۱۱. پاسخگویی به نیازها بر اساس آمایش و برنامه‌های مشترک با نهادهای مختلف که ده‌ها برنامه بدین منظور تنظیم شده و در حال اجراست و طرح‌های کارویژه‌های روحانیت، آمایش حوزوی و برنامه‌های پنج‌ساله مشترک با تعدادی از نهادها، نمونه‌هایی از اجرای این سیاست‌هاست.
۱۲. تعامل نظام‌مند و ارتباط با نظام اسلامی و تقویت آن و پاسخگویی به نیازهای آن، که در این زمینه می‌توان از مشارکت در نقد و بررسی و تنظیم و تدوین اسناد راهبردی برای نظام و نیز نقش‌آفرینی در تدوین برخی قوانین کشور یاد کرد.
۱۳. تأکید بر کنشگری بین‌المللی با عنایت و رعایت آفاق بین‌الملل.
۱۴. هم‌افزایی و تعامل میان‌نهادی در دستگاه‌های حوزوی، فرهنگی و دینی.
۱۵. اعتماد به علمای بلاد و فرهیختگان و مدیران استانی و اهتمام به افزایش اختیارات و ارتقای استان‌ها که اصل بسیار مهمی به‌شمار می‌رود و ذیل آن، ده‌ها طرح و برنامه اجرا شده است.
۱۶. تقویت روح انقلابی و جهادی در حوزه.
۱۷. تقویت نهاد تبلیغ و اهتمام واقعی و عملی به جهاد تبیین.
۱۸. تأکید بر حرکت در مسیر تقویت استقلال مالی این نهاد مردمی با تکیه بر حمایت‌های مردم متدین و تقویت منابع پایدار مبتنی بر وقف.
محور سوم: حوزه در یکصدمین سالگرد خود با بیم‌ها و امیدهای فراوانی مواجه است که همه باید مورد نظر ما باشد و حوزه‌ای که بر هزار و چند صد سال جهاد و اجتهاد تکیه داده و بر قله‌های بلند ایستاده و شکوه و درخشش‌های فراوان داشته است و به‌فضل الهی، در ۱۱ آبان سال ۱۴۰۲ همایش بزرگ گرامی‌داشت یکصدمین سالگرد احیای حوزه قم و تکریم شخصیت مؤسس آن، آیت‌الله‌العظمی حائری(قد) برگزار می‌شود. مجموعه آثار این همایش نشان‌دهنده این بیم‌ها و امیدها و دستاوردهای این یکصدساله خواهد بود که به‌ویژه دستاوردهای ۵۰ ساله بعد از نهضت و انقلاب اسلامی مد نظر است. امیدواریم در این همایش سلسله مقالاتی را عرضه کنیم و هم از پیام‌های مراجع عظام و رهبری معظم بهره‌مند شویم. امیدهای ما معطوف به دستاوردها و ظرفیت‌های فراوان علمی، فرهنگی، معنوی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی موجود و دستاوردهای نهضت و انقلاب اسلامی با گفتمان جهانی است. امیدهای حوزه، نیروهای جوان، طلاب فاضل، اساتید گران‌قدر، پژوهشگران توانمند، سرمایه‌های عظیم منابع انسانی، گستره علوم و دانش‌های حوزه، ظرفیت‌ها و سرمایه‌های بزرگ معنوی و اخلاقی و روحی حوزه و حمایت‌هایی است که این ملت بزرگ و مردم شریف ایران در اختیارش قرار داده‌اند. از سوی دیگر امید ما به نشر معارف اسلام عزیز به سراسر عالم، با تکیه بر ظرفیت‌های بومی خودشان است. امید ما به ظرفیت عظیم خواهران و برادران طلبه و جوانان خوش‌ذوق و خوش‌استعدادی است که آینده‌ساز حوزه و نظام روحانیت‌اند.
همچنین به نقش مؤثر جامعه المصطفی العالمیه و نهادهای بین‌المللی و همین‌طور گسترش تعالیم دین در قلمرو خواهران گرامی و حوزه‌های خواهران از دیگر نقاط درخشان و امیدآفرین است. این‌ها و ده‌ها مورد از این قبیل، نقطه‌های امیدند؛ اما بیم‌ها نیز کم نیست! در کنار امیدها، باید نگرانی‌ها و بیم‌ها را ببینیم که هجوم دشمن و طراحی برای آسیب‌زدن به این نهاد دیرپا و فخیم و فاخر و تلاش برای نفوذ و تغییر و تبدیل سنت‌ها، نمونه‌هایی از این نگرانی‌هاست و نیز این تهاجم ترکیبی که کانون مهمی چون حوزه و روحانیت و جایگاه ولایت را هدف قرار داده و پاره‌ای از ضعف‌های پدیدآمده، خطرهایی است که نباید مورد غفلت قرار گیرد. محور چهارم: در سال جدید و در آغاز قرن نو و در کشاکش حوادث و وقایع جاری رسالت ما و شما سنگین است. از طرفی با تهاجمات گسترده و پراکنده و از سوی دیگر با تهاجم ترکیبی پیچیده و هدف‌گذاری‌شده مواجهیم؛ از سویی دوره کرونا لطمه‌ای بزرگ به نظام علمی و تربیتی حوزه و دانشگاه و آموزش و پرورش وارد کرد و از طرف دیگر، با مشکلات و سختی‌های جامعه و مشکلات معیشتی مردم عزیزی مواجهیم که همه ما را رنج می‌دهد. در این شرایط باید به سنت‌های اصیل خود بازگردیم و نکته‌های مهم را برای آینده حوزه مد نظر قرار دهیم که فهرست‌وار به برخی از آنها اشاره می‌کنم:
نکته نخست: طلاب عزیز و همه کسانی که با دل و جان و با عشق و شیدایی به سمت حوزه آمده‌اید و بهترین انتخاب را برای آینده خود و جامعه انجام داده‌اید! ما و شما میراث‌بر بزرگانی هستیم که در طول تاریخ در همه قلمروهای علمی از علوم اسلامی و فقه، اصول، کلام، فلسفه، حکمت، تفسیر، حدیث و ادبیات تا ریاضیات، نجوم و طبیعیات را متکفل بوده‌اند و آن همه تولیدات بزرگ علمی داشته‌اند، اکنون باید علوم اسلامی و حوزوی با نقش‌آفرینی شما استحکام یابد و لازم است، بنیان‌های علمی معارف اسلامی روزبه‌روز تقویت شود و به‌ویژه علوم پایه حوزه را کم نشماریم و توجه داشته باشیم که ادبیات و فقه و اصول، حکمت و فلسفه، کلام عقلی و نقلی، قرآن و تفسیر و علوم قرآنی و ... بنیان‌های علمی ما هستند و ورود در قلمروهای علوم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و همه میدان‌های علمی جدید، نیازمند استحکام و استواری مبانی و پایه‌های علوم اسلامی و روش‌های اجتهادی و عقلانی است.نکته دوم: ضرورت اهتمام به رشد فضیلت‌های اخلاقی و معرفتی و اهتمام به عبادت و نیایش و بندگی و اخلاص و توکل و توسل به اولیای الهی است.
نکته سوم: تقویت اخلاق اجتماعی مانند گذشت و ایثار و فداکاری است که سنت سلف صالح ما بوده است. ما باید خود را بسازیم؛ چنان‌که پیشینیان خود را ساخته بودند و تلاش کنیم، از ریاست‌طلبی و مقام‌دوستی و تجمل‌‌گرایی پرهیز کنیم.
نکته چهارم: موضوع مهم دیگر ضرورت مردم‌گرایی و اعتماد بر مردم و گسترش روابط عمیق و دوستانه با مردم، به‌ویژه جوانان و نوجوانان است. بزرگان ما در برابر کودکان و نوجوانان فروتنی می‌کردند. این فروتنی و عشق واقعی با مردم و اتصال با توده‌های مردم در طیف‌های گوناگون، در ذات و هویت حوزه ریشه داشته است و باید استمرار و عمق یابد.
نکته پنجم: اینکه در میان همه قلمروها و عرصه‌ها و سکوهای تبلیغی و نقش‌آفرینی، مسجد و منبر و محراب از جایگاه رفیعی برخوردار است. مسجد کانون جوشان معارف الهی و پایگاه تربیت نسل‌های بشری و دارای ابعاد و زوایای گوناگون است. مبادا مسجد را کم بشماریم! ضمن آنکه ابزارهای نو و جدید رسانه‌ای و تبلیغی را هم باید مهم بشمریم و در همه صحنه‌هایی که می‌توانیم با بدنه جوان و جامعه ارتباط برقرار کنیم، باید ورود کرد؛ اما مسجد کانون حرکت دین است و باید در صدر اولویت‌ها قرار گیرد.
نکته ششم: روحانیت و حوزه باید نسبت به معیشت، معرفت و فرهنگ مردم حساس، پاسخ‌گو و مطالبه‌گر باشد. ما باید هم خودمان تلاش کنیم و هم مسئولان را فرابخوانیم تا به زندگی مردم اهتمام ورزند. در کنار آن، به معرفت و فرهنگ توجه کنیم؛ این جزء رسالت‌های ماست؛ باید غم زندگی مردم را داشته باشیم، در غم آنها بسوزیم و در رنج آنها شریک باشیم و برای حل مشکلات آنها، اهل اقدام و عمل حکیمانه و شجاعانه باشیم؛ این انتظاری است که مردم از ما دارند و مراجع معظم به آن توجه دارند.
نکته هفتم: در مسائل اجتماعی، افزون بر مسائل کلان معیشت، معرفت و فرهنگ، باید در ارزش‌های اخلاقی تلاش وافری داشته باشیم. امروز حجاب و عفاف، یکی از مسائل مهمی است که مورد هجوم قرار گرفته. همه ما در این زمینه وظیفه داریم، پیوست‌های فرهنگی را که رهبری معظم بر آن تأکید داشتند، در گردشگری و اموراجتماعی و فعالیت‌های فرهنگی مورد توجه قرار دهیم. حوزه نیز این‌ها را با جدیت باید دنبال کند.
نکته هشتم: همان‌طور که عرض شد، سنن آموزشی و عمق دینی و علوم پایه با رویکرد اجتهادی و عقلی و حکمی باید استمرار یابد.
نکته نهم: ما، هم باید سنت‌ها را صیانت کنیم و هم به نیازهای نو توجه کنیم. هویت حوزه، هم عناصر ثابت دارد و هم امور متغیر؛ ما نیاز به پایبندی به اصول دیرین بزرگ و پیشینیان داریم و هم نیاز به تحول و تطور.
نکته دهم: اصالت و معاصرت، سنت‌گرایی و نوگرایی، ثابت و متغیر را باید در برنامه‌ها مدنظر قرار دهیم.
نکته یازدهم: روح جهادی، بسیجی و انقلابی است و پرهیز از هرچه که ما را از این روح جدا می‌کند، وظیفه ماست. از تجمل و آسایش‌طلبی و رفاه‌زدگی باید پرهیز کنیم. روح جهادی و انقلابی است که بن‌بست‌ها را می‌شکند که باید هم برای ما و هم دستگاه‌های مسئول، مورد اهتمام و توجه روزافزون باشد.
نکته دوازدهم: هنر و مهارت و ذوق و سلیقه و حکمت و دانش برای تبلیغ نو و جهاد تبیین ضرورت دارد. پاسخگویی به شبهات و سؤالات با تکیه بر این مهارت و حکمت ضرورت دارد. جهاد تبیین به این مهارت‌ها نیاز دارد و باید بدان توجه شود و افزایش یابد.
نکته سیزدهم: رویکرد جهانی و بین‌المللی و تمدنی و مطالعات راهبردی و آینده‌نگری مسئله‌‌محور است که نباید در حوزه غفلت شود.
نکته چهاردهم: صیانت از نظام اسلامی و محور مقاومت از اصول مهم ما به‌شمار می‌رود و نباید از آن غفلت ورزید.
نکته پانزدهم: ایران، اسلام و هویت اصیل اسلامی و تاریخی ایران، اموری است که باید همه ما در جهاد علمی و فرهنگی و تبیینی خود آن را مد نظر قرار دهیم.
در پایان ضمن تقدیر مجدد از حمایت‌ها و هدایت‌های رهبری معظم انقلاب مد ظله، مراجع عظام تقلید دامت برکاتهم، از بذل جهد همه علما، فضلا، اندیشمندان، مدیران محترم نهادها و مراکز حوزه‌ای و شورای‌عالی حوزه‌های علمیه و شوراهای استانی و اساتید و طلاب گران‌قدر خواهر و برادر و خانواده‌های مجاهد و صبور طلاب عزیز و عموم جوانان پرشور و همه اصناف مردم و به‌ویژه نخبگان فکری و فرهنگی و همه مساهمان و همراهان حرکت عظیم حوزه‌های علمیه و به‌ویژه از مبلغان رسالات الهی که در ماه مبارک رمضان مؤمنانه و مجاهدانه در امر تبلیغ دین و جهاد تبیین می‌کوشند و نیز همه نهادهای تبلیغی و فرهنگی و مردم شریف و دستگاه‌های مسئول تقدیر و تشکر نمایم و لازم است، از کاستی‌ها و کمبودهای موجود عذرخواهی کنم؛ امید است همه در کنار هم به آفاق بلند بیندیشیم و برای تحقق رسالت‌های بزرگی که بر دوش داریم، قیام کنیم و در کنار مردم ایران و آزادگان و دین‌مداران عالم و فداکاران محور مقاومت و گروه‌های جهادی در ایران و جهان، بتوانیم به رسالت‌ها جامه عمل بپوشانیم.
به ارواح تابناک پیامبران به‌ویژه خاتم انبیاء(ص) و امامان معصوم(ع) به‌ویژه خاتم اوصیا(عج) و شهدای سرافراز و امام شهیدان(ره) و سلف صالح درود می‌فرستم و توفیقات روزافزون همه مشعلداران رسالت‌های الهی را از خداوند متعال خواستارم.
علیرضا اعرافی/ مدیر حوزه‌های علمیه